Зат алмасудағы органикалық заттардың айналымы

ХVІІІ ғасырда Лавуазье жану процесімен тірі жасушадағы тотығу процестерінің арасында ұқсастық бар екендігін айтты. 1898 жылы А. Н. Бах асқын тотық теориясын ұсынды, яғни оттегі тотығушы заттардың энергиясының арқасында активтеледі, сөй- тіп пероксидтер түзіледі деді. 1912 жылы Варбурн оттегінің активтелу теориясын қолдай отырып, тотығу процесінің соңғы өнімі су болады деп есептеп, цитохромоксидаза ферментін ашты. 1912 жылы Палладин биототығудың жаңа түсініктерін енгізді, яғни биототығу аэробты жəне анаэробты кезеңдерден тұрады, анаэробтық тотығуда субстрат сутектен айырылады деген пікір айтты. 1933 жылы Кейлин электронды тасымалдаушы цитрохром- дарды ашты. Оксигеназалық жəне дегидрогеназалық теориялар жасушадағы биологиялық тотығудың немесе ұлпалық тыныс алудың негізі болып табылады деді. Одан əрі қарай отандық жəне шетелдік ғалымдардың жұмыстарының нəтижесінде биологиялық тотығу субстраттан көптеген ферменттік жүйелердің көмегімен электрондардың, протондардың оттегіне жеткізілуінің арқасында су жəне энергия түзілетін көп сатылы тотығу-тотықсыздану процестері екендігі, ал бұл процестер кезіндегі бөлінген энергия АТФ-тың байланысқан энергиясына айналатындығы деп дəлелденеді.

Биологиялық тотығудың маңызы:

1. Энергия біртіндеп бөлініп, АТФ синтезіне жұмсалады.

2. Эндогенді су түзіледі.

Биологиялық тотығу тізбегіндегі (БТТ) тотығу-тотықсыздану реакцияларын оксидоредуктаза класының ферменттері ката лиздейді. Биологиялық тотығу тізбегінде ферменттер тотығу-тотықсыздану потенциалының (ТТП) өсу ретіне карай белгілі бір тəртіппен орналасқан. Биологиялық тотығу тізбегіндегі барлық ферменттер бір сызық бойына тізбектеліп орналаспайды. Олар бірнеше үлкен тыныс алу комплекстерінің құрамында бола отырып, тотығу-тотықсыздану реакцияларына қатысып, атомдармен электрондарды тасымалдайды. Осындай төрт үлкен тыныс алу комплекстері белгілі.