[]

1. 
   Алгоритмнің құрылымына қарай нешеге бөлінеді? Атап бер.
   
2. 
   Сызықтық алгоритм деген не?
   
3. 
   Тармақтық алгоритм деген не?
   
4. 
   Циклдық алгоритм деген не?
   
5. 
   Циклдық құрылым неше түрге бөлінеді?
   
6. 
   Шарт алдынан берілген алгоритмге мысал келтір.
   
7. 
   Шарт соңынан берілген алгоритмге мысал келтір.
   
8. 
   Параметрлі циклге мысал келтір.
   

Pentium типті процессорлардың орындайтын қарапайым әрекеттерінің саны мыңнан асады. Процессордың әрбір әрекеті үшін арнайы команда бар, олар 0-ден 255-ке дейінгі сандармен немесе сандар тобымен жазылады.

Pentium модельді процессорлардың әртүрлі буындарға жататын процессорлардың команда жүйесі бойынша сәйкестенбеуінен пайдаланушыларға қолайсыздық тумауы үшін «жоғарыдан төменге» сәйкестену принципі енгізілген. Мысалы, қазіргі заманғы Pentium ІІІ процессорлы компьютерлерде Pentium І процессорлы компьютерлерде жасалған программалар орындалуы керек. Ал керісінше ертеректегі буын компьютерлерінде қазіргі компьютерлерде жасалған программа әрдайым орындала бермейді.

Программаны машиналық кодта жазу. Процессордың барлық командалары 0-ден 255-ке дейінгі мәні бар сандармен немесе осындай сандар тобымен (байттармен) көрсетіледі. Тура осы сияқты оперативті жадыдағы сандық берілгендер мен ұяшық адрестері көрсетіледі. Егер біз процессордың программамен жұмыс істеуіне қарайтын болсақ, онда тек сандардың ұзын қатарын ғана көреміз. Олардың кейбірі - командалар, кейбірі - жады ұяшығының адресі, кейбірі – берілгендер: сандар, әріптер, дыбыстар, бейне т.с.с. Мысалы:

33, 0, 1, 34, 210, 15, 238 ...

Программаны жазудың мұндай формасы машиналық код деп аталады. Бұл жалғыз ғана процессорға түсінікті программаның жазылу түрі. Өкінішке орай ол адамдардың көпшілігіне түсініксіз.

Программаның бастапқы коды. Программаны программалау тілінде жазуды бастапқы код немесе программа мәтіні деп атайды.

Жоғарғы деңгейдегі программалау тілдеріне: Fortran, Cobol, Algol, Pascal, Basic, C(Си), C++, Java тілдері жатады.

1. 
   Программаны машиналық код түрінде жазуды қалай түсінесің және ол қандай негізгі құрылғымен байланысты?
   
2. 
   Процессордың командалар жүйесі деген не?
   
3. 
   Pentium модельді процессорлардың командалар жүйесінің сәйкестенуі деген не?
   
4. 
   «Жоғарыдан төменге» сәйкестену принципі туралы айтып бер.
   
5. 
   Компьютерлік программа деген не?
   
6. 
   Транслятор – программа деген не?
   
7. 
   Трансляторлардың түрлері туралы айтып бер.
   
8. 
   Компилятор-программалар деген не?
   
9. 
   Интерпретатор-бағдарламалар деген не?
   
10. 
    Программалау тілдерінің деңгейлері ұғымын түсіндіріп бер.
    
11. 
    Төменгі деңгейдегі программалау тіліне қандай тіл жатады?
    
12. 
    Жоғарғы деңгейдегі программалау тілдеріне қандай тілдер жатады?
    
13. 
    Алгоритмдік (модульдік) программалау ұғымын түсіндіріп бер.
    
14. 
    Құрылымдық программалау ұғымын түсіндіріп бер.
    
15. 
    Ішкі программа деген не?
    

Компьютерлік жүйенің программалық конфигурациясы:

Ең төменгі деңгейде енгізу-шығарудың базалық программасы орналасқан (BIOS). Бұл программаның коды компьютердің микросхемасының біреуіне қатаң жазылған. Бұл программамен адамның қарым-қатынасы өте аз. Қосқан мезетте бұл программалар компьютер құрылғыларын тексереді және қарапайым пернетақта мен монитордың өзара қарым-қатынасын реттейді.

Қазіргі компьютерлерде қолданбалы программаларды бірден орнатпайды, себебі әрбір пайдаланушы өзіне қажет қолданбалы программаларды өзі орнатады.

Ең төменгі деңгейдегі программаны орнатудың қажеті жоқ – олар компьютердің тұрақты есте сақтау құрылғысына (ПЗУ) бірден жазылып, компьютермен бірге келеді. Олар жүйелік және қызметтік программаларды орнату үшін жеткілікті. Ал жүйелік және қызметтік программалар көп болғандықтан оларды бір пакетке жинап, операциялық жүйе деп атаған. Сонымен, операциялық жүйе – жүйелік және қызметтік құралдар комплексі. Операциялық жүйе бір жағынан BIOS жүйесіне енетін компьютердің базалық қамсыздануына сүйенеді, екінші жағынан өзінен жоғары деңгейдегі қолданбалы программаларға тірек болады. Операциялық жүйе қосымшалары осы жүйенің басқаруымен жұмыс істеуге арналған программалар. ОЖ-нің негізгі функциялары:

1. 
   Пайдаланушы мен компьютердің программалық-аппараттық құралдарының арасында интерфейс орнату;
   
2. 
   Аппараттық қамсыздандыру мен программалық қамсыздандыру арасындағы интерфейс орнату;
   
3. 
   Программалық қамсыздандырудың әр түрінің арасында интерфейс орнату.
   

Барлық операциялық жүйелер пайдаланушылармен жұмыс істеудің пакеттік және диалогтық режимдерін қамсыздандырады.

Пакеттік режимде – операциялық жүйенің берілген командалар тізбегін автоматты түрде орындайды.

Диалогтық режимде – операциялық жүйе пайдаланушының командасын күтеді де, арнайы команда алған соң орындап, жауап қайтарады да, келесі команданы күтеді. Операциялық жүйе процессор үзілісі мен BIOS үзілісіне негізделген. ОЖ-нің жұмысты үзіп, әрекеттерге жауап бере алуын диалогтық режим деп атайды.

Пайдаланушы интерфейсі 2 түрге бөлінеді: графикалық және графикалық емес ОЖ.

Графикалық емес ОЖ-де командалық жол интерфейсі қолданылады. Мұнда негізгі басқару құрылғысы – пернетақта. Басқару командалары командалық жолдарға енгізіледі, мұнда командаларды редакторлеуге де болады. Команданың орындалуы Enter пернесін басқаннан кейін жүзеге асады. IBM PC компьютерінің командалық жол интерфейсін MS-DOS операциялық жүйесі атқарады.

Графикалық ОЖ-де интерфейстің күрделірек түрі жұмыс істейді. Мұнда басқару органы ретінде пернетақтадан басқа – тышқан манипуляторы бар. Графикалық ОЖ-нің жұмысы экранның басқару элементтерінің активті және пассивті түрлерінің өзара әрекеттесуіне негізделген.

Активті басқару элементі ретінде тышқанның меңзері болады.

Пассивті басқару элементі ретінде – қосымшаларды басқару элементтері (батырмалар, шарт белгілер, ауыстырғыштар, жалаушалар, ашылатын тізімдер, меню жолдары және т.б.) болады.

Барлық операциялық жүйелер автоматты түрде жүктеледі.

Дискіге жазылған мәліметтермен жұмыс істеуге қолайлы болу үшін оларды файлдарға орналастырады. Файл – дискіде ат қойылып, берілгендер сақталған облыс. Әдетте бір файлда бір типке жататын мәліметтер сақталады. Берілгендер типі – файл типін анықтайды. Файлдың толық аты – файл аты мен кеңейтілуінен тұрады. Аты мен кеңейтілуінің арасына нүкте қойылады. Файл атының кеңейтілуі оның қандай типке жататынын білдіреді. MS-DOS операциялық жүйесінде файл атына 8 символ, ал кеңейтілуіне 3 символ беріледі:символдар / \ : * « < > -нан басқа/, сандар және латын әріптері бола алады. Ал WINDOWS операциялық жүйесінде файл аты 256 символдан тұра алады. Файлмен барлық жүйеде жұмыс істей алу үшін қысқа атты пайдаланған дұрыс.

Файлды сипаттайтын параметрлер:

• 
  Файлдың толық аты;
  
• 
  Файлдың көлемі (байтпен);
  
• 
  Жасалу күні;
  
• 
  Жасалу уақыты;
  
• 
  Файлға қатынастың дәрежесін анықтайтын файл атрибуттар: R(Read only) – только для чтения, H(Hidden) – скрытый, S(System) – системный, A(Archive) – архивированный;
  

Файлдық жүйе – ОЖ берілгендерді дискіге сақтап, оларға қатынасты қамтамасыз ететін ОЖ-нің функционалды бөлімі. Файлдық жүйені ұйымдастыру принципі – таблицалық. Диск беті өлшемдері беттің, цилиндрдің, сектордың нөмірлері болатын үшөлшемдік матрица сияқты пайдаланылады. Берілгендердің дисктің қай жерінде жазылғандығы туралы мәлімет дисктің жүйелік облысында, арнайы файлдар сақталатын таблицаларда (FAT-таблицалар) орналасады. Файлдық жүйе файлдар құрылымын ұйымдастырып, оларға қызмет етеді. Яғни FAT-таблицаларды иерархиялық құрылымға айналдырып, пайдаланушыға қолдануға, файлдарға қатынас жасауға қолайлы мүмкіндік туғызады. ОЖ-дің файлдар құрылымына қызмет етуге орындайтын операциялары:

• 
  Каталог жасап, ат қою;
  
• 
  Файлдар жасап, ат қою;
  
• 
  Каталог пен файл аттарын өзгерту;
  
• 
  Каталогтарды көшіру, орын ауыстыру;
  
• 
  Каталог пен файлдарды өшіру;
  
• 
  Файл атрибуттарын басқару;
  

1. 
   Программалық қамсыздандыру деген не?
   
2. 
   Дербес компьютердің программалық конфигурациясына қандай программалар кіреді, олардың деңгейлерін атап бер.
   
3. 
   Енгізу-шығаруды базалық жүйесі туралы айтып бер.
   
4. 
   Жүйелік программалар туралы айтып бер.
   
5. 
   Қызметтік программалар туралы айтып бер.
   
6. 
   Қолданбалы программалар туралы айтып бер.
   
7. 
   Операциялық жүйе деген не?
   
8. 
   Операциялық жүйенің негізгі функцияларын айтып бер.
   
9. 
   Пайдаланушы интерфейсінің пакеттік және диалогтық режимдері туралы айтып бер.
   
10. 
    Графикалық және графикалық емес ОЖ туралы не білесің? Мысалдар келтір.
    
11. 
    Графикалық интерфейстегі активті және пассивті басқару элементтері туралы айып бер.
    
12. 
    Файл деген не?
    
13. 
    Файлды сипаттайтын негізгі параметрлер туралы айтып бер.
    
14. 
    Операциялық жүйенің файлдық құрылымы
    
15. 
    FAT - таблицалар туралы айтып бер.
    

• 
  Еңгізу-шығарудың негізгі жүйесі (BIOS) - компьютердің тұрақты жадында (тұрақты есте сақтау құрылғысы ПЗУ) орналасады. Оның міндеті - еңгізу-шығаруды қамтамасыз етумен байланысты ОЖ-нің неғұрлым қарапайым, әрі әмбебап қызметтерін орындауда. Еңгізу-шығарудың негізгі жүйесі құрамында сондай-ақ компьютерді электр желісіне қосқанда оның құрылғыларының және жадтың жұмысын тексеретін тест бар. Сонымен қоса, еңгізу-шығарудың негізгі жүйесіне операциялық жүйені жүктейтін программа енген.
  
• 
  Операциялық жүйені жүктеуші - DOS операциялық жүйесі бар әрбір дискетаның бірінші секторында орналасатын өте қысқа программа. DOS жүктемесін аяқтайтын операциялық жүйенің тағы екі модульды жадыға енгізу - осы программаның міндеті болып табылады.
  
• 
  IO.SYS және MSDOS.SYS дискілік файлдар - жүйелік дискінің түбірлі (корневой католог) каталогында орналасқан екі жасырын файл. Олар файлдық жүйенің, түрлі аппараттық құрылғылардың: пернетақтаның, жинақтауыштардың және т.б. жұмысын қамтамасыз етеді.
  
• 
  COMMAND.COM командалық процессор- қолданушы еңгізген командаларды өңдейді.
  
• 
  DOS-тың сыртқы командалары - бұл жеке файлдар түрінде ОЖ-мен бірге жеткізілетін программалар. Бұл программалар қызмет көрсету мазмұнды жұмыстарды орындайды. Мысалы, дисктерді форматтау, дискті тексеру және т.б.
  
• 
  Құрылғылар драйверлері - бұл DOS-ты еңгізу-шығару жүйесін толықтыратын және жаңа құралдарға қызмет көрсетуді немесе бар құралдарды қалыпты емес қолдануды қамтамасыз ететін арнайы программалар.
  

Осылайша, ОЖ-нің әрқайсысы кем дегенде үш міндетті бөлімнен тұруы қажет.

Біріншісі - ядро, командалық интерпритатор, программалық тілден машиналық кодтар тіліне «аударушы».

Екіншісі - компьютер құрамына енетін түрлі құрылғыларды басқаруға негізделген программалар. Мұндай программалар драйверлер деп аталады, яғни «жүргізушілер», бағыттаушылар.

Үшіншісі - интерфейс-қолданушы тұтынатын ыңғайлы қабықша. Бұл қолданушыға қызықты емес ядро оралған әдемі қабықша тәріздес.

ОЖ-лер біресепті (однозадачные) және көп есепті (многозадачные) болып бөлінеді. Яғни бір есепті ОЖ-лер (DOS) бір уақытта тек бір есепті орындай алса, көп есепті ОЖ-лер (Windows 98) Александр Македонский сияқты компьютер қуатын үрдістер арасында бөліп, бір мезетте бірнеше үрдістерді басқара алады.

Тағы бір критерий - ОЖ-нің қолданушылар саны. ОЖ бір қолданушыға арналған және көп қолданушыға арналған болып бөлінеді.

IBM PC компьютерлері үшін 1981 жылдан бастап 1995 жылға дейін негізгі ОЖ ретінде MS-DOS жүйесі болды. Бұл жылдар аралығында осы ОЖ MS-DOS 1.0 версиясынан MS-DOS 6.22 версиясына дейін дамыды.

Бір кезде MS-DOS адам мен компьютер арасында байланысшы болып, дискілерді қолданудың қиын командаларын жеңіл және қарапайымдатты, бірақ уақыт өте келе, даму барысында бұл жүйенің өзі командаларға толы болып, компьютермен жұмыс істеуді тежеді. Осылайша қабықша - программалардың қажеттігі туды.

Қабақша - бұл ОЖ-нің басқаруымен жүктелетін және осы ОЖ-мен жұмыс істеуді жеңілдететін программа. Бүкіл әлемге танымал және кең тараған қабықша - программалардың бірі - Norton Commander. Оны ең әйгілі американ программисті Питер Нортон құрастырған.

Қабықша-программа компьютердің файлдық құрылымын: дискілерді, каталогтарды және файлдарды түгелдей экран бетінде көрнекі түрде көрсетеді. Тек бірен-саран пернелерді қолдана отырып файлдарды іздестіруге, көшіруге, тасымалдауға, жоюға, іріктеуге, өзгертуге (редакциялауға, түзетуге) және жүктеуге болады.

1. 
   Операциялық жүйе дегеніміз не?
   
2. 
   Операциялық жүйелердің қандай түрлерін білесіз?
   
3. 
   BIOS ұғымына анықтама беріңіз.
   
4. 
   Операциялық жүйені жүктеуші дегенді қалай түсінесіз?
   

• 
  MS-DOS ОЖ-сі компьютермен күнделікті жұмыс істеу үшін ыңғайсыздау, бірақ Windows 9х-тан айтарлықтай үлкен сенімділікпен ерекшеленеді.
  
• 
  MS-DOS ОЖ-де тек бір программамен жұмыс істеуге болады. Бұл компьютерге және қызмет көрсету және жөндеу жұмыстарын жүргізуде мамандарға көмек көрсетеді.
  
• 
  MS-DOS ОЖ-сі компьютердің ресурстарын соншалықты талап етпейді (процессор өнімділігін, оперативті жады көлемін, т.б.) MS-DOS қосымшалары компьютердің ескірген модельдерінде де жақсы жұмыс істей береді.
  
• 
  Windows ОЖ-де жұмыс істемейтін компьютерде MS-DOS қосымшаларын жүктеудің екі тәсілі бар: MS-DOS сеансы және MS-DOS режимі.
  
• 
  Сеанс MS-DOS қосымшасымен жұмыс істеу Windows 95 ОЖ-нің қалыпты жұмысынан айтарлықтай өзгешелігі жоқ. Мұнда Windows-тың барлық артықшылықтарын қолдануға болады. Бұл режимнің кемшілігі - MS-DOS-тың барлық қосымшалары Windows-та жұмыс істей алмайды.
  
• 
  Режим MS-DOS қосымшасындағы жұмыс Windows жағынан басқарусыз жүреді. Бұл режимде компьютерді жүктеу Windows ОЖ-не шығумен жүргізіледі.
  
• 
  MS-DOS сеансына немесе MS-DOS режиміне арналған программалардың қасиеттерін қалпына келтіру, сол программаның жарлығының қасиеттерін редакциялау жолымен жүзеге асырылады. Сондықтан MS-DOS программасын жүктеуді оларға арналған жарлықтарды жұмыс столында немесе белгілі бір бумада құрастырудан бастау керек.
  
• 
  MS-DOS қосымшалары Windows қосымшаларына қарағанда компьютерге оңай орнатылады. Олар жалпы ресурстарды қолданбайды, сондықтан оларды орнату мен жою қауіпсіз.
  

Windows 9х ОЖ-де MS-DOS қосымшасын жүктеудің екі тәсілі бар: Сеанс MS-DOS және Режим MS-DOS. Бірінші жағдайда Windows программа мен аппаратура арасында байланысшы функциясын орындауға тырысса, екіншісінде Windows «кері қайтып», программа бұл жүйе жағынан реттеусіз жүктеледі.

MS-DOS сеансында MS-DOS программаларының көпшілігі Windows программалары сияқты терезеде жүктеле алады, осыған орай бірнеше қосымшалармен бір уақытта бірнеше рет жұмыс істеу мүмкіндігі сақталады.

1. 
   MS-DOS программалық файлы жарлық (ярлық) арқылы (егер ол бар болса) немесе, мысалға Сілтеушіден (Проводник) жүктеледі.
   
2. 
   Егер MS-DOS-тың бірнеше программаларын жүктеу керек болса немесе MS-DOS командаларымен жұмыс істеу қажеттілігі туса, онда Бас меню арқылы сеанс MS-DOS терезесін ашқан ыңғайлы: Пуск → Программы → Сеанс MS-DOS. Керек болған жағдайда осындай бірнеше терезелерді ашып, оларды тәуелсіз қолдануға болады.
   
3. 
   Сеанс MS-DOS терезесінде командалық жол (командная строка) бар. Бұл жол программаларды жүктеуде және MS-DOS командаларын орындауда қолданылады.
   
4. 
   MS-DOS-тың кейбір программалары тек толық экранды режимде ғана дұрыс істейді, ал кейбіреулері терезеде де орындала береді. Толық экранды режимнен терезелікке және кері ауысу үшін ALT-ENTER пернелерінің комбинациясы қолданылады.
   
5. 
   Терезелік режимнен толық экрандағы саймандар тақтасындағы Полноэкранный режим батырмасы көмегімен көшуге болады.
   
6. 
   MS-DOS программасының жұмысы аяқталысымен терезе автоматты түрде жабылуы немесе активті емес түрде қалуы мүмкін. Бұл программаның соңғы хабарламасын оқуға мүмкіндік береді. Мұндай терезені Windows жүйесінің қалыпты әдістерімен жабуға болады.
   
7. 
   Сеанс MS-DOS терезесін жабу үшін командалық жолға exit сөзін енгізуге болады.
   

MS-DOS сеансында файлдарды жою кезінде олар себетке түспей, дискіден бірден жойылады.

• 
  Ішкі (COMMAND.COM командалық процессор - MS-DOS ОЖ-нің құрылымдық бөлімдерінің біріне құрылған)
  
• 
  Сыртқы (утилиттер)- орындалатын жеке файлдар түріне болады.
  

Параметрлер файлдар, каталогтар, логикалық дискілер аттары, сондай-ақ ЭЕМ құралдарының кейбіреулерінің логикалық атаулары.

Кілттер - команда жұмысының түрлі режимдерін белгілейді.

MS-DOS сұхбатқа дайын кезде ол экранға A> немесе C:\> шақыруын ұсынады, ол MS - DOS-тың командаларды қабылдауға дайын екендігін білдіреді.

MS-DOS-тың айтарлықтай көп командалары бар, бірақ онымен жұмысты бастау үшін тек кейбіреулерін білу жеткілікті. Олар: dir, cd, copy, move, del және type. Әр бір команданы еңгізу Enter пернесін басумен аяқталады. MS-DOS командалары командалық жолға кез-келген әріптермен - үлкен немесе кіршілермен енгізіледі.

• 
  Әдетте MS-DOS ОЖ-нің мақсаты керекті программаны жүктеу болып табылады. Программаны жүктеу оның атқарушы файлдың атын командалық жолға енгізуден Enter пернесін басу арқылы жүзеге асырылады.
  
• 
  MS-DOS жүйесінде бумалар ролін каталогтар атқарады. Каталогтар ішінде файлдар және салынған каталогтар (вложенные каталоги) болуы мүмкін. Командалық жолға әрдайым былайша айтқанда MS-DOS шақыруы болады. Ол диск атауынан басталып, «>» белгісімен аяқталады. Шақыруда не жазылғанына қарап, әрдайым қай каталогта және қай дискіде қазір орналасатынымызды ұғуға болады.
  
• 
  Ағымдағы каталог мазмұнын қарау үшін DIR командасын қолданамыз.
  

Командасы C:\WINDOWS каталогының мазмұнын экранға шығарады.

• 
  Егер каталог үлкен болса, онда оның мазмұны экранға сыймайды және оқуға мүмкін емес жылдамдықпен айналады. Бірақ каталог мазмұнын экранға бет-беттермен шығаруға болады. Ол үшін dir командасын /р параметрімен беру керек, мысалға былайша:
  

Енді керекті программаның ішкі каталогты іздестіру де каталог мазмұнын бет-беттермен қарастыруға болады.

MS-DOS-тағы көпшілік командаларды параметрлермен беруге болады. Барлық параметрлерді есте сақтау мүмкін емес, бірақ MS-DOS-тың көптеген программалары / параметрін қабылдайды. Осындай параметрлі команданы алған жүйе экранға қолдануға болатын өзге параметрлер тізімін шығарады. Осылайша, мысалға, dir/w командасы каталог мазмұнын ыңғайлырақ формада шығаратынын білуге болады

• 
  Егер каталог мазмұнын қараудан керекті файл жоқ екендігі анықталса, онда келесі каталогқа көшу керек. Бұл үшін cd командасы қызмет атқарады.
  
• 
  Cd командасы ішкі каталогтардың ішіне енуіне мүмкіндік береді. Бұл команда сонымен бірге бір сатыға жоғары көтерілуге немесе бірден дискінің түбірлі (корневой) каталогына көшуге мүмкіндік береді.
  

Берілетін команда: C:\WINDOWS\COMMAND>cd..

Нәтижесі: C:\WINDOWS>

• 
  «\» параметрі бар cd командасы дискінің түбірлік каталогына көтереді:
  

Нәтижесі: C:\>

• 
  Басқа дискіге көшу сол дискіні белгілейтін әріпті және одан кейін қос нүктені енгізумен шектеледі:
  

Нәтижесі: D:\>