З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

жүктеу 44,75 Mb. Pdf просмотр бет 336/481 Дата 04.01.2022 өлшемі 44,75 Mb. #36216

4. Џйѕырлардыѓ шаруашылыѕы.  Џйѕырлардыѓ љйлерi зендер мен клдердiѓ жаѕасына салынып,  дуалмен  ћоршалды. Ќр елдi мекеннiѓ з мешiтi, дљкендерi мен шаѕын базарлары болды. Џйѕыр болысын сонау Ћытайда Iле лкесiнде тџрѕан кездерiнде сайлан- ѕан болыс биледi. Басћару жљйесiнде сонымен ћатар  аћсаћалдар (старшындар),  ћазылар  (судьялар),  онбасы  мен  елубасы  атты билiк кiлдерi де болды. Џйѕырлар негiзiнен тау етегiндегi егiншiлiкке неѕџрлым ћолайлы жерлерге орналасты. Егiстiк жерлердi суландыру љшiн бџрынѕы ескi арыћтарды жндедi жќне жаѓа арыћ-каналдар ћазды. Кейбiр канал- дардыѓ џзындыѕы 40 шаћырымѕа дейiн жеттi. Џйѕырлар негiзiнен ккнiс, дќндi даћылдар сiрумен айналысты. Олардыѓ егiс далалары шаѕын бола тџрса да алуан тљрлi даћылдар- дыѓ 4–5, ал неѕџрлым аућатты отбасылары 12 тљрiне дейiн ектi. Дќндi даћылдар арасында  бидайдыѓ, арпаныѓ, тарыныѓ  жќне  сџлыныѓ  љлесi кбiрек болды. Суы мол жерлерде кљрiш сiрiлдi. Сондай-аћ  майлы даћылдар  (ћара сора, кендiр, ћыша) егiлдi.  Жоѓышћа  егу де елеулi клемде болды. Џйѕырлар сонымен ћатар бау-баћша ектi, жiбек ћџртын сiрумен айналысты. Џйѕырлардыѓ аулаларында жемiс аѕаштары кп сiрiлдi. Мал шаруашылыѕы ћосалћы кќсiп сипатында болды. Жџмыс клiгi ретiнде гiз, жылћы жќне есек џстады. Сыртћа барып жџмыс iстеуде  жљк тасу кќсiбiмен  кбiрек айна- лысты. Џйѕырлар алыпсатарлыћты да кќсiп еттi. Олар Верныйдан Ташкентке тауар алып барып сатты. Олардыѓ ћалалар мен селоларда тљрлi ћолнер  кќсiпшiлiктерi  де дамыды. Жаркент пен Верный ћала- ларында тџратын џйѕырлар етiк тiгумен, темiр џсталыѕымен, зергер- лiкпен, сабын ћайнатумен т.б. ќр тљрлi кќсiптермен айналысты. Бай џйѕырлар кейiн казактар мен орыс шаруаларынан жќне жергiлiктi ћазаћтардан жер телiмдерiн жалѕа алып отырды. ХХ ѕасырдыѓ бас кезiнде џйѕырлардыѓ су диiрмендерi, темiр џстаханалары, май шай- ћайтын, былѕары жасайтын, тон тiгетiн жќне терi илейтiн шаѕын зауыттары болды. Олардыѓ дљкендерi, асханалары, кљрiш аћтайтын шеберханалары да бар едi. Атаћты бай џйѕырлардыѓ бiрi Верный уезiнiѓ Жаркент болысында тџратын Уќли Ахун Юлдашев болды. Оныѓ бiр зi 10 мыѓ десятинаѕа жуыћ жердi жалѕа ала алатын. Ол сонымен ћатар астыћ саудасын да з монополиясына айналдырып љлгердi. У.А. Юлдашев Англиядан алдырѕан пароходын Iле зенiне алѕашћылардыѓ бiрi болып жљргiздi. 243 жүктеу 44,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз