В. П. Тарантей (Беларусь, Гродно)

55 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сурет 3 - Нысанды жүйелік зерделеу 
Талдау,  анықталған  ақпаратты  жалпылау  және  жүйелендіру  (нысанды 
жүйелі  зерделеу  процесінде)  ақпаратты  динамикалық  жағдайында  зерделейтін 
нысанның  тұжырымдылық  модел  жүйесін  құрастырумен  аяқталады.  Бұл 
1.  Нысанды оның әуелгі жағдайында зерделеу 
Б
ас
қа
 
Т
әж
іри
бе
ні 
қолд
ан
у 
ж
ән
е 
құру
 
Зе
ртт
еу
 
М
әс
еле
ле
рд
і 
ан
ы
қта
у 
ж
ән
е 
ес
ке
ру
 
Т
әж
іри
бе
лік
 
қы
зм
ет
 
М
од
елд
еу
 
К
ең
ей
ті
лг
ен
 
талд
ау
 
Нысан: оқулық және оның құрылымдық құрауыштары 
(абзацтар, параграфтар, тараулар, бөлімдер) 
Синтез және 
анықталған 
ақпаратты 
жалпылау  
Анықталған ақпараттың тұжырымдылық модел 
жүйесін құрастыру 
 («статикалық» нысанның жағдайы жүйе ретінде) 
Оқулық материал «жаңа» тұтастық» 
 
 
 
 
 
 
 
 
К
ең
ей
ті
лг
ен
 
талд
ау
 
К
ед
ерг
ілер
 
 
Зе
ртт
еу
 
М
он
итори
нг
 
Т
алд
ау
 
Ж
еті
лд
іру
 
Б
ас
қа
 
Синтез және 
анықталған 
ақпаратты 
жалпылау  
 
Анықталған ақпараттың тұжырымдылық модел 
жүйесін құрастыру 
(«серпінді» нысанның жағдайы жүйе ретінде) 
 
2. Әсер етуші факторларды ескере нысанды өзгертілген жағдайда зерделеу 
Т
әж
іри
бе
 

56 
жағдайда  нысанды  оның  сыртқы  ортамен  қарым-қатынасы  кезінде  қарастыру 
туралы  айтылған.  Нысанды  жүйелік  зерделеу  технологиясы  оның  біртұтас 
тануға  септігін  тигізеді,  адамның  зияткерлік  қабілеттілігін  дамытуға, 
ойланудың  жүйелік  және  басқа  да  тиімді  қабілеттіліктерінің  (зерттеулік, 
тәжірибелік,  болжамалық  және  т.б.)  икемділіктері  және  дағдылықтарын 
дамытуға себептеседі.   
Аграрлық саладағы зерттеу университеті оқыту үдерісінде қазіргі  уақытта 
қолда  бар  және  кең  қолданып  жүрген  білім  беру  принциптері,  білім  берудің 
заманауи 
теорияларының 
дамуының 
стратегиялық 
мақсаттары 
мен 
міндеттерімен  сәйкес  өзгертілген,  олардың  ережелерінің  болашақ  жағдайын 
есептеумен  жүзеге  асатын  және  осы  принциптерге  нысандарды  енгізумен, 
сонымен  қатар  қарастыратын  білім  берудің  субъектілерінің  сәйкесінше 
қызметін озық білім берудің принциптеріне жатқызуға болады. 
Аграрлық саладағы зерттеу университетіндеозық оқытудың тактикасы мен 
стратегиясын  қамтамасыз  ететін  оқытудың  принциптері  оқыту  процесінің 
сәйкесінше  жүйесін  және  оның  компоненттерін  жұмыс  істету  және 
құрастырудағы қажетті құралдары болып табылады. 
Жалпы  алғанда,  аграрлық  саладағы  зерттеу  университетінде  білім  беру 
принциптеріне  оқытудың  технологиялары  мен  әдістерін  қоса  отырып,  оқу 
процестерінің  компоненттерді  жетілдіру  мен  даярлауда  мақсатты  және 
бірізділікпен  жүзеге  асатын  бастапқы  жағдайларды  жатқызуға  болады.  Оқу 
процесінде  ғылымилық,  жүйелік,  қарқындылық  принциптері,  теорияның 
тәжірибемен  байланысы,  қол  жетімділік,  көрнекілік,  саналылық,  белсенділік, 
кәсіптік бағдарлық және басқалар жиі қолданылады. 
Аграрлық  саладағы  зерттеу  университетінде  оқыту  процесін  қарқындату 
мен  озық  білім  беру  принципінің  әрбір  жеке  және  олардың  толық  жүйесінің 
динамикасына 
айтарлықтай 
әсер 
етеді. 
Принциптер 
жүйесі 
В.И. 
Загвязинскийдің  [121]  айтуы  бойынша,  дидактикалық  теорияның  түрі  бола 
тұрып,  оқу  процесімен  бір  мезгілде  жұмыс  істейді  және  дамиды,  нәтижесінде 
оның тиімділігі мен мамандарды даярлау сапасын анықтайды. 
Дидактикалық  принциптерді  зерттеуге  жүйелік  тәсілдемені  енгізу  оларды 
бүтіндей оқу процесін шарттайтын түрлі принциптердің өзара әсер ететін және 
өзара  байланысты  (жүйенің  басқа  элементтерімен  және  қоршаған  ортамен) 
құрайтын құрылымда жүйе ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.  
Зерттеу университеті оқыту процесінде білім берудің принциптер жүйесін 
мақсатты  тәжірибеде  нақтылы  түрде  көрсету,  сонымен  қатар  қойылған 
мақсаттарды  жетістік  үшін  қажетті  алдын  ала  жағдай  жасау  ғылыми 
интегралдық көрсеткіштерді алуға мүмкіндік береді.  
Озық  білім  беруді  жоспарланған  оқу  процесінің  нәтижелілігі  мен 
тиімділігін  қамтамасыз  етумен  байланыстырып  аз  мөлшерде  шығын  мөлшерін 
азайта  отырып,  қолданылатын  принциптерді  озық  білім  берудің  қойылған 
мақсаттарының  жетістіктері,  оқыту  теориясын  дамыту  мен  жетілдіру 
позициясы жағынан қарастыруға болады.  

57 
Оқу  процесі  мен  қоршаған  ортаның  (әлеуметтік,  экономикалық,  табиғат 
және  т.б.)  өзарасындағы  компоненттерінің  байланысын  талдау,  жұмыста 
қарастырылған  барлық  принциптерге  әсер  ететін  озық  дамыту  принципін 
шығаруға әсерін тигізеді.  
Зерттеу  университеті  оқыту  үдерісінде  озу  принципінде  білім  беру 
процесінің  заңдылықтарымен  тікелей  және  жанама  байланысы  орын  алады. 
Мұнда ескерілетін жағдайлар:  
-  уақыттың  әр  өлшемінде  дәйекті  жүзеге  асатын  жеңістік  болатын 
оқытудың мақсатының стратегиялық мәні;  
-  ғылыми-техникалық  және  технологиялық  прогресстің  білім  беру 
мазмұнында,  экономиканың,  қоғамның  және  мемлекеттің  стратегиялық 
мақсаттарының бейнеленуі;  
-  білім  берудің  және  оның  әрбір  компонентінің  озық  мазмұнының 
анықтаушы орны;  
-  білім  берудің  және  оның  меңгерілуінің  озық  мазмұны  компоненттерінің 
арасындағы байланыс;  
- 
озық 
мазмұндар 
мен 
оның 
формаларының, 
әдістерінің, 
технологияларының  оқыту  құралдарының  және  т.б.  меңгерілуі  үшін  қажетті 
арасындағы байланыс. 
Озық  білім  беру  принципі  оқыту  процесінің  даму  динамикасын  өзгертеді 
және  білім  беру  принипіне  әсер  ететін  зерттелетін  нысандардың  аумағын 
анағұрлым кеңейтеді. 
Озық білім беру дидактикалық принциптер жүйесін өзгертумен, нарықтық 
экономика  мен  нарықтық  қатынастардың  жедел  дамуының  заманауи 
тенденциясына  жауап  беретін,  білім  берудің  келешекті  және  инновациялық 
дамуын,  шын  мәнінде  оқу  процесіне  тікелей  байланысты  болады.  Осы 
байланыста  озық  білім  беру  жағдайында  дидактикалық  принциптерді  жүзеге 
асыру  ерекшеліктерін  еске  алып  және  мақсатты  қарастыру,  сондай  ақ 
қолданыстағы  және  жоспарланған  принциптерді  тиімді  іске  асырумен 
байланысты  озық  білім  берудің  принциптерін  қарастырады.  Жалпы  алғанда 
көрсетілген  бағдарлар  мамандарды  даярлаудың  сапасы  мен  тиімділігін 
арттырудың өзекті проблемаларын шешуге бағытталған.  
Зерттеу  университетінде  озық  білім  беру  принципін  жүзеге  асыру  үшін 
келесі теориялық ережелер пайдалану мүмкін болады: 
1. Озық білім беру принципі білім берудің барлық принциптеріне қатысты 
болады,  олардың  әрбірі  ойға  қонымды,  біріншіден,  озық  білім  беруді 
жүзегеасыру  көзқарасынан  уақытында  «бейімдеу»,  екіншіден,  оның  болашақ 
жағдайына болжау жасау есебінен қарастыру.  
2.  Шығынды  төмендеткенде  оқу  процесінің  барлық  қатысушыларының 
еңбегінің  өнімділігі  (нәтижелілігі)  мен  оқытудың  қарқын  арттырудың  нақты 
тенденцияларына жауап беретін қарқындылық принципі: 
-  олардың  жүзеге  асуында  жылдам  және  тиімді  нәтижелер  алуға  шартта 
болған 
тенденцияда 
оқытудың 
принциптерінде 
және 
қолданыстағы 
заңдылықтарда жүзеге асады;