З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

§5. КIШI ЖЉЗДIЃ РЕСЕЙГЕ ЋОСЫЛУЫ

жүктеу 44,75 Mb. Pdf просмотр бет 43/481 Дата 04.01.2022 өлшемі 44,75 Mb. #36216

§5. КIШI ЖЉЗДIЃ РЕСЕЙГЕ ЋОСЫЛУЫ Империя дегенiмiз не? Ежелгi дљние мен орта ѕасырлар тарихынан сендер ћандай империялардыѓ болѕанын бiлесiѓдер? 1. Кiшi жљздiѓ Ресейге ћосылуыныѓ алѕышарттары мен себеп- терi.  Жоѓѕариямен џзаћћа созылѕан аса ауыр соѕыста ћазаћ жасаћтары тамаша жеѓiске жеткенiмен ол табыс баянды бола ћой- мады. Хандар мен сџлтандардыѓ таћ таласына байланысты ала- уыздыѕы салдарынан бџл кљреске Ресей империясы да тартылды. Ресей ћалайда Ћазаћстанды зiне ћосып алуды кксеп, ћолайлы кезеѓдi кљтумен болды. Ќбiлћайыр Ћазаћ хандыѕында жеке з билiгiн ныѕайту жолдарын жатпай-тџрмай тынымсыз iздестiре бастады. Кiшi жљздiѓ ханы Ресей мемлекетiнiѓ ћолдауына сљйенуге бел буды. Бџл ретте оныѓ жеке басыныѓ ћадiр-ћасиетi де  шешушi рл атћарды. 1730  жылы Кiшi жљздiѓ билерi ханѕа Ресеймен ќскери одаћ жаса- суды џсынды. Алайда Ресеймен келiссз мљлде басћаша сипат алды. Ресейдiѓ кiмет билiгiмен неѕџрлым жаћын бола тљсу маћсатымен 1730  жылѕы ћыркљйек айында Ќбiлћайырдыѓ батырдыѓ  Сейiтћџл Ћойдаѕџлџлы  мен би  Ћџтлымбет Ћоштайџлы  бастаѕан елшiлiгi Пе- тербургке келдi. Елшiлiк Кiшi жљздi Ресейдiѓ ћарамаѕына алу тура- лы императрица Анна Иоанновнаныѓ атына жазылѕан тiнiштi та- быс еттi. Ќбiлћайырдыѓ елшiлiгiне зор ћџрмет крсетiлiп, ол љлкен ыћыласпен ћарсы алынды. Ресей љшiн Кiшi жљздi империяныѓ ћџра- мына  ћосып алудыѓ еѓ ћолайлы сќтi туды. Бџѕан дейiн Ресейдiѓ ћџрамына  Едiл ћалмаћтары, Кабардин кiнќздiгi   ћосылѕан болатын. 1731  жылы императрица Анна Иоанновна Кiшi жљздiѓ ћазаћта- рын Ресейдiѓ ћол астына алу туралы грамотаѕа (ресми ћџжатћа) ћол ћойды. Бџл грамотаѕа ћол ћою кезiнде бiрћатар шарттар ћойыла- тыны ескерiлдi.  Бiрiншiден , Ќбiлћайырдыѓ ћол астындаѕылар Ре- сейге адал ћызмет етуге жќне башћџрттардыѓ љлгiсi бойынша мџћият жасаћ  тлеп тџруѕа мiндеттi болды.  Екiншiден,  Ресейдiѓ ћол астын- даѕы зге халыћтардыѓ тарапынан ћазаћтарѕа шабуыл жасауѕа тый- ым салынуы тиiс болды.  Љшiншiден,  ћазаћтарѕа олардыѓ жаулары шабуыл жасай ћалѕан жаѕдайда Ресей ћазаћтарды ћорѕауѕа мiндет- тендi.  Тртiншiден,  Ќбiлћайыр Ресейдiѓ ћол астындаѕы халыћтар- дан алынѕан тџтћындарды ћайтаруы, ал ћалмаћтармен жќне башћџрт- тармен тату-тќттi бейбiт жаѕдайда мiр сљруi тиiс болды. Алайда содан кп кейiнгi оћиѕалар ол шарттардыѓ бiрде-бiреуiн екi жаћ- тыѓ да орындамаѕанын крсеттi. Екi жаћ та здерiнiѓ пайдаларын кздеумен болды. Империяныѓ ћол астына ћараудыѓ жалѕан си- паттары ѕана орын алды. Дегенмен, бџл Ћазаћ хандыѕыныѓ Ресей империясына ћосыла бастауыныѓ басы едi. 31 жүктеу 44,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз