З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

КHтерiлiстiѓ жеѓiлiске џшырауыныѓ себептерi мен салдары

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	162/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 158 159 160 161 162 163 164 165 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

6. КHтерiлiстiѓ жеѓiлiске џшырауыныѓ себептерi мен салдары.

1838
жылѕы 12 шiлде
кљнi Ћиыл жќне Аћбџлаћ зендерiнiѓ бойында
ктерiлiсшiлер мен жазалаушылар арасында шешушi шайћас ттi.
Оныѓ барысында ктерiлiстiѓ басшысы Исатай Тайманџлы ћаза тап-
ты. Ктерiлiсшiлердiѓ ћалѕан тобы кейiн шегiнiп, дала ћойнауына
сiѓiп кеттi. Жазалаушы ќскер олардыѓ соѓынан ћуѕын џйым-
дастырды. Шайћаста ктерiлiсшiлерден 80-ге жуыћ адам ћаза тапты.
Исатай Тайманџлыныѓ ћазасынан кейiн ктерiлiс бќсеѓ тарта
бастады. Жекелеген жасаћтар Тменгi Жайыћ шекара шебiне таяу
жерлерде, Ойыл зенiнiѓ бойында ѕана iс-ћимыл крсетiп жљрдi.
Махамбет Gтемiсџлы бiраз уаћыт бой тасалап, жасырынып жљру-
ге мќжбљр болды. Кейiнiрек ћазаћтарды Жќѓгiр ханѕа жќне патша
љкiметiне ћарсы ктерiлуге љгiттедi. 1846 жылы билеушi-сџлтан Бай-
маѕамбет Айшуаћџлыныѓ адамдарыныѓ аярлыћ ќрекетiнен
ћапылыста ћазаѕа џшырады. Ктерiлiс басып-жаншылѕаннан кейiн
оѕан ћатысћандарды ћуѕындау басталды. Кптеген адамдарѕа лiмшi
етiп дљре соѕылды. Ктерiлiсшiлердiѓ бiрћатары каторгаѕа айдал-
ды, мал-мљлкi тќркiлендi. Ктерiлiске неѕџрлым белсене ћатыс-
ћандар Сiбiрге бiржолата жер аударылды.
Ктерiлiстiѓ жеѓiлiске џшырауыныѓ негiзгi себептерi мынада
едi: еѓ алдымен, ћозѕалыс алдын ала мџћият џйымдастырылмады,

121
оныѓ айћын баѕдарламасы болмады, ктерiлiс жергiлiктi шашыраѓ-
ћы сипат алды. Ктерiлiстiѓ басшылары Кенесары Ћасымџлы мен
Жоламан Тiленшiџлы бастаѕан жасаћтарымен байланыс жасай ал-
мады. Патша љкiметiнiѓ ќскерлерi мылтыћ, зеѓбiректермен жараћ-
тандырылѕан едi. Кейде зеѓбiректен љстi-љстiне бiрнеше оћ атудыѓ
зi ктерiлiсшiлердi кейiн шегiнуге мќжбљр еттi. Ћазаћтардыѓ ћо-
лында ондай ћару болѕан жоћ. Ктерiлiстiѓ жеѓiлiп ћалуыныѓ басты
себептерiнiѓ бiрi бџл жолы да, Сырым Датџлыныѓ жасаћтары сияћ-
ты, екi баѕытта – ќрi патша љкiметiне, ќрi хан билiгiне ћарсы кљрес
жљргiзiлдi. Мџныѓ зi ктерiлiске ћатысушылардыѓ жаѕдайын ќлде-
ћайда ћиындата тљстi. Оныѓ љстiне, ктерiлiсшiлердi казак жасаћта-
ры мен тџраћты орыс армиясы блiмшелерi жан-жаѕынан тљгелдей
дерлiк ћоршауда џстады. Кiшi жљздiѓ далалыћ блiгiндегi ћазаћтар-
дан кмек кљту де мљмкiн болмады. Gйткенi Жайыћтыѓ сырт жаѕын-
даѕы ћандастармен байланыс жасауѕа шекара шебiндегi орыс ќскер-
лерi жол берген жоћ.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 158 159 160 161 162 163 164 165 ... 481