193
Сурет -1. Каспий теңізінің географиялық орны
Үшінші мыңжылдықтың басында экологиялық қауіпсіздік мәселесі ерекше
тереңдікке ие болды, оның шешілуі әлемдік қауымдастықпен адамзаттың тірі қалуының
маңызды факторы ретінде мойындалады. Экологиялық қауіпсіздік экологиялық тепе-
теңдіктің тұрақтылығы, қоршаған ортаға шамадан тыс стихиялық (табиғи) және
антропогендік әсер етуінен қоғамның қорғалуының деңгейімен анықталады.
Кейінгі жылдарда шамадан тыс тереңдікке бірден-бір табиғи объект болып
табылатын Каспий теңізінің экологиялық денсаулығын сақтау мәселесі ие болды. Каспий
теңізі — бірегей су айдыны, оның кӛмірсутекті ресурстары мен биологиялық
байлықтарының дүниежүзінде ұқсастықтары жоқ. Каспий — әлемдегі ең кӛне мұнай
ӛндіру бассейні. Сонымен, мысалы, Әзербайжанда, Апшерон түбегінде мұнай ӛндіру 150
жылдан астам уақыт бұрын басталды [2].
Каспий ӛңірі аудандарында (кең мағынада) Каспий теңізінің периметрі бойынша
орналасқан бел елді белгілейді: бұл Әзербайжан, Ресей, Қазақстан, Иран және
Түрікменстан. Оларды «Каспий теңізінің бассейні» мемлекеттері деп атау қабылданған.
Дипломатиялық тәжірибеде дәл осы термин аймақтық елдерді белгілеу үшін
пайдаланылады. Бүгінгі күні Каспий мәселесі ӛте ӛзекті, бірақ халықаралық-құқықтық
статусы және Каспий ӛңірі мемлекеттері арасында мұнай ресустарын бӛлу туралы мәселе
қалай шешілетіндігіне тәуелділіктен тыс Каспий аймақтың экологиялық объектісі болып
қала береді. Оның бӛліктерінің біріндегі дағдарыс жалпы, біртұтас апатқа айналады, ең
соңында бұл әрбір мемлекеттің және оның болашақ дамуына әсер етеді.
Теңіздің басты ластаушысы, сӛзсіз, мұнай болып табылады. Мұнай ластанулары
жасыл-кӛк және диатомды балдырлармен кӛрсетілген Каспийдің фитобентосының және
фитопланктонының дамуын басым етеді, оттегінің ӛнімділігін тӛмендетеді. Ластанудың
кӛбеюі су беті мен атмосфераның арасындағы жылу-, газ-, ылғал айналымына әсер етеді.
Үлкен аудандарда мұнай қабыршықтары таралуының салдарынан булану жылдамдығы
бірнеше рет тӛмендейді. Каспий теңізінің ластануы сирек балықтардың және басқа тірі
организмдердің басым бӛлігінің жойылуына әкеледі. Мұнайлық ластанудың әсер
етуі суда
жүзетін құстарда кӛрнектірек кӛрінеді. Осетр балықтарының қоры азайып барады [3].
Бұлардың бәрі осы регионның экологиясын бірден ӛзгертуде және биоресурстарында
әсер кӛрсетуде, теңіздің ихтио-фаунасы және т.б. Бұлар кейбір мысалдардан кӛрініп тұр,
1998 жылғы Атырау регионында Атырау жағалауларындағы тюленьдердің мінез-
құлықтарының бірден ӛзгеруі, Ақтау жағалауларында да осындай жағдайлар байқалған.
Қазіргі уақытта теңізге тек балық, басқа да теңіз ӛнімдері, мұнай, газ және транспорттық
байланыстарды алып баратын орындаушы сипатында қатынас жасауда. Бірнеше жылдар
бойы су басқан және басып жатқан зоналар Атырау, Маңғыстау уәлаятлары Қазақстан.