[]

ОӘК 

042-18-12.1.55/3-2013

 

№1 басылым 18.09.2013ж  

50 беттің 6-сі   

 

Практикалық есепті шешу тұрғысынан модельдерді пайдалану оқып үйренетін 

объектілерді  модельдеудің мәнін, мазмұнын демонстрациялауға мүмкіндік береді. 

«Модель»  термині  кӛп  мағыналы.  Модель  деп  қандай  да  бір  заттың 

кішірейтілген  кӛшірмесін  (самолет  моделі,  тұрғын  үйлер  макеті),  математикалық 

формулалары, бұрыштан горизонтқа лақтырылған дененің ұшу моделін, іштен жану 

двигателі  жұмысының  моделін,  бұйымдарды  жинау  моделін,  құрамы  бойынша 

сӛйлем талдау моделін, қандай да бір нәрсенің эталонын (метр эталоны, килограмм 

эталоны) айтамыз. 

Жалпы түрдегі «модель» түсінігі тӛмендегідей негізде анықталады. 

Модель 

– 

модельдеу 

мақсаты 

тұрғысынан 

оқып 

үйренетін 

объектінің/құбылыстың кейбір жақтарын ұқсастырып бейнелейтін жаңа объект. 

Модель  –  объектінің  нақты  жұмыс  істеуіне  сәйкестетнетін  анықталған 

параметрлер бойынша жұмыс істейтін физикалық/ақпараттық алмастырушысы. 

Модульдеудегі ең бастысы модельдеуші объекті мен оның моделі арасындағы 

ӛзара ұқсас қатысы болып табылады. 

Барлық модельдердің кӛпбейнелілігі негізінен үш топқа бӛлінеді: 



 

Материалдық  (табиғи)  модельдеуші  объектінің  сыртқы  түрін, 

құрылымын  (кристал  торлардың  модельдері,  глобус),  жағдайын  (самолеттің 

радиобасқаралымды моделі) бейнелейтін кішірейтілген/ұлғайтылған кӛшірмелері; 



 

Бейнелеуші модельдер (геометриялық нүктелер, математикалыӛ маятник, 

идеал газ, шексіздік); 



 

Ақпараттық  модельдер  –  модельденуші  объектінің  ақпаратты  кодтау 

тілдерінің  бірінде  жазылған  сипаттамасы  (сӛздік  сипаттау,  схемалар,  сызбалар, 

картиналар, суреттер, ғылыми формулалар, бағдарламалар). 

 

Информатика курсында негізінен ақпараттық модельдер қарастырылады. 

Ақпараттық модель (информационная модель; information model) –  

1)  басқару  жүйесінде  -  автоматандырылған  ӛңдеуге  жататын  ақпарат 

айналымының  процесін  парамерлік  ұсыну;  2)  мәләметтер  базасында  –  тұтастық 

шектеулер  жиынтығы;  мәліметтер  құрылымын  тудыратын  ережелердің,  олармен 

жүргізілетін  операциялардың,  сондай-ақ  рұқсат  етілетін  байланыстар  мен 

мәліметтердің  мәнін,  олардың  ӛзгерістерінің  тізбегін  анықтайды;  мәліметтер  емн 

олардың арасындағы қатынастарды маткматикалы қжәне программалық тәсілдермен 

ұсыну;  ақпарыттақ  құрылымдар  мен  олармен  жүргізілетін  операцияларды 

формалдық баяндау[1]. 

Ақпараттық  модельдердің  басқа  да  ақпарат  түрлері  смяқтыӛзіндік 

тасымалдаушысы болуы керек. Олар қағаз, сынып тақтасы, қабырға – яғни, бірнәрсе 

жазуға,  бейнелеуге  болатын  дай  кез-келген  бет  болуы  мүмкін.  Бұл 

тасымалдаушыларда  модельдер  түрі  «физикалық»  тәсілдермен;  қалам,  бор,  бояу, 

диапроекторлық  жарық  бейнесі  кӛмегімен  жазылады.біздер  жалпы  жағдайда 

ақпараттық  модель  түсінігінің  аясында  берілетін  мазмұнда  түсінеміз.  Мыаслы, 

квадраттық  теңдеу  формуласы  қалай  және  қайда  жазылғандығына  қарамастан 

квадраттық теңдеу формуласы болып қала береді. 

Модель (фр. modele, ит. modello, лат. modulus - ӛлшем, үлгі) – бұл: 



 

Нақты объектінің қарапайымдандырылған нұсқасы; 



 

Заттың кішірейтілген/ұлғайтылған түрдегі макеті; 

ОӘК 

042-18-12.1.55/3-2013

 

№1 басылым 18.09.2013ж  

50 беттің 7-сі   

 



 

Табиғат  пен  қоғамдағы  қандай  да  бір  процесстің/құбылыстың  бейнесі, 

сипаттамасы және схемасы; 



 

Жұмыс  істеуі  анықталған  параметрлер  бойынша  нақты  объектінің 

жұмыс істеуіне ұқсас физикалық/ақпараттық аналогы; 



 

Анықталған  шарттарда  түпнұсқа  объектінің  бізді  қызықтыратын 

қасиеттері мен сипаттамасын алмастыра алатын алмастырушы-объектісі; 



 

Модельдеу мақсаты тұрғысынан оқып үйренетін объектінің/құбылыстың 

кейбір нақты жақтарын бейнелейтін жаңа объект. 

 

Ақпараттық модель – модельденуші объектінің ақпаратты кодтау тілдеренің 

бірінде сипатталуы. 

Модельдеу – бұл: 



 

Нақты бар объектілердің (заттар, құбылыстар, процесстер) модельдерін 

құру; 



 

Нақты объектіні қолайлы кӛшірмемен алмастыру; 



 

Таным объектілерін модельдері арқылы зерттеу. 

 

Модельдеу кез-келген мақсатқа бағытталған қызметтің ажырамас бӛлігі. 

 

Модельдеу - танымның негізгі әдістерінің бірі. 

Нақты 

қызметтердегі 

объект 

модельдері 

тӛмендегі 

жағдайларға 

пайдаланылады: 



 

Материалдық заттарды бейнелеу; 



 

Белгілі фактілерді түсіндіру; 



 

Болжамдар құру; 



 

Зерттелінетін объект туралы жаңа білімдер алу; 



 

Болжау; 



 

Басқару және т.с.с. 

2.  Модель белгілері 

Модельдер  адам  қызметінің  таным,  қатынас,  практикалық  қызмет  сияқты 

сфераларында қолданылады. 

Адамды (модельдеу субъектсін): 



 

Модельдеу объектісінің сыртқы түрі; 



 

Модельдеу объектісінің құрылымы; 



 

Модельдеу объектісінің үлгісі 

қызықтыруы мүмкін. 

Модельдің  мақсаты  мен  шешуге  тиісті  мәселесі  осы  үш  аспектінің  бірін 

таңдауға  ықпал  етеді.  Модельдің  әрбір  аспектісі  қасиеттерінің  жиынтығы  арқылы 

айқындалады.  Модельде  объектінің  барлық  қасиеттері  емес,  тек  қана  модельдеу 

мақсаты тұрғысынан қажетті қасиеттері ғана бейнелейді. 

Модельдеудің  әрбір  аспектісі  (түр,  құрылым,  үлгі)  ӛзіндік  қасиеттер 

құрамымен сипатталады. Объектінің белгілері сыртқы түрінің сипаттамасы ретінде 

кӛрсетіледі. Тілде бұл белгілер қызыл, сары, дӛңгелек, ұзын сияқты сын есімдермен 

ӛрнектеледі. 

 Объектінің  сыртқы  түрі  оны  тану,  ұзақ  уақыт  сақтау  (фотография,  портрет) 

үшін модельденеді. 

Объект  құрылымы  деп  оның  элементтері  мен  олардың  арасындағы