[]

ОӘК 

042-18-12.1.55/3-2013

 

№1 басылым 18.09.2013ж  

50 беттің 14-сі   

 

Модельдеу ЭЕМ мүмкіндіктері, жұмыс істеу принциптері мен математикалық 

модельдердің  адаптациясы  болатын  күрделі  теңдеулер  жүйесінің  сандық  шешімін 

бейнелейді. 

Физикадағы 

компьютерлік 

модельдердің 

табыстары 

химия, 

электроэнергетика,  биология  есептерін  шешуде  де  кең  таралады.  Компьтерлік 

модельдеу  негізінде  шешілетін  есептердің  күрделілігі  ЭЕМ-нің  мүмкіндіктеріне 

байланысты шектеледі. 

Модельдеудің компьютерлік түрлері қазіргі кезде де кеңінен қолданыс табуда. 

Компьютерлік  модельдеудің  мүмкіндіктерін  кеңейтіп,  қолдану  тәсілдерін 

жеңілдететін  ішкі  бағдарламалар  мен  сандық  математика  тәсілдерінің 

формаларымен  толықтырылған  функциялардың  кітапханалары  бар.  Сондай-ақ 

«компьютерлік  модельдеу»  түсінігі  ХХ  ғасырдың  50-ші  жылдары  биологиядағы 

күрделі  жүйелерді  автоматтандырылған  экономикалық-ұйымдастырылған  басқару 

жүйесін құруда жүйелік талдаумен жиі қоладнған. 

Күрделі  жүйелерді  талдаудағы  компьютерлік  модельдеу  зерттелетін 

объектінің  математикалық-логикалық  күйін  модельдеу,  объектінің  қызметтік 

алгоритміне  айналатын,  компьютерлерге  арналған  бағдарламаларды  комплексті 

түрде дайындайтын имитациялық модельдеу болып табылады. 

Кез-келген  объект  күйін  имитациялауға  болады,  бірақ  имитациялық 

модельдеу  бәрінен  бұрын  таңдалған  басқару  стратегиясына  тәуелді  күрделі 

жүйелердің алдыңғы уақыттағы күйін болжаудың зерттелуін қарастырады. 

Графикалық  интерфейстер  мен  қолданбалы  бағдарламалардың  графикалық 

пакеттерінің  дамуының  негізінде  объектінің  сыртқы  түрі  мен  құрылымын 

компьютерлік модельдеу кең таралды. 

Қазіргі кезде компьютерлік модельдеу ретінде; 



 

ӛзара байланысты компьютерлік суреттердің, кестелердің, схемалардың, 

диаграммалардың,  графиканың,  анимациялық  фрагменттердің,  гипертексттердің 

кӛмегімен  сипатталған  объектінің  шартты  бейнесі  айтылады.  Бұл  түрдегі 

компьютерлік модельдер құрылымдық-функционалдық деп аталады; 



 

түрлі  факторлардағы  объектіге  әсер  ету  шарттарының  функциялану 

процесін имитациядауды реттелген есептер мен графикалық бейнелеулер нәтижесін 

шығаруға мүмкіндік беретін жеке бағдарламалар комплекстері аталады. 

Мұндай модельдер имитациялық компьютерлік модельдер деп аталады. 

Имитациялық  компьютерлік  модельдеу  модель  бойынша  модельдеуші 

жүйенің  сандық  және  сапалық  функциялану  нәтижесін  алуға  негізделген. 

Модельдерді талдау нәтижесінде алынған сапалақ қорытындылар күрделі жүйенің: 

құрамы,  даму  динамикасы,  орнықтылығы,  бүтіндігі  сияқты  бұрын  белгісіз  болып 

келген қасиеттерін ашуға мүмкіндік береді. Сандық қорытындылар негізінен жүйені 

сипаттайтын  болашақ  және бұрыннан белгілі  параметрлердің  мәндерін  түсіндіруде 

болжамдық сипатты иеленеді. 

Компьютерлік  модельдеудің  пәні  ақпараттық  есептеу  желісі,  технологиялық 

процесс болуы мүмкін.  

Компьютерлік  модельдеудің  мақсаты  –  экономикалық,  әлеуметтік, 

ұйымдастырушылық/техникалық 

сипатта 

шешім 

дайындап, 

қабылдауға 

пайдаланылуы  мүмкін  мәліметтер  алу.  Компьютерлік  математикалық  модельдеу 

информатика  пәнімен  технологиялық  жағынан  байланысады.  Компьютерлер  мен 

ОӘК 

042-18-12.1.55/3-2013

 

№1 басылым 18.09.2013ж  

50 беттің 15-сі   

 

ақпаратты 

ӛңдеудің 

сәйкес 

технологияларын 

пайдалану 

экологтардың, 

экономистердің, физиктердің және т.б. қызметтерінің ажырамас бӛлігі. 

Тӛменде  келтірілген  анықтамалар  модельдер  мен  олардың  айырмашылық 

ерекшеліктерін  нақтылай  түсінуге  кӛмектеседі.  Табиғи  (физикалық,  заттық-

энергетикалық)  модельдеу  –  модель  мен  модельдеуші  объект  ӛзара  нақты 

объектілерді  немес  бірдей/түрлі  физикалық  процесстерінің  табиғатын  бейнелейтін 

модельдеу. 

Программалық  модельдеу  (Program  document  modification)  –  1)  құрылғының 

немесе  жүйенің  іс-әрекетін  программаның  кӛмегімен  модельдеу;  2)  программалық 

жасақтаманың жұмысын модельдеу [1]. 

Ақпараттық  модель  –  бұл  объектінің  қандай  да  бір  тілдегі  сипаттамасы. 

Модельдің  абстракциялық  компаненттері  физикалық  дене  емес  сигналдар  мен 

белгілер  болды.  Түрлі  белгілер  жүйелерінде  ақпараттық  процестерді  сипаттайтын 

белгілік модельдер класы. 

Дескриптивтік (ағ. Descriptive – сипаттамалық) модель – объектінің қанда йда 

бір тілде сӛздік сипатталуы.  

Математикалық модель: 



 

объект  және  объект  элементтерінің  қасиеттеріне,  параметрлеріне, 

сыртқы  әсерлердің  күйін  сипаттаумен  анықталатын  математикалық  қатыстар 

(формулалар,  теңсіздіктер,  теңдеулер,  логикалық  қатыстар)  тілінде  жазылған 

жиынтық; 



 

математикалық  символдар  кӛмегімен  ӛрнектелген  объектінің  жуық 

сипаттамасы (9-сурет).  

Математикалық  модель  (mathematical  simulation)  –  объектінің  қызметі  мен 

құрылымын сипаттайтын математикалық тәуелділіктер жүйесі, яғни математикалық 

формулалар  мен  теңдеулер  арқылы  ӛрнектелетін  объектілердің  математикалық 

сипаттамалары. 

Математикалық 

модель 

(mathematicalmodeling) 

– 

процестер 

мен 

құбылыстарды  олардың  математикалық  моделінде  зерттеу  әдісі.  Тәжірибе  жасауға 

мүмкіндік болмаған, қиын немесе қолайсыз жағдайларда ғана пайдаланылады. Жеке 

жағдайда аналитикалық модельдеу болып табылады[1].