4. Белорустар.
Белорустар Ћазаћстан аумаѕына Белоруссияда
1863–1864
жылдары
К. Калиновский
бастаѕан ктерiлiс ћатыгездiкпен
басылѕаннан кейiн келдi. Ол кезде Белоруссиядан шет аймаћћа 12
мыѓнан астам адам жер аударылѕан болатын. Солардыѓ кейбiр топ-
тары Ћазаћстанныѓ солтљстiк аймаѕын ћоныс етiп, орналасып ћалѕан
едi. ХIХ ѕасырдыѓ 70-жылдарында Ћазаћстанныѓ солтљстiгiне тѓ-
керiсшiл белорус
халыћшылдары
жер аударылды. Кейiнiрек белорус
социал-демократтары
да осы ѓiрден бiр-аћ шыћты. Белорус соци-
ал-демократтар џйымыныѓ белсендi мљшесi
П. Румянцев
зiнiѓ жер
аударылѕан мерзiмiн Аћмола облысында ткiздi. Кейiн Столыпиннiѓ
аграрлыћ реформасы кезiнде кптеген белорус Ћазаћстанныѓ село-
лыћ жерлерiне ћоныс аударды. Белорустардыѓ негiзгi кќсiбi егiн-
шiлiк болды.
5. Немiстер.
Немiстер Ћазаћстанѕа тџѓѕыш рет ХVIII ѕасырда
ќскери ћџрамалар ћатарында келдi. Олардыѓ едќуiр блiгi Балтыћ
бойы губернияларынан едi. Сiбiр шекара шебiнiѓ басшылары ћыз-
метiн атћарѕан 13 адамныѓ кпшiлiгi немiстерден шыћћан генерал-
дар болатын. Олар
Х.Т. Киндерман, И. Крафт, Д. Риддер, К.Ф. Фрау-
ендорф, Г.Г. Вейрман, И. Шпрингер, И. Клапье де Колонг, Г.Э. Штранд-
ман, Г.И. Глазенап
Г.И. Глазенап
Г.И. Глазенап
Г.И. Глазенап
Г.И. Глазенап
жќне басћалары едi. Тљркiстан лкесiнiѓ гене-
рал-губернаторы
К.П. фон Кауфман
да, Торѕай облысыныѓ ќскери
губернаторы
Л.Ф. Баллюзек
те, Дала лкесiнiѓ генерал-губернаторы
М.А. фон Таубе
де немiс џлтынан едi.
249
Немiстер жергiлiктi халыћтыѓ тарихы мен географиясын жќне
этнографиясын зерттеудiѓ бастамашылары бола бiлдi. Дќрiгерлер,
мџѕалiмдер, тау-кен инженерлерiнiѓ арасында да немiс џлтыныѓ
кiлдерi аз болѕан жоћ. Немiстер негiзiнен Омбы, Петропавл, Семей,
Gскемен, Жќмiшев сияћты таѕы басћа да шекара шебiндегi ќскери
бекiнiстерде тџрды.
Ћазаћ жерiндегi немiстер саныныѓ арта тљсуi ХIХ–ХХ ѕасырлар
тоѕысына сќйкес келедi. Ћоныс аударып келген немiстер негiзiнен
егiншiлiкпен айналысты, ѓдеушi неркќсiп салаларында жџмыс iс-
тедi. Немiстер сонымен ћатар мџнай кен орындарын игеруде, алтын,
мыс ндiруде, кен нiмдерiн ѓдеуде белсендiлiк танытты.
Немiстердiѓ здерiнiѓ жеке ѕибадатханалары жќне мектептерi
болды. Олардыѓ арасында зiн-зi басћару дќстљрi кљштi саћталѕан
едi. Немiстердiѓ елдi мекенiнде халыћ ќлдећайда аућатты тџрды.
Олар жинаћылыѕымен, еѓбексљйгiштiгi жќне адалдыѕымен ерекше
кзге тљстi. Gздерiнiѓ џлттыћ тiлiн, дiнiн, ќдет-ѕџрпы мен салт-сана-
сын, дќстљрлерiн берiк саћтауѕа тырысты. Немiстер здерi ћауым
болып жинаћы ћоныстанды. Олардыѓ кпшiлiгi (55 пайызы) сауатты
едi. Ќлеуметтiк сословие тџрѕысынан алѕанда 1897 жылы немiстердiѓ
85 пайызын шаруалар ћџрады.
1897
жылы Ћазаћстандаѕы жќне онымен шекаралас ћалалардаѕы
немiстердiѓ жалпы саны 7 мыѓ адамѕа жуыћтады. Олардыѓ кпшiлiгi
Аћмола облысында тџрды. Олардыѓ ендiгi бiр елеулi тобы Сырда-
рия облысында да ћоныстанды. Столыпиннiѓ аграрлыћ реформасы
кезiнде немiстердiѓ Едiл бойынан, Ћара теѓiз жаѕалауынан аѕылып
келуi кљшейе тљстi. Сондай-аћ немiстер ћазаћ даласына сонау Гер-
мания мен Австрияныѓ тiкелей зiнен де ћоныс аударып келдi.
6. Поляктар.
Поляктар Ћазаћстан аумаѕында алѕаш рет ХIХ
ѕасырдыѓ басында пайда болды. Олар патша љкiметi ћазаћ лкесiне
жер аударѕан поляк ктерiлiсшiлерi едi. Жергiлiктi кiмет билiгi
оларды з ерiктерiнен тыс Жайыћ жќне Сiбiр казактарыныѓ ћатары-
на зорлыћпен тiркеп жiберген болатын.
Жер аударылып келген поляктар Польшадаѕы 1830–1831, 1863–
1864 жылдардаѕы Ресей империясына ћарсы џлт-азаттыћ ктерiлiс-
терге ћатысушылар едi. Олардыѓ едќуiр блiгiн поляктардыѓ
таѓдаулы тобы –
дворяндар
ћџрады. Поляктардыѓ ћатарында аћын-
жазушылар, суретшiлер мен дќрiгерлер, инженерлер жќне заѓгер-
лер кп болды. Мќселен,
Адольф Янушкевич
ћазаћ халћыныѓ тари-
хын ћызыѕа зерттедi. Суретшi
Бронислав Залесский
«Ћырѕыз даласы-
ныѓ тiршiлiк-тынысы» деген ѕажайып картинасын салды. Оныѓ
«Ћазаћ сахарасына саяхат» деп аталатын альбом-кiтабы 1865 жылы
Парижде француз тiлiнде, 1991 жылы ћазаћ, орыс тiлдерiнде басы-
лып шыћты. Аћын
Густав Зелинский
ћазаћтар мiрiнен «Ћырѕыз»
16—6903
250
жќне «Дала» деген дастандар жазды.
Владимир Недзвецкий
Жетiсу
мџражайыныѓ негiзiн ћалады. Ал Семейге жер аударылѕан
Северин
Гросс
«Ћырѕыздардыѓ тџрмысын заѓдыћ тџрѕыда зерттеуге арнал-
ѕан материалдар» деген тамаша кiтап жазды.
Патша љкiметi поляктарды ќскери-ќкiмшiлiк ћызметке де тартты.
Поляктардыѓ кпшiлiгi ћалаларда тџрды.
1897
жылѕы халыћ санаѕы-
ныѓ деректерi бойынша Ћазаћстанда 1254 поляк тџрѕан. Олардыѓ
басым кпшiлiгi Орал, Семей, Аћмола жќне Сырдария облыстарын-
да ћоныстанѕан едi.
Достарыңызбен бөлісу: |
