§26. ЋАЗАЋ ХАЛЋЫНЫЃ ЌДЕТ-ЅЏРПЫ МЕН

170
Ћазаћтарда ежелден келе жатћан ќдет-ѕџрыптыѓ бiрi – 
дќм ауыз
тию
. Љйге бас сџћћан кез келген адамды дќмнен ауыз тигiзбейiнше
жiбермейтiн – «Ћуыс љйден ћџр шыѕармайтын».
Ћазаћтардыѓ жќне бiр жаћсы ќдет-ѕџрпы – 
ерулiк
 беру. Басћа
жаћтан жаѓадан кшiп келгендердi оныѓ туѕан-туыстары немесе
кршiлерi арнайы дастарћанѕа шаћырып, ерулiк тамаћ беретiн бол-
ѕан. Бџл арћылы кшiп келген туыстарына немесе кршiлерiне деген
ыстыћ ыћыласы мен iзгi ниетiн бiлдiрген. Ал кшiп келгендер жаѓа
ћонысћа тез љйренiп, ондаѕы адамдармен жаћсы ћарым-ћатынас ор-
натуѕа ыћыласты болатын. Далалыћ кшпелiлердегi кеѓiнен тарал-
ѕан ќдет-ѕџрыптардыѓ бiрi – 
ћалау.
 Љйге келген ћонаћтыѓ сол љйдегi
зiне џнаѕан заттыѓ кез келгенiн ћаладым деп айтуына болады, ал
љй иесi ол затты мiндеттi тљрде беруi тиiс. Мџныѓ зi де адамдар
арасындаѕы достыћ ћарым-ћатынастыѓ негiзiн ћалайтын. Анасы
аман-есен босанып, дљниеге жас нќресте келген соѓ тап осы ќдет-
ѕџрып бойынша 
кiндiк шешенiѓ
 де з ћалауын айтып, џнаѕан нќрсесiн
алуына болатын.
Ћымызмџрындыћ
 – ћымыз ашыту маусымыныѓ басталуына бай-
ланысты ќдет-ѕџрып. Ауыл адамдары бiрiн-бiрi шаћырысып, ћымыз
iшер алдында арнайы дастарћаннан тамаћ жеседi. Ћымызмџрын-
дыћћа шаћырѕан љй иелерiне ауыл аћсаћалдары 
аћ батасын
 бередi.
Ћазаћтарда 
жылу жинау
 ќдет-ѕџрпы да бар болатын. Оныѓ мќнi кез-
дейсоћ жаѕдайда љйi ртенiп кеткен немесе дџшпанныѓ шабуылы-
нан, ћатал ћыстыѓ ауыртпалыѕынан, су тасћынынан, аштыћтан зар-
дап шеккен отбасыларына ауылдас немесе туысћан адамдардыѓ к-
мек крсетуi болып табылады. Олар зардап шеккен жандардыѓ алды-
на ћолдарынан келгенiнше мал салып бередi, киiм-кешек, крпе-
тсек, ыдыс-аяћ жаѕынан кмек крсетедi, бастарына шаѓыраћ к-
теруiне жќрдемдеседi. Мџныѓ зi зардап шегiп, ћиналѕан аѕайынѕа
жаны ашыѕандыћтыѓ, ћамћорлыћ жасаѕандыћтыѓ крiнiсi едi. Мљм-
кiндiгi бола тџрып, ондай кмек крсетуден бас тартћан аѕайын-
туыс ру iшiнен ћуылып, аластатылатын. Ал мџндай жазаѕа кесiл-
гендер з руыныѓ тарапынан жанашырлыћ жаћсылыћ дќмете ал-
майды. Gйткенi ондай ћџћыћтан айырылѕан болып саналады. Оларды
кез келген ћараћшы аяусыз тонап кете алатын.
Ћазаћ даласында 
жџртшылыћ 
деген ќдет-ѕџрып та кеѓiнен тара-
ѕан. Оныѓ мќнi белгiлi бiр себеппен белшесiнен ћарызѕа батып, оны
тлеуге жаѕдайы жоћ туысћан адамѕа рулас аѕайын-туѕандарыныѓ
кмек крсетiп, ћарызынан ћџтылуына кмектесуi болып табылады.
Мџндай кмек ауыл аћсаћалдары кеѓесiнiѓ шешiмi бойынша кр-
сетiледi. Ћазаћтардыѓ ауызбiрлiгiнiѓ, з жаћындары мен туыстары-
на жанашырлыћпен жќрдем жасауыныѓ бiр крiнiсi мiне осындай.
Дала тџрѕындарыныѓ дќстљрлi ќдет-ѕџрыптарыныѓ бiрi – 
асар.
Онда ауыл тџрѕындары ешћандай аћы алмастан бiрлесе жџмылып,

171
бiреудiѓ белгiлi бiр жџмысын бiтiрiп бередi. Мќселен, олар бiреудiѓ
ћысћы баспанасын немесе мал ћорасын салып беруге, сондай-аћ
ћџдыѕын ћазып беруге жџмыла кмектеседi. Асар ауылдас отырѕан
рулас адамдардыѓ туысћандыѕы мен ынтымаћ бiрлiгiнiѓ жарћын
крiнiсi болып табылады. Асарѕа шаћырылѕанда оѕан бармай ћалу
ќдепсiздiк саналатын. Ћазаћтар ХХ ѕасырдыѓ бас кезiнде осы ќдет-
ѕџрыпты пайдаланып, кптеген жерлерде зайырлы мектептер жќне
мешiттер салып алды.
Ќрбiр ћазаћ суѕа кетiп бара жатћан адамѕа жќрдем ћолын созу-
ѕа, ћиналѕан адамныѓ тiнiшiн орындауѕа, шлдеген адамѕа сусын
беруге мiндеттi. Рулас адамдар жоѕалѕан немесе џрланѕан малды
бiрлесе iздеген. Дала тџрѕыны те-мте мџћтаж, кейiнге ћалдыруѕа
болмайтын шџѕыл мiндеттi орындау ћажеттiгi туѕан жаѕдайда кез
келген ћазаћтыѓ жылћы ћосынан ат џстап, мiнiп кете беруге
ћџћыћты болѕан. Бџл љшiн ат иесiнен рџћсат сџрау мiндеттi емес-тi.
Ондай кезде клiк беруден бас тартћан адамѕа 
ат-шапан айып
 са-
лынѕан жќне ол туралы жаѕымсыз ћоѕамдыћ пiкiр ћалыптасћан.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: