В. Ф. Бырька атындағы өндірістік процестерді автоматтандыру кафедрасы

-ұялы телефондар, мысалы, GSM стандартындағы телефон pSOS НУОЖ-де жұмыс 

істейді; 

- сандық телевизиялық  декодерлер; 

- сандық телеарна ( мультимедиа, видеосерверлер) 

-  компьютерлік  және  офистік  құрылғылар  (принтерлер,  көшірмелер),  мысалы 

факстарда VxWorks НУОЖ  қолданылады,  компакт-дискілерді  оқуда VRTX32 

НУОЖ қолданылады. 

Көп  жағдайда  НУОЖ  бірнеше  нұсқаларда  болады:  жүйенің  көлемі  бірнеше 

килобайттан құралғанда толық және қысқартылған болуы мүмкін.  

     

  СДЖ арналған бақылау жұмыстары: 

1.  Нақты уақыттағы орындалу жүйесі деген не? (анықтама бер) 

2.  Нақты уақыттағы орындалу жүйесіне қандай талаптар қойылады? 

3.  Нақты уақыттағы жетілдіру жүйесі деген не? (анықтама бер) 

4.  Нақты уақыттағы жетілдіру жүйесі неден құралады?  

5.  НУОЖ өзегі қандай қызметтер атқарады? 

6.  Қорды синхрондау қалай жүзеге асырылады?  

7.  Міндетаралық айырбас қалай жүзеге асырылады? 

8.  Мәліметтердің жіктелінуі деген не? 

9.  Сыртқы құрылғылардың сұраныстарын өңдеу қалай жүзеге асырылады? 

10. Ерекше жағдайларды өңдеу не үшін қажет? 

11. НУОЖ-дегі қай жоспарлау принципі жиі қолданылады?  

12. Жоспарлау кезінде қандай міндеттер жиі атқарылады? 

13. Міндеттердің өзара үйлесімділігі қалай атқарылады? 

14. Қорларды  пайдалану  кезінде  қандай  қиындықтар  туады?  Критикалық  секция 

деген не? 

15. Сыртқы  оқиғаларды  синхрондау  кезінде  қандай  негізіг  беталыстар 

қолданылады? 

16. Уақыт бойынша синхрондау не үшін қолданылады? 

17. Процестер мен мәліметтер тасымалын синхрондау құралдарына не жатады? 

18. Жүйе реакциясының оқиғаға қатысты уақыты болып не табылады? 

19. Жүйе  реакциясының  уақыты  кезінде  қандай  уақыт  аралығы  аппаратурамен 

анықталады? 

20. Жүйе реакциясының уақыты кезінде қандай уақыт аралығы операциялық жүйе 

мен компьютер архитектурасымен анықталады? 

 

Ұсынылатын әдебиеттер: 

1.  Мартин  ДЖ.  Программирование  для  вычислительных  систем  реального  времени. 

Пер. с англ. Изд-во "Наука", 1975.- 360с. 

2.  Тенанбаум  Э.  Современные  операционные  системы.  пер.  с  англ. 2-е  изд. – М.: 

СПБ.: Нижний Новгород: Питер, 2005. – 1037с.  

3.  Олифер  В.Г.  Олифер  Н.А.  Сетевые  операционные  системы.  М.:  СПБ.:  Нижний 

Новгород: Питер, 2006. – 538с. 

4.  Грибанов  В.П.,  Дробин  С.В.,  Медведев  В.Д.  Операционные  системы. - М.: 

Финансы и статистика, 1990. - 239 с. 

5.  Дейтел Х.М., Чофнес Р.Д. Операционные системы. пер. с англ. – М.: БИНОМ, 2006. 

– 704с. 

 

16  бөлім. UNIX ОЖ 

3.  3 Тақырып . UNIX ОЖ. Жүйенің ерекшеліктеріне жалпы шолу 

Дәріс жоспары 

16.1 

Нақты уақыттағы UNIX-тер. 

16.2 

UNIX ОЖ 

16.2.1  Жүйенің ерекшеліктеріне жалппы шолу 

16.2.1.1  Тарихы 

16.2.2  Басты түсініктер 

16.2.2.1  Тұтынушы 

16.2.2.2  Тұтынушы интерфейсі 

16.2.2.3  Артықшыланған тұтынушы 

16.2.2.4  Бағдарламалар 

16.2.2.5  Командалар 

16.2.2.6  Процестер 

16.2.2.7  Енгізу/шығарудың бағытын өзгерту 

16.2.2.8  Аталған бағдарламалық каналдар 

16.2.2.9  Қорғаныс принциптері 

16.2.2.10  Құрылғыларды басқару 

16.2.2.11  Құрылғылардың драйверлері 

16.2.2.12  Құрылғылардың ішкі және сыртқы интерфейстері 

16.2.2.13  Бағдарламалық ұялар ( Sockets) 

16.2.2.14  Жойылған процедураларды шақыру 

16.3 

Жүйенің құрылымы 

16.3.1  UNIX ОЖ өзегі 

16.3.1.1  Өзекпен өзара әсерлесу принципі 

16.3.2  Shell 

16.3.3  Командалар 

16.3.3.1  Командалар не атқарады? 

16.3.3.2  Командаларды қалай орындау қажет? 

 

 

 

Нақты уақыттағы UNIX-тер. 

Нақты уақыттағы операциялық жүйелер тарихта UNIXтердің бума және өркендеу 

дәуірінде  құрылған,  сондықтан  олардың  көбісі  осы  операциялық  жүйелердің  көркем 

концепциясының осы немесе басқа кірмелерінен тұрады. (тұтынушы интерфейсі,  процесс 

концепциясы және т.б.) 

 

 

UNIX ОЖ 

 

Жүйенің ерекшеліктеріне жалппы шолу 

 

Тарихы 

1965 жылы  Bell Telephone Laboratories фирмасы General Electric компаниясы мен 

Массачусет технологиялық институтының МАС жобасымен күштерін біріктіріп,  Multics 

деп аталған жаңа операциялық жүйе жасауға кірісті. Multics жобасымен жұмыс аяқталған 

соң Bell Telephone Laboratories фирмасының  информатика  бойынгша  зерттеу 

орталығының  қызметкерлері  «жеткілікті  интерактивті  есептеуіш  құралдарсыз»  қалды. 

Жетілдіру  жағдайларын  жақсарту  үшін  Томпсон  және  Ричи  өздерінің PDP-7 жүйенің 

жобасын орындады, ол төмендегілерден тұрды: 

  UNIX  файлдық жүйесінің бірінші нұсқасы 

  Процестерді басқару жүйесі 

   шағын утилиттер жиынтығы 

  жүйе жоғары дәрежедегі тілде жазылған 

  тұтынушыға  барлық  қажетті  қызметті  ұсынуғы  мүмкіндік  беретін 

перифериялық  құрылғылары  бар  қарапайым  тұтынушы  интерфейсінің 

болуы 

  Қарапайым программалардан күрделіреу құруға мүмкіндік беретін элементарлы 

құрылғылардың болуы 

  Жұмыста жеңіл және тиісмді иерархиялық  файлдық жүйенің болуы 

  Жүйе  көп  пайдалынымды,  көп  қызметті  болып  табылады,  әрбір  тұтынушы 

бірмезгілде бірнеше процесті орындай алады. 

          Барлық UNIX жүйесі екі бөлікке бөлінеді: 

1.  Бірінші  бөлікті  программалар  мен  сервистік  функциялар  құрайды, UNIX 

операциялық ортасын танымал қылады; бұл бөлік тұтынушыға өте оңай қол жеткізеді,  ол 

командалық  процессор,  хаттар  тасымалы,  тексті  өңдеу  процестері,  текстік 

программаларды өңдеу жүйелері сияқты программалардан тұрады. 

2.  Басқа бөлігі өз қатарына осы программалар мен функцияларды қамтамасыз ететін 

операциялық жүйені қосады. 

 

Басты түсініктер 

 

Тұтынушы 

Есептеуіш  файлдық  жүйелерде  тіркелген  адам , сондықтан  аталған  есептеуіш  ат 

тұтынушы  арқылы  тіркелген  жүйе  деп  аталады. UNIX ОЖ  файлдық  жүйе  ағаш  тәрізді 

құрылымды  болып  келеді.  Тұтынушы  жүйеге  енгенннен  кейін  оның  ішіндегі  өзінің  үй 

каталогына және барлық каталогтар мен файлдарға шексіз қол жеткізе алады. Тұтынушы 

үй  каталогындағы  каталогтар  мен  файлдарды  құру,  жою,  жаңарту  әрекеттерін  орындай 

алады. 

 

Тұтынушы интерфейсі 

Тұтынушының UNIX  жүйесімен  өзара  әсерлесуінің  дәстүрлі  тәсілі  командалық 

тілдерді қолдануға негізделген. (Қазіргі кезде графикалық интерфейстер кеңінен таралған) 

UNIX  ОЖ-нің  кез  келген  командалық  интерпретаторының  жалпы  атауы – Shell 

(қабықша), себебі кез келген интерпретатор жүйенің өзегінің сыртқы қоршауынан тұрады.  

 

Артықшыланған тұтынушы 

UNIX  ОЖ-нің  өзегі  әрбір  тұтынушының  идентификаторы  бойынша (UID- User 

Identifier)  теңестірілуі,  тұтынушыға  жүйеде  тіркелуі  кезінде  беріледі.  НУОЖ-де 

администратор  үшін UID мағынасы  ерекше.  Осындай UID-сы  бар  тұтынушы 

супертұтынушы (superuser) немесе root деп  аталады.  Оның  кез  келген  файл  мен  келген 

программаның  орындалуына  қол  жеткізуге  шексіщ  құқығы  бар.  Сонымен  қатар  мұндай 

тұтынушының  жүйені  толық  бақылайтын  мүмкіндігі  бар.  Ол  оны  тоқтата  алады  және 

жоюы да мүмкін.  

 

Бағдарламалар 

UNIX  ОЖ  бір  уақытта  қолданбалы  программаларды  қолданудың  операциялық 

ортасы  және  жаңа  қосымшаларды  жетілдіру  ортасы  болып  табылады.  Жаңа 

бағдарламалар түрлі тілде жазылуы мүмкін. ( Фортран, Паскаль, Модула, Ада және т.б.) . 

Бірақ UNIX ОЖ ортасында стандартты программалау тілі С тілі болып табылады. ( кейінгі 

кезден бастап С++ ауыстырылып жүр). 

 

 

Командалар 

Кез келген  shell отбасының командалық тілі нақты 3 бөліктен құралады: 

1.  Текстік  қатарларды  бақылауға  және  қарапайым  командалардың  негізінде 

күрделі 

командаларды 

құруға 

мүмкіндік 

беретін 

қызметтік 

конструкциялар; 

2.  Командалық  тілдің  өзіндік  интерпретатор  арқылы  орындалатын  кірме 

командалар; 

3.  Жеке файлдармен ұсынылатын командалар. 

 

Процестер 

UNIX  ОЖ-дегі  процес-  меншікті  адресті  виртуальды  кеңістікте  орындалатын 

программа.  Тұтынушы  жүеген  енгеннен  кейін  командалық  интерпретатордың 

программасы орындалатын процес автоматты түрде құрылады.  

 

 

Енгізу/шығарудың бағытын өзгерту