Дәріс тақырыбы: Қазіргі қазақ тілі лексикасының аймақтық-әлеуметтік топтары

1. Жалпыхалықтық және арнаулы лексика.

2. Арнаулы лексиканыың қызметі.

3. Диалектілік лексика және оның қызметі.

Бірінші топқа енетін жалпы халық қолданатын сөздер бүкіл әдеби тілдің негізін құрайды және тілімізде сөз жасауға негіз болады. Онсыз халық бір-бірімен қатынас жасауы мүмкін емес. Ауызекі немесе жазба сөйлеу тілінде болсын өз ойымызды жеткізу үшін, біз жалпыхалықтық лексиканы пайдаланамыз. Сол себепті жалпылама лексика әдеби тіл сөздігінің негізгі қоры болып табылады. Жалпыхалықтық сипат алған лексикадағы сөздер тек тура мағынасында ғана емес, метафоралық, метонимиялық, синекдохалық жолмен көрініс табатын ауыспалы мағынада қолданылып, түрлі контексте әртүрлі экспрессивті мәнді иеленеді.

Ал таралу аясы шектеулі сөздер тек белгілі бір аймақта, салада, әлеуметтік ортада ғана қызмет етеді. Қолданылу аясы тар лексиканың түрлері мыналар: диалект сөздер, арнаулы сөздер, арголар мен жаргондар. Арнаулы лексика екі алаға бөлінеді: кәсіби терминология; кәсіби сөздер.


Кесте 1. Жалпыхалықтық лексиканың жіктелімі