Єож ќолжазба ќ±ќыѓында

1. Шәкәрім Құдайбердіұлының қазақ халқының рухани мәдениетінің тарихында алатын орны ерекше. Қазақ әдебиетін жаңа белеске көтерген, қазақ халқының көркемдік ойының үздік үлгілерін туғызған, қазақ өлендерін түрлендіре түскен, қазақ тілінің мол мүмкіндіктерін бұрынғыдан да таныта түскен. С.Торайғыров, Ә.Бөкейханов, С.Ғаббасов сынды қазақ зиялылары Шәкәрім еңбектеріне өз пікірлерін білдіріп, оның шығармаларының зерттелуіне жол ашты.

2. Ойшыл ақынның шығармашылық еңбектерін көркем әдеби сын тұрғысынан қарастыру, тиянақтап жинақтау, суреткер турасында естеліктер жазу, оның шығармаларын ұлтымыздың ұлттық байлығына, халқымыздың рухани игілігіне айналдыру бүгінгі таңда кезек күттірмейтін маңызды мәселе еді.

М.Әуезов пен Ж.Аймауытовтан бастап, Ә.Тәжібаев, Ы.Дүйсенбаев, А.Шәкәрімұлы, т.б. ақын мұраларын жинақтап, бастыруда, болашақ ұрпаққа табыстауда көп еңбек сіңірді. Ақын шығармаларын зерттеп, зерделеуде М.Мағауин, Ж.Әбділдин, М.Әуезов, М.Мырзахметұлы, З.Ахметов, Ш.Сәтбаева, Қ.Мұхаметханов, М.Базарбаев, Х.Сүйінішәлиев, Ш.Елеукенов, Б.Әбдіғазиев, Б.Сапарәлі, Т.Досаев, Т.Бекхожина, С.Ізтілеуова, т.б. ғалымдарымыздың мақалалары мен зерттеу еңбектері басшылыққа алынды. Сол сияқты батыс-шығыс классиктерінің еңбектерінен дәйектеме жасалынды.

3. Ұрпақ өзінің ұлттық мәдениетін жандандыру тұсында, Шәкәрімнің асыл шығармаларын оқып, оқып қана қоймай, терең сырлы құпиясын ашып, оның адалдық, азаматтық, құқық жайында жазған шығармаларына тереңнен бойлау, өзіндік талдау жасау, іздену, оқушылардың танымдық қабілетін арттырары сөзсіз. Ш.Құдайбердіұлы шығармалары жалпы білім беретін мектептердің әдебиет пән бағдарламасына 1990 жылдан бастап енгізілді. Содан бері бағдарлама бойынша әр сыныпқа бөлінген сағаттар негізінде Шәкәрім шығармалары оқытыла бастады. Жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруда ақын шығармашылығының оқу-тәрбие жұмыстарын жүргізу барысында ұлттық рухани тәрбие берерлік, адамилық қасиетке бай шығармалар екені ғылыми негізде жүйеленді.

4. Қазіргі білім беру саласының алдында тұрған басты бағыт - жан-жақты дамыған рухани қазынасы бай, әлеуметтік бейімделген жеке тұлға қалыптастыру. Мұғалім оқыту мен тәрбиелеудің тиімді жолдарын іздестірумен ғана шектелмей, сол білімді оқушы бойына дарытуда оның педагогикалық және психологиялық жағдайларына да көңіл бөлу қажеттілігі қарастырылған. Шәкәрім шығармаларын меңгертуде, әсіресе, оқушылардың психикалық көңіл-күйі дұрыс болуы аса маңызды рөл атқаратындығы сөз етілді. Олардың ойлау қабілеті, сезіну, қабылдау, зейіндерін қалыптастыруда да ақын еңбектері игі ықпалын тигізетіндігі анықталды.

5. Жалпы білім беретін қазақ орта мектептерінде Шәкәрім Құдайбердіұлы шығармашылығын жоғарғы деңгейде оқыту тиімділігін арттырудың және оны меңгерту мақсатында тиімді әдіс-тәсілдердің жүйесі көрсетілді. Озық технологияның кейбір үлгілері арқылы оқыту жолдары сабақ үрдісінде дәйектелді. Деңгейлік тапсырмалар, топтық және дамыта оқыту технологиялары бойынша жүргізілген сабақ барысында оқушылардың әдебиетке, әсіресе, Шәкәрім шығармаларын жан-жақты меңгертуге, ақын еңбектеріндегі игі қасиеттерді бала бойына сіңіртуге бағытталған жаттығу-тапсырмалар берілді. Сонымен қатар, байқау сыныбы мен эксперимент сыныбында жүргізілген тәжірибе нәтижесі қоса көрсетілді.

6. Мектептерде Ш.Құдайбердіұлының шығармаларына әлі де зәруліктің аз екенін байқатады. Солай бола тұрса да, ғылыми зерттеу еңбекте сыныптан тыс оқу мен жұмыс түрлері жете қарастырылды. Ш.Құдайбердіұлының шығармаларын сыныптан тыс жұмыстары арқылы терең меңгертудің жолдары, әдіс-тәсілдері көрсетіліп, нақтыланды. Шәкәрімнің өмірі мен шығармашылығын кеңінен таныстыруда ақынға арналған сыныптан тыс жұмыстар жүйесі беріліп, іс-шаралар өткізудің үлгі, жоспары ұсынылды.

1. 
   Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары. Жалпы орта білім. – Алматы: РОНД, 2002. -360 б.
   
2. 
   Назарбаев Н.Ә. «Мәдени мұра» бағдарламасы мемлекеттік бағдарлама болуы тиіс // Егемен Қазақстан. -2003. №311-312.
   
3. 
   Қирабаев С. Ұлт тәуелсіздігі және әдебиет. –Алматы: Ғылым, 2001. -448 б.
   
4. 
   Әбдіғазиев Б. Асыл арна. –Алматы: Қазақ университеті,1992, -128 б.
   
5. 
   Еспенбетов А. Шәкәрім және Сұлтанмахмұт // Шәкәрім (ғыл. пед. журнал). 2008. № 6-7, – Б. 46-50.
   
6. 
   Бөкейханов Ә. Қыр баласы (Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі 1911 жылы басылып шыққан кітап жайлы) // Қазақ. 1913. - № 12.
   
7. 
   Тәжібаев Ә., Сәтбаева Ш. Ш.Құдайбердиев // Ш.Құдайбердиев шығармалары: өлеңдер, дастандар, қара сөздер. – Алматы: Жазушы, 1988. –560 б.
   
8. 
   Мағауин М. Поэты Казахстана.– Ленинград: 1978. -275 б.
   
9. 
   Дүйсенбаев Ы. Краткая литературная энциклопедия. – М, 1975, Т.8. - 380 б.
   
10. 
    Ахметов З. Шәкәрім Құдайбердіұлының қазақ әдебиетінде алатын орны // Жинақта: «Шәкәрім – ұлы Абай дәстүрін жалғастырушы және дамытушы» тақырыбында республикалық ғылыми-теориялық конференция материалдары. –Семей: 1998. Б. 7-11.
    
11. 
    Немов Р.С. Психология.–М.: 1998. Т.2. -346 с.
    
12. 
    Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептің қазақ әдебиеті бағдарламасы // Қазақстан мектебі. 5-9-сыныптар. –Алматы: Республикалық баспа кабинеті. 1997.
    
13. 
    Жұмажанова Т.Қ. Әдебиетті оқыту әдістемесі.- Алматы: 2009. - 285 б.
    

1. 
   Шәкәрім шығармаларының өміршеңдігі // «Шәкәрім дәрістері» атты ІІІ Республикалық ғылыми тәжірибелік конференция материалдары. – Семей: 2002. - Б.103-105.
   
2. 
   Ы.Алтынсарин – қазақ рухани мәдениетінің көрнекті қайраткері // «Ы.Алтынсарин мен Шәкәрім шығармашылығының сабақтастығы» атты Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. –Алматы: 2006. - Б. 80-83.
   
3. 
   Шәкәрім лирикасының көркемдік ерекшелігі // Ұлт тағылымы (Ғылыми педагогикалық басылым). Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті. 2007. №1. - Б. 44-46.
   
4. 
   Шәкәрім сөз шеберлігі // Хабаршы (филологиялық сериясы). 2007. №5 (104). – Б. 38-41.
   
5. 
   Шәкәрім шығармаларындағы педагогикалық-психологиялық түйіндеме // С.Аманжолов атындағы ШҚМУ-55 жылдығына арналған “С.Аманжолов оқулары-2007” атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Өскемен: 2007. – Б. 24-26.
   
6. 
   “Қалқаман- Мамыр” поэмасын оқыту // Қазақ тілі мен әдебиеті. №6. 2008. -90-94 бб.
   
7. 
   Шәкәрім Құдайбердіұлының “Қалқаман- Мамыр” поэмасын деңгейлі тапсырмалар арқылы оқыту // Шәкәрім (Ғылыми-педагогикалық журнал). 2008. №6-7. – Б. 39-41.
   
8. 
   Шәкәрім Құдайбердіұлының шығармаларын сыныптан тыс оқыту // Ізденіс. –Алматы: №3 (2). 2008. - Б. 238-241.
   
9. 
   Шәкәрім Құдайбердіұлы шығармашылығын әдебиет сабағында оқытудың өзектілігі // «Шәкәрім шығармашылығы қазақ және әлем мәдениеті контексінде» Ш.Құдайбердіұлының 150 жылдық мерейтойына арналған халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.– Семей: І том. 2008. – Б. 48-50.
   
10. 
    Шәкәрім өлеңдерін оқыту мәселелері // Ш.Құдайбердіұлының 150 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Семей: 2008. – Б. 322-330.
    
11. 
    Орта мектепте Шәкәрім Құдайбердіұлының ғұмырнамасын оқытудың өнегелік мәселелері // “Қазақ Диаспорасы: кешегісі, бүгінгі, ертеңі” халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Баян- Өлгей: 2009. – Б. 289-292.
    
12. 
    Шәкәрім энциклопедиясы // Түркістан – түрік әдебиеті. –Семей: 2008. – Б.65-67.
    
13. 
    Шәкәрім Құдайбердіұлының шығармаларын сыныптан тыс оқыту // «Педагогикалық білім Қазақстанның интеллектуалдық және инновациялдық ресурсы» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. –Семей: 2009. Т.22. – Б. 14-15.
    
14. 
    Ақын шәкәрім еңбектерінің маңызы – Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. –Семей: 2009. – Б. 42-44.
    
15. 
    Ш.Құдайбердіұлының шығармаларын сыныптан тыс жұмыстарда меңгерту // Қазақстан мектебі. – 2010. №9. – Б.18-21.
    
16. 
    Шәкәрім шығармаларын оқыту (Оқу-әдістемелік құрал). –Семей. Үшбиік, 2009. – 66 б.
    

(казахский язык в начальной, средней и высшей системе образования)

На этапе получения независимости нашей родиной мы получили прекрасную возможность вызволить закованную в железные цепи, пронизанную мудростью, мысль просветителей казахской интеллигенции. Плоды трудов которых в кои века были запретны и даже произношение их имен считалось своего рода табу. На протяжении многих лет труды таких апогеев казахской литературы как А. Байтурсынов, М. Жумабаев, Ш. Кудайбердиев, Ж.Аймауытов, М. Дулатов были запрятаны за семью печатями и только с провозглашением независимости их творчество стало общественным достоянием а также вошло в общеобразовательную школьную программу, тем самым наполнив лишившийся радости обладания народ счастьем духовного просветления.

• 
  Анализ жизни и творчества Шакарима
  
• 
  Внесение в программу обучения средних и старших классов изучение творчества Шакарима
  
• 
  Показать какими научными методами можно добиться успешного преподавания творчества Шакарима в любом классе
  
• 
  Систематизация и организация внеклассных занятий
  
• 
  Рассмотрение методического плана по изучению творчества Шакарима.
  

• 
  В последнее время за основы анализа взяты инновационные теоретико-практические методы.
  
• 
  Педагогика, психология, научно-методологические, новые научные достижения, новые научные труды.
  

– Впервые глубокое освоение материала по изучению творчества Шакарима в общеобразовательных казахских школах было рассмотрено путем научно-теоретического и методического анализа, а также путем построения структурной и комплексной работы.

– В казахской литературе разработана новейшая методология по изучению произведений поэта, были предложены на рассмотрение образцы ведения занятий.

– Посредством проведения внеклассных занятий были показаны пути и методы глубокого освоения материала. Материал, обогащенный примерами и комментариями, взятыми из произведений классика, хорошо повлиял на становление учащихся как индивидов.

– В процессе обучения творчеству Ш.Кудайбердиева предлагается система литературных упражнений и заданий помогающих самостоятельно формировать навыки принимать творческие решения и добиться конкретных результатов, эффективность которых доказана экспериментально.

Теоретическая значимость работы: Во время анализа было определено

• 
  Творчество Шакарима было изучено с научно-теоретической точки зрения.
  
• 
  Данный анализ пополнил и обогатил с собой методологию и педагогику обучения теории, расширил методологию и основы научной теории.
  
• 
  В процессе обучения также происходит становление учащихся как индивидумов, повышается увовень самообразования и самопознания.
  

• 
  изучение творчества Шакарима раскрывает в учениках чувство прекрасного, воспитывает гуманность, учит ценить национальные ценности.
  
• 
  Развивает желание учиться, духовные ценности черпающие в произведенеиях Шакарима переносит в свою жизнь, что помогает верному выбору жизненного пути.
  
• 
  Развивает логическое мышление, самопознание и интерес к художественной литературе.
  
• 
  Повышает уровень образования учеников, раскрывает заинтересованность в художественной литературе.
  

dissertation for the degree of candidate of philological sciences, specialty

13.00.02 Theory and Methods of Teaching and Upbringing

( Kazakh language in primary, secondary and higher system of education)

At the stage of obtaining the independence of our motherland, we have an excellent opportunity to set free those fettered in iron chains, suffused with wisdom, the Enlightenment idea of Kazakh intelligentsia. The fruits of labors which those centuries were forbidden, and even the pronunciation of their names was considered a taboo. For many years the work of the highlights of Kazakh literature as A.Baytursinuli, M.Zhumabayev, S.Kudayberdiev, J.Aymauytov, M.Dulatov were hidden behind seven seals, and only with the proclamation of the independence of their work became public domain as well as included in general educational programs of the school curriculum, thereby filling the joy of possessing people have lost their joy of spiritual enlightenment.

It has become a trend nowadays that the study of art works of Shakarim, the disclosure of multi-genre content, the penetration of deep philosophical thought, the transfer of spiritual values to succeeding generations. Therefore, so far many studies have been carried out about the comprehensive analysis of his life, creativity, ideology, environment where future genius were educated, teachers, in which he was equivalent, religious opinion of Shakarim by such scholars and literary critics as K.Muhamedhanov M.Magauin, H.Suinshaliev, M.Bazarbaev, R.Nurgaliev, S.Kirabaev, S.Satbaeva, S.Eleukenov, B.Abdigaziev, E.Zharmuhambetov, T.Zhurtpaev, B.Sapar-Ali, R.Seysenbaev, T.Kakishev, M.Karatov, S.Karamendin, M.Myrzahmetuly, A. Tileuhanova etc. In view of the new trend of the times one of the acute problems became the focus on national values and to find new effective methods of teaching Kazakh literature.

Object of the research: to study the life and work of Shakarim in mainstream secondary schools in Kazakh by latest technologies.

Subject of the research: Methods of teaching Shakarim works in high school.

- Analysis of the life and work Shakarim

- Entering of the study of works of Shakarim to the curriculum of middle and high schools

- Show which scientific methods can achieve successful teaching works of Shakarim in any class

- Systemization and the organization of extracurricular activities

• Consideration of methodical plan for the study of works of Shakarim.

• Recently a framework for the analysis was taken innovative theoretical and practical methods.

• Pedagogy, psychology, science and methodology, new scientific advances, new scientific works.

Methods of research work: pedagogy, psychology, scientific-theoretical, scientific and methodological publications, analysis of scientific and methodological literature, implementation of testing works, construction of dialogues, analysis, comparison, summarizing the results.

Scientific novelty of the study:

- The first deep exploration of the material for the study of creativity Shakarim in secondary Kazakh schools were taken by scientific theoretical and methodological analysis, as well as by constructing structural and complex work.

- In the Kazakh literature the latest methodology to study the works of the poet was developed, have proposed a sample of classes.

- By carrying out extra-curricular activities have been shown ways and methods of deep learning. The material enriched with examples and commentary, drawn from the works of classic, well influenced the formation of students as individuals.

- The training works of Sh Kudaiberdiev. A system of literary exercises and assignments help you develop the habit of their own creative decisions and achieve specific results whose effectiveness is proved experimentally.

The theoretical significance of the work: During the analysis were defined;

- Works of Shakarim has been studied from a scientific and theoretical point of view.

- This analysis is enlarged and enriched with a methodology and pedagogy of teaching theory, methodology and expanded the foundation of scientific theory.

- The learning process also occurs the formation of students as individuals, increases the level of self education and self knowledge.

- The study of works of Shakarim opens in pupils a sense of beauty, brings humanity, and teaches values, national values.

- Develops a desire to learn, spiritual values in deriving writings of Shakarim moves into his life, which helps to make correct choices in life.

- Develops logical thinking, self-knowledge and interest in literature.

- Raises the level of education of students, reveals an interest in literature.

Testing results of dissertation research: The research work is reflected in the materials of national and international conferences as well as in the following publications, such as "Ult tagylymy", "Habarshy", "Kazak tili men adebiyeti", "Kazakhstan mektebi", "Izdenis” and other foreign editions. In this research work was published 16 publications. Also, this research work was discussed at a meeting of the department of Kazakh literature Kazakh National Pedagogical University named after Abai.

13.00.02- Оқыту және тәрбиелеу теориясы мен әдістемесі

(бастауыш, орта және жоғары білім беру жүйесіндегі қазақ әдебиеті)
Педагогика ғылымдарының кандидаты

ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

Әріп түрі «Таймс».Офсеттік басылыс. Шартты баспатабағы 2,0.