З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

–1824 жылдардаѕы жарѕыларды енгiзудiѓ салдары

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	147/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 143 144 145 146 147 148 149 150 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

13. 1822–1824 жылдардаѕы жарѕыларды енгiзудiѓ салдары.
Бџл
жарѕылар, негiзiнен алѕанда, алысты кздейтiн отаршыл ниеттi пи-
ѕылмен жасалѕан едi. Соныѓ салдарынан Кiшi жљз бен Орта жљз
ћазаћтары здерiнiѓ дќстљрлi мемлекеттiлiгiнен айырылып ћалды.
Ћазаћстан бiрте-бiрте Ресей империясыныѓ отарына айналды. Жар-
ѕы жаѓалыћтары кшi-ћон шеѓберiн тарылтты, еркiн кшу бостан-
дыѕы мљмкiн болмай ћалды. Бџрыннан ћалыптасћан рулыћ џжым-
дар бiр-бiрiмен мидай араласып кеттi. Бiр кездегi дамыѕан кшпелi
мал шаруашылыѕы тџйыћћа тiрелiп, кљрт ћџлдырай бастады.
Патша љкiметi мемлекеттiк салыћтыѓ ћатаѓ белгiленген млше-
рiн бекiттi. Елден жиналатын алым-салыћ шенеунiктiк аппарат пен
ќскери кљштердi џстауѕа ћажеттi ћаржы кзiне айналды. Патша љкi-
метiнiѓ бџл реформалары ћазаћ рубасылары мен сџлтандарынан
iрiктелген, айтћанды екi етпей орындайтын «тќртiптi аппарат» ћџруды
одан ќрi кљшейте тљстi. Олар бiрте-бiрте орыс шенеунiктерiне те-
ѓестiрiлдi. Ендiгi жерде олар сыйаћы мен шен алу љшiн ћызмет етуге
кштi. Оларды ћызметке таѕайындау да, ћызметiнен алып тастау да
Ресейдiѓ аймаћтыћ басшылыѕыныѓ кзћарасы мен кѓiл кљйiне тi-
келей байланысты болды.
Болыс сайлауы параћорлыћ, шар салушылардыѓ дауысын, орыс
шенеунiктерiнiѓ ыћыласын сатып алу сияћты жиiркенiштi масћара
ћџбылыстардыѓ етек алуына алып барып соћтырды. Немiс зерт-
теушiлерiнiѓ бiрi
Ф.фон Шварц
былай деп жазды:
«Округ басшылары
неѕџрлым тиiмдi де пайдалы болыс лауазымын параны кiм кп берсе,
соѕан сатудан тiптi де тартынбайды
». Сайлаудыѓ мџндай сићы бiр
руды екiншi руѕа ћарсы ћойып, зара шiктiрдi. Ќркiм з руыныѓ
адамына дауыс беруге тырысты. Ал аѕа сџлтандарды сайлауѕа
ћара

108
сљйек
кiлдерiнiѓ де ћатысуына рџћсат етiлген кезде сџлтандар мен
рубасыларыныѓ бiр-бiрiне ћарама-ћарсылыѕы кљшейе тљстi.
Округтiк приказдар империяныѓ Ћазаћстан аумаѕындаѕы жќне
Орта Азия иелiктерiндегi ќскери-отаршылдыћ ќрекеттерiн одан ќрi
ршiтудiѓ ќзiрлiк алаѓдарына айналды. Сџлтандардыѓ бiр блiгi,
ќсiресе жаѓа ћызмет лауазымдарын блу кезiнде ескерусiз ћалѕан
блiгi, патша љкiметiнiѓ реформаларына ћарсы шыћты. Ондай на-
разылыћтардыѓ бiрћатары ћарулы ктерiлiске џласты. Дегенмен де,
ХIХ ѕасырдыѓ 20-жылдарындаѕы реформалардыѓ отаршылдыћ си-
паты мен мќнi кљштi болѕанына ћарамай, олар ћазаћ даласында сауда-
саттыћты, денсаулыћ саћтау iсiн жќне халыћћа бiлiм берудi едќуiр
дамытуѕа оѓ ыћпалын тигiздi. Ћазаћтар ќскери мiндеткерлiктен заѓды
тџрѕыда босатылды. Ресей тџрѕындарына ћазаћ даласына з еркiмен
ћоныстануѕа тыйым салынды. Бџл Ћазаћстанѕа орыс шаруаларын
жаппай ћоныстандыру барысын жарты ѕасырѕа жуыћ тежедi.
1. Ћазаћстанда хан билiгiн жоюдыѓ негiзгi себептерiн атаѓдар. 2. «Сiбiр
ћырѕыздары туралы Жарѕы» бойынша патша љкiметiнiѓ кздеген басты
маћсаты ћандай едi? 3. Ћазаћстанныѓ солтљстiк-шыѕыс аудандарындаѕы ћазаћ-
тарды басћарудыѓ жаѓа жљйесi туралы айтып берiѓдер. 4. Округтерде лауа-
зымды ћызметкерлердi сайлау ћалай ткiзiлдi? 5. Округтiк приказдыѓ атћар-
ѕан ћызметi ћандай болды? 6. Орта жљз ћазаћтары жаѓа реформаларѕа сќйкес
ћандай мiндеттi ћызмет тљрлерiн атћарды? 7. Ћазаћ даласындаѕы шаруашы-
лыћ пен сауда-саттыћ саласында ћандай згерiстер орын алды? 8. Денсаулыћ
саћтау, дiн жќне халыћћа бiлiм беру саласында болѕан згерiстер туралы
айтып берiѓдер. 9. Сыртћы округтердiѓ ашылу барысы туралы не бiлесiѓдер?
10. «Орынбор ћырѕыздары туралы Жарѕыныѓ» ћандай ерекшелiктерi болды?
11. Дистанциялыћ бастыћтар ћызметiн енгiзудегi маћсат не едi? 12. 1844 жылы
Орынбор ћазаћтарыныѓ мiрiнде ћандай згерiстер орнады? 13. Реформалар
жљргiзудiѓ негiзгi салдары ћандай болѕанын атап шыѕыѓдар. 14. Картаны пай-
далана отырып, округтiк приказдардыѓ орналасћан жерiн жќне Кiшi жљздiѓ
љш блiгiн атап крсетiѓдер.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 143 144 145 146 147 148 149 150 ... 481