К.Жақсылықова. Инновациялық технологияға негізделген мемлекеттік тілді алты деңгейде оқыту кешені жайында. – Парасат айдыны. – Алматы: АнАрыс, 2009.– 248. – 40-48

2. К.Жақсылықова. Инновациялық технологияға негізделген мемлекеттік тілді алты деңгейде оқыту кешені жайында. – Парасат айдыны. – Алматы: АнАрыс, 2009.– 248. – 40-48.

В данной статье рассматриваются коммуникативные технологии обучения английского языка.

Бүгінгі студенттердің мақсаттары да, ой өрістері де бұрынғыдан мүлде басқаша. Өйткені олар – өзінің болашағына тиімділік тұрғысынан қарайды, жоғары талап қоя біледі. Олай болса, бұл қоғам кез келген педагогтан өз пәнінің терең білгірі ғана болу емес, психологиялық – педагогикалық, дидактикалық әдістемелік тұрғыдан сауатты және ақпараттық компьютерлік технология құралдарының мүмкіндіктерін жан – жақты игерген ақпараттық құзырлығы қалыптасқан маман болуын талап етеді.

Кәсіби қазақ тілін оқытудың негізгі мақсаты- студенттердің коммуникативтік мәдениетін дамыту және қалыптастыру. Оқыту үрдісінің тиімділігі үшін әр түрлі технологиялар қолданып жүр, соның ішінде қазақ тілін оқытудағы ақпараттық технологияға тоқталғым келеді. ХХІ ғасыр – техниканың озық дамыған ғасыры. Компьютер студент үшін қоршаған әлемді танудың табиғи құралы болып табылады. Олай болса қазақ тілі сабағында компьютердің көмегімен жүргізуді үйрену – бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі. Ақпараттық құралдардың ішінде электронды оқулықтардың рөлі ерекше. Электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Оқытудың компьютерлік технологиясы, оның ішінде мультимедия оқытуы белсенді орында тұр. Электронды оқулықтардың кәсіби қазақ тілі сабағында қолдану студенттердің өздігінен білім алуларына, ізденімпаздыққа, ойларын тиянақты жеткізуге мүмкіндік береді. Мысалы, «Сөз таптары» тақырыбын өткенде, экрандағы Word бағдарламасында кластер немесе сызба түрінде жұмыстар орындай алады, ал лексикалық тақырып бойынша «Қазақстанның астаналары» тақырыбында Power Point бағдарламасында презентация құруға болады. Оқытудың жаңа технологияларының ішінде,компьютерлік технологияны пайдалану бүгінгі күні тиімді және қызықты.

Оқытудың жаңа компьютерлік технологиясы оқу процесіне кеңінен енуі студенттердің өзіндік және шығармашылық белсенділігін дамытады және өзіндік жұмыс түрлерін орындауға баулиды. Жаңа компьютерлік технологияларды пайлаланып оқытудың ең тиімді түлеріне мыналарды жатқызуға болады.

мақсатында пайдалану, біріншіден, оқытушының жұмыс өнімділігін арттырып, оқу нәтижелерін тексеруге көбірек уақыт бөлуге көмектеседі; екіншіден, объективті түрде қадағалай отырып, студенттердің алған білімін бағалауды жүзеге асырады; үшіншіден, бақылау технологиясына ғылыми элементтер енгізіп, оны кеңінен де пайдалануға болатындай жағдай туғызады.

Егер техникалық оқу-құралдарын пайдалансақ, студенттердің сабаққа деген қызығушылығы артады, көру арқылы есте сақтайды. Құрғақ сөзден гөрі, диафильм көрсетіліп, күйтабақ тыңдалса сабақ тартымды әрі қызық өтеді. Сонымен қатар, заман талабына сай, теория мен тәжірибе қатар жүргізіледі.

Электронды оқулық студенттің уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді. Себебі, студенттің өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет элементінің жанында жазуы болады. Бұл технологияның өзектілігі қоғамның ақпараттандыру жылдамдығының артуымен сипатталады. Әр түрлі пән сабақтарында жаңа ақпараттық технологияны пайдалану білім мазмұнын жаңартумен, ақпараттық ортаны қалыптастыруымен, сондай-ақ сапалы білім беру мүмкіндігінің жоғары болуымен ерекшеленеді.

Кәсіби қазақ тілі сабақтарында төмендегідей ұстанымдарды сақтаған жөн:

• 
  Сабақтың мақсатын құру, міндеттерін анықтау, сабақтың барысын жоспарлау, жаттығу жұмыстарын және олардың орындалу әдісін, қажетті құралдырды анықтау (компьютер, интербелсенді тақта, т.б.);
  
• 
  Сабақ жоспарын компьютерлік тапсырмалар арқылы ойластыру;
  
• 
  Сабақтың әр кезеңіне кететін уақытты анықтау;
  
• 
  Бағдарламаның дұрыс жұмыс істеуін тексеріп, қадағалау
  

Кәсіби қазақ тілі сабағында ақпараттық технологияларды қолдану арқылы студенттердің сөйлеу мәдениеті мен білімдерін жетілдіру мәлелелері қарастырылады.

Педагог мамандарды даярлайтын жоғары оқу орындарында «Қазақ тілін оқыту әдістемесі» негізгі пән ретінде оқытылады. Негізгі нысаны – болашақ маман-студенттерге қазақ тілі пәндерінің салаларын оқытудың әдістемелік заңдылықтарын үйрету. Қазақ тілін оқытудың мазмұнын түсіну мен нақты жолдарын қарастыруда және оны үнемі жетілдіріп отыруда әдіскер ұстаздардың рөлі басым болып келеді. Қазақ тілін оқыту барысында жүзеге асырылатын дидактикалық мақсаттар мен міндеттерді шешу әдістері мен тәсілдері нақтыланып, оқыту қызметін ұйымдастыру формалары айқын болуды талап етеді. «Қазақ тілін оқыту әдістемесін» оқытуда типтік бағдарламаны негізге ала құрылатын білім кешені қазақ тілін оқыту әдістемесі тарихынан басталып, жоғары оқу орындарында оқытылу жағдайы мен өркендеуі ішкі кезеңдерге бөліне қарастырылады. Әрі қарай қазақ тілін оқыту әдістемесінің мақсаты, міндеті, ұстанымдары, оқытуға қойылатын талаптар, педагогикамен, психологиямен байланысы, сабақтың түрлері, әдістері оқытылады. Қазақ тіл білімінің салаларын оқыту әдістемесі жеке-жеке қарастырылады. Студенттердің педагогикалық практикасы қажет ететін білік, дағды деңгейі бұдан да жоғары. Студент оқытудың әдістері мен тәсілдерін біршама меңгеруі тиіс. «Әдіс – белгілі бір ғылымның теориясын сапалы және тиімді түрде жүзеге асыру үшін іс жүзінде қолданылатын іс-әрекеттердің жиналған жүйесі», - деп ғалым-әдіскер Ф.Ш.Оразбаева көрсеткендей, теориялық білімді сапалы меңгертуде әдістің маңыздылығы өте жоғары. Әдіс-тәсілдерді меңгермейінше студенттің педагогикалық практиканы өз дәрежесінде жүргізуінде қиындықтар туындайды. Оқытудағы жалпы әдістермен бірге пәннің ерекшілігіне сүйенетін жекелеген әдістерді, сабақтың түрлерін, сабақтың кезеңдері, оқыту құралдары, бағалау нормалары, сабақтың жоспарын құру секілді күрделі білім, білік, дағдыны студент қай кезде алуға тиіс деген сауал туындайды. Дәріс сабақтарында теориялық тұрғыдан ғылыми түрде ақпарат берілетіндіктен, студенттің өздік жұмыстары жоғары деңгейде ұйымдастыруды қажет етеді. Практикалық тұрғыда дағды мен іскерліктің ұштастырылуы негізінде айтылған құндылықтарды студент осы тұста игеруге мүмкіндік алады. Дағды мен іскерлік дегеніміз - алған білімін практика жүзінде қолдана алуы. Оқытудағы «Өмірмен байланыстылық» ұстанымының салмағы да осы тұста екшелене түседі.Теорияның практикамен, өмірмен байланыстылығы оқытудың негізгі практикалық мақсатын көздейді, ол мақсат қоғам өмірінің мұқтажымен, талап, шарттарымен белгіленеді. Жоғары оқу орындарындағы меңгеруге тиісті білім көзі оқытудың міндеттерін шешумен қатар, білім алушылардың болашақ мамандығының кәсіби міндеттерін шешуде үлкен рөл атқарады. Сондықтан өздік жұмыстардың маңыздылығы айқындалады.

Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәнінің басты мақсаты қазақ тілін тиімді оқытудың жолдарын қарастыру, пәннің танымдық, тәрбиелік, дамытушылық мақсаттарын іске асыру болғандықтан, болашақ маманның пәнді игеру деңгейі, саналылықпен білім алуы, оқытудың неғұрлым пайдалы, үнемді және тиімді әдістері мен тәсілдерін зерттеу, сипаттау және әдістеменің шарттары туралы мәселелерді талдап, қамту көзделеді. Пән бойынша берілетін теориялық білім тәжірибе арқылы бекітілуі, яғни, іскерлік пен дағдыға айналуы тиіс. Бұл орайда әдіскер З.Бисембайқызының: «Дағдыға, іскерлікке айналмаған білім тез ұмытылады», - деген тұжырымы құптарлық. Дағдыны адамның әрекетті орындау үдерісіндегі саналы түрде жасайтын әрекеттерінің дағдыланған бөліктері ретінде қарастыратын болсақ, біз қазақ тілін оқыту әдістемесі бойынша практикалық сабақтардың мәнін салмақтаймыз. Үйретілуге тиісті бөлшектер мен ірі білік-дағдылардың жүйелі түрде еңсерілетін тұсының осы екенін айтқымыз келеді.

Білім алушы қазақ тілін оқыту әдістемесінің ғылым ретіндегі нысанын, мақсат, міндетін, талаптарын анықтағаннан кейінгі зерттеу әдістері мен оның тәсілдерін өздік жұмыстар арқылы орындап үйренсе, педагогикалық практикасын нәтижелі жүргізе алады. Қазақ тілінің салаларын, жекелеген тілдік категорияларды оқыту жайына келер болсақ, баса назар аударуды керек етеді. Біздің пәніміздің ерекшелігі осыларды қалай оқытамыз деген мәселенің төңірегінде. Осы тілдік категорияларды оқытудың амал-тәсілдері, жолдары қарастырылып, әдістемесі жасалып келді. Пәннің мемлекеттік бағдарламасына сай құрастырылған А.Әбілқаев, З.Бейсембайқызының «Қазақ тілін оқыту әдістемесі» (2009 ж) атты оқу құралы қазіргі таңда сүйенетін бірден-бір оқу құралы. Қазіргі білім берудің басты талабы жаңа технологиялар арқылы оқытуды енгізу болып отыр. Бұл қазақ тілін қалай нәтижелі оқытуға болады деген мәселеге баса көңіл бөлу екенін көрсетеді. Аталған оқу құралында негізгі деген жаңа технологиялар; дамыта оқыту, компьютерлік, модульдік, деңгейлеп оқыту технологиялары төңірегіндегі мәселелер қозғалған. Оқулықтың пән бойынша ғылыми білімнің негіздерін бағдарламаға сәйкес баяндап, оқу мақсатына арналып құрылатындықтан білім алушылар үшін маңыздылығы зор. Білім алудың құралы – мазмұны білім алушыны қанағаттандыра алатын оқулық. Ол білім негіздері мен біліктілікті қалыптастыруда, материалды жүйелі түрде беретін, негізгі білімді қабылдау үдерісінде ойлауы мен есте сақтауын дамытуда, жаттығулар мен тапсырмалар арқылы тәрбиелеуші қызметін атқарады. Сондықтан сапалы құрастырылған оқулықтың атқаратын қызметі ерекшеленеді.

1.Ф.Оразбаева. Тілдік қатынас. Алматы, 2005.

2.А.Әбілқаев, З.Бисембайқызы. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы, 2009.

3.ҚР. 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту Тұжырымдамасы.

В этой статье рассматривается особенности дисциплины «Методика преподавания казахского языка» и тенденции обучения в вузе.

Бір қарағанда, қарапайым ғана осы мәселені қарастыра келе, мәтінді таңдамаса, не дұрыс талдамаса, жас ұрпақты қазіргі тілдік қолданыстағы сөздерді түсінбеушілікке, ұғымдық аппаратының аздығына, тіпті рухани азуға соқтыратынына тағы да көз жеткіздік. Бүгінгі осы киелі де жауапты мәселе де сөзді дұрыс жұмсау, орнымен қолдану сияқты үлкен мәселелерге жетелейтіндігінен, мектеп оқулықтарындағы мәтіндерді талдау техникасын ұсыну – өте өзекті, кезек күттірмес мәселе дей аламыз.

Сөз мәдениеті, тіл тазалығы, сөздің қасиеті мен киесі деген ауқымды мәселелер оқушы санасында жастайынан сіңген әуезді сөздердің тізбектері, тұлғаның лексикалық қорын, тілдік ұстанымы мен қолданысын дамытады. Қазіргі кезеңде әдебиетіміздегі небір теңеу, мысқыл мен кекесін, жарасты әзіл, т.б. сөз шеберлерінің ғана емес, жалпы исі қазаққа қажетті сөздер молынан кездеседі. Соны таныған, қайнарынан қанып ішкен, жас ұрпақ оны өзінің болашақ өміріне өзек, арқау етеді, қазақ ұлты не қазақстандық есебінде қазақ елінде тіл мен әдебиеттің іздеушісі болып, өмірінде небір сөз шеберлерінің айтқанын тыңдайды, рухани жетіледі.

Қазақ әдебиеті пәні арқылы оқушының рухани дүниесі байиды, туған тілін сүюден елін, адамзатты құрметтеуге дейінгі сезімдері тәрбиеленеді. Оған тірек болатын, мәтінді жан-жақты қарастырып, жеткізуге мұрындық болатын жақсы ұйымдастырылған талдау техникасы.

Қазақ әдбиетінде көркем шығарманы оқудан, яғни мәтінмен жұмыстан басталады. Мәтін туралы ғылыми зерттеулер мәтіннің күрделі құрылым екендігін баса айтады. Олай болса, кез-келген мәтінге оны жан-жақты қарастырумен, түсініп, танумен келген орынды.

Лингвистикалық энциклопедиялық сөздікте: «Мәтінді қарастыратын филологиялық пән - мәтін теориясы ХХ ғасырдың екінші жартысында, мәтін, поэтика, риторика, прагматика, семиотика, герменевтика пәндерінің интерграцялануынан пайда болған, өзіндік онтологиялық мәртебесі бар пән» - деп түсінік беріледі [2, 5].

Мәтінмен жұмыста – әрбір уақыт кезеңінде адамдардың ақыл-ойы мен көзқарасы өзгеріп тұратыны – заңды құбылыс деп түсіндіріледі.

Мәтін (текст; text) сөзіне мынадай үш түсінік беріледі:

1. бастапқы түрдегі бедер белгілік мәліметтер бөлшегі;

2. хабардың алмастыру хаттамасының ерекшеліктері мен байланысы жоқ ақпарат бөлігі;

3. бастапқы бағдарламасының жазбасы.

Мәтінтанушы В.Рудневтің жасаған мәтін тұжырымы жеті баптан тұрады:

1. Мәтіннің барлық элементтері өзара байланысты (өзара байланысқан) (құрылымдық поэтика тезисі).

2. Мәтін элемнттерінің арасындағы байланыс қайталанып, өзгеріп отыратын бірліктр мотивтер ретінде айқындалады. (мотивті талдау тезисі);

3. Мәтінде кездейсоқ ештеңе жоқ (психоталдау);

4. Әтіннің әрбір жекеленген және үстірт көрінісінің (мәнінің) астында мифологиялық сипаттағы терең, әмбебап заңдылықтар жатыр (К.Т.Юнгтің аналитикалық психологиясы);

5. Мәтін шындықты суреттемейді, ол онымен өзара күрделі қарым-қатынасқа түседі (аналитикалық философия және тілдік актілер теориясы);

6. Бір мәтіндегі ақиқат нәрсе, басқасында жалған болып шығуы мүмкін (мүмкін дүние (нәрсе) семантикасы);

7. Мәтін – қатып-семіп қалған мән емес, ол автор мен оқырман және мәдени контекст арасындағы сұхбат (Бахтин поэтикасы).

Мәтінмен жұмыс –сабақта өтетін әртүрлі жұмыстардың жиынтығынан құралады. Олар: 1. дыбыстармен жұмыс; 2. сөздіктермен жұмыс; 3. сөздік қорларын жетілдіру; 4. тіл дамыту; 5. ережемен жұмыс; 6. ауызша сөйлей білуге дағдыландыру;

Мәтінмен жұмыс істеу мынадай кезеңдерге бөлінеді:

1. Мәтінмен оқығанға дейінгі жұмыс. Мәтін алдындағы жаттығулар мен соған сәйкес жұмыс түрлері мынадай бағытта жүргізіледі: тілдік тұлға мен сөйлем үлгілерін мәтінде танып, айыра білу және әртүрлі құрылымдық материалдарда (сөзжасам элементтері, етістіктің жақ, шақ түрлері, т.б.) меңгерту.

2. Мәтінмен жұмыс кезеңі. Бұл кезеңде мәтіннің тілдік материалы мен құрылымы орындалады. Мәтін ішінен қажет мәліметті бөліп алу, айыра білуге машықтандыру жаттығуларын әртүрлі тәсілмен орындау. Мәтінмен жұмыс былайша ұйымдастырылады: оқығанның мазмұныны айту, мәтін бойынша сұраққа жауап беру, жоспар жасату, бірнеше бөлімге бөліп оқыту, негізгі жанама ойды таныту, қорытынды жасату.

3. Мәтінді оқығаннан кейінгі кезең. Шартты түрде алып отырған үшінші кезеңде мәтінді оқып, түсініп, негізгі ойды қазақ тілінде жеткізе білу.

Мәтінді оқығаннан кейінгі жұмыстар: Логикалық сұрақтар; сөздік жұмыстар; фонетикалық жаттығулар; сөйлем құру; мәтінге жоспар құру; аударма; мәтінге ат қою; диалог, жағдаят (ситуация) құру; мәтіннің мазмұнын жоспар бойынша айту.

Аталған іс-әрекеттерді жүзеге асарда оқушылар өзара тілдік қарым-қатынасқа түседі. Тілдік қарым-қатынасқа түсу деген сөз - біз оқытудың коммуникативтік технологиясында іске асырдық деген сөз. Коммуникативтік оқыту технологиясын жүзеге асыру негізін Сент-Экзюперидің сөзімен айтқымыз келеді: «Жер бетіндегі ең үлкен байлық - бұл қарым-қатынас байлығы». Шынымен де бізге бұл қатынас жеткіліксіз. Себебі біз оқушылармен тек қана 45 минут кездесеміз, сұхбаттасамыз. Сондықтан коммуникативтік оқыту технологиясының элементтері ретінде мәтінмен жұмыс түрін ерекше атап өтуімізге болады.

Сонымен қатар мәтінді оқытудың мынадай түрлерін сабақ үстінде қолдану мұғалімнің жеке зерттеушілік жұмыстары үшін өте пайдалы:

1. Дауыстап оқыту арқылы – оқушының сөйлеу элементтерін меңгергендерін байқауға болады, тағы да бір тиімділігі – оқушылар бірінің қатесін бірі естіп және түзетіп отырады.

2. Іштей оқу – бұл жұмыстың мақсаты оқушылардың шапшаң оқу дәрежесін анықтау. Мысалы: оқушыларға іштей шапшаң оқу үшін бір мәтін беріліп, қай жерге дейін оқу керектігін белгіленеді. Әркім белгіленген жерге келгенде кітаптарын жауып, бітіргенін байқатады. Осылайша оқушылардың оқу шапшаңдықтарының мөлшерін мұғалім өзі белгілеп отырады.

Мәтінді мазмұнға байлығы мен оның формальді-құрылымына қарай екіге ажыратамыз. Бұл жөнінде: «окозались полезным разделить категории текстана содержательные и формально-стуктурные, имея в виду, что и те и другие объединяются нами в грамматические» [1, 5] – дейді И.Р.Гальперин.

Мәтінді талдағанда: біріншіден, жекелеген фактілердің тым ұсаққа бөшектенуі барысында мәтіннің тұтастығынан туындайтын ерекшеліктері ашылмай қалуы мен екіншіден, мәтіннің біртұтас қарастырылуы нәтижесінде жекелеген құбылыстарға тән өзіндік белгілері мен қызметтерінің көрінбей қалуы байқалады. Дегенмен, орыс текстологиясы саласының маманы, мәтінге байланысты талай зерттеу еңбектерінің авторы И.Р.Гальперин: «мәтін қашанда шындық бөлшегінің графикалық белгісі» болып қала береді [1, 3] дейді.

Көркем шығарманы талдау барысында оқушының құзырлылығы дамиды. Оның ішінде мәтінмен жұмыс арқылы танымдылық қабілеттері, танымдық үдерістері дамып, сөздік қоры молаяды, оқытуда жағымды әрекет қалыптасады.

1.Гальперин И.Р. Текст как объект лингвистических исследования. –М., 1981г. 231с.

2.Гальперин И.Р. Текст как объект лингвистических исследования. –М., 1981г. 231с.

3. Лингвистический энциклопедический словарь. -СПб., 1969г. 700с.

4.Сыздықова Р., Шалабаев Б. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау. А., «Мектеп», 1989ж. 240б.

Резюме

В статье рассматривается методы и способы техники анализа текста.

The article deals with methods and techniques of text analysis techniques.

ТІЛДІ ДЕҢГЕЙЛІК ТҰРҒЫДАН ОҚЫТУ

К. Мадалимова,

жүктеу 9,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: