Урылысы негіздері

жүктеу 62,1 Kb.

бет	1/4
Дата	17.10.2023
өлшемі	62,1 Kb.
	#43885
түрі	Тезисы

1 2 3 4

ҚАЛА ҚҰРЫЛЫСЫ НЕГІЗДЕРІ (1)

УДК 725 Феоктистова Е. А, Әмірханов М.С. Қала құрылысы негіздері.
. Қоныстандыру

образования и науки

министрлігі Республики Казахстан

Д. Серікбаев атындағы ВКГТУ

ШҚМТУ им. Д. Серикбаева

БЕКІТЕМІН

Сәулет-құрылыс факултетінің деканы
________________А.Хапин
___________________ 2019 г.

ҚАЛА ҚУРЫЛЫСЫ НЕГІЗДЕРІ

Жұмыс модульдік оқу бағдарламасы бойынша дәріс тезистері

ОСНОВЫ ГРАДОСТРОИТЕЛЬСТВА

Тезисы лекций про модульную рабочую учебную программу

Мамандығы: 5В042000 – Сәулет

Оқу түрі: күндізгі
Кредиттер саны: 2

Өскемен
Усть-Каменогорск

2019
Модульдік жұмыс оқу бағдарламасы бойынша қысқаша курс дәрісі 5В042000 - «Сәулет» мамандығының студенттеріне арналған, оқу-әдістемелік, Эллективтік пәндер катологі және мамандықтың модульдік білім беру бағдарламасы негізінде «Сәулет құрылыс факульті» оқу-әдістемелік кеңесінде дайындалды.

СҚФ оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды.

Төрайымы Д.Т.Құрманова

______________________ж. №____ хаттама

Білім беру бағдарламасының жетекшісі Ю. Е. Сизикова

Әзірлегендер: Аға оқытушылар Е.А.Феоктистова

М.С. Әмірханов

Норма бақылаушы Н.С.Криулько

Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасы
Д. Серікбаев Атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті
ҚАЛА ҚҰРЫЛЫСЫ НЕГІЗДЕРІ

5В042000-Сәулет мамандығының студенттеріне арналған

дәріс тезистері

Өскемен
2019

УДК 725

Феоктистова Е. А, Әмірханов М.С. Қала құрылысы негіздері. 5В042000/ Феоктистова Е. А, Әмірханов М.С / ШҚМТУ мамандығының студенттеріне дәріс тезистері. - Өскемен, 2019.- 34бет.

Дәріс тезистері пәннің мазмұнын ашатын негізгі сұрақтар мен дәрістердің қысқаша мазмұнын қамтиды. Білім және қала құрылысы саласындағы қолданыстағы нормативтік құжаттарды есепке ала отырып жасалды.

Сәулет-құрылыс факультетінің әдістемелік кеңесімен бекітілген.

2019 жылғы № хаттама

КІРІСПЕ

"Қала құрылысы негіздері" пәні 5В042000 – Сәулет мамандығы бойынша бакалаврларды оқыту бағдарламасының базалық пәні болып табылады.
"Қала құрылысы негіздері" дәрістерінің тезистері өзінің мазмұны бойынша ҚазБСҚА әзірлеген және ҚР БҒМ бекіткен Типтік оқу бағдарламасына сәйкес келеді. Курс материалы сәулеттік жобалау блогының пәндерімен тығыз байланысты, онда сәулет және қала құрылысы жобалары орындалады.
Дәрістік курстың мақсаты-студенттерді қала құрылысы теориясының негізгі ережелерімен, сәулетші-практиктер мен ғалымдардың алдында тұрған зерттеу міндеттерінің сипатымен таныстыру.

1 ҚАЛА ҚҰРЫЛЫСЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ОБЪЕКТІСІ

Сұрақтар:
1. Қала құрылысының пайда болу алғышарттары.
2. Урбанизация процесі.
3. Қазіргі қала құрылысының міндеттері.
4. Қала құрылысы жүйесінің негізгі терминологиясы, иерархиясы.
5. Қала құрылысы жүйесінің әртүрлі деңгейлерінің мазмұны, ауқымы және детализациясы.

Н. А.Ладовский "сәулет-кеңістікті басқаратын Өнер"деп айтқан. Қала құрылысын жобалау объектісі-тік Өлшем жоспар масштабына қарағанда өте аз болып табылатын кеңістіктік орта болып табылады. Бұдан басқа, кез келген елді мекен, ол қандай да болмасын, ел аумағында адамдар мен адам қызметінің түрлері орналасқан жүйенің бір бөлігі болып табылады.

Қазіргі түсінікте қала құрылысы-қалаларды жоспарлау және салу теориясы мен практикасы-әлеуметтік-функционалдық, санитарлық-гигиеналық, техникалық-экономикалық, сәулет-композициялық міндеттердің кең кешенін қамтиды, қалалардың құрылысы мен қайта құрылуымен байланысты заңнамалық реттеуді, халық шаруашылық жоспарлауды, инженерлік және сәулет-жоспарлау жобалауды, құрылыс жұмыстарын ұйымдастыру мен өндіруді біріктіреді.
Қала құрылысы негізінде үш маңызды әлеуметтік фактор жатыр-нақты міндеттер шеңберін анықтайтын еңбек, тұрмыс және халықтың демалысы.:
- халықтың еңбек қызметі үшін неғұрлым қолайлы материалдық орта құру;
- тұрғын үй проблемасын шешу және халыққа жаппай қызмет көрсету жүйесін құру;
- халықтың демалысын, емделуін және сауығуын қамтамасыз ететін мекемелердің құрылысы.
Қала құрылысы жүйелері – Құрылыс өндірісінің өнімі, бұл олар туралы күрделі техногендік жүйелер туралы айтуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге бұл-аумаққа байланыстылығымен, үлкен көлемімен және оларға техникалық табиғи құрауыштармен қатар материалдық элементтер ретінде қосылуымен ерекшеленетін ерекше түрдегі техногендік жүйелер. Сондықтан қала құрылысы жүйесіне табиғи-техногендік немесе табиғи-антропогендік (адам құрған) жүйелерге жатады.
Қалада немесе қоныстандыру ауданында іске асырылатын әлеуметтік процестердің барлық алуан түрлі кешені осы объектілердің функциясы деп аталады. Қаланың функциялары:
- өнеркәсіптік өндіріс;
- ғылым;
- басқармасы;
- тұрмыстық процестер;
- тұрғындардың қарым-қатынасы және демалысы;
- әлеуметтік қайта қалпына келтірудің басқа да функциялары.
Қала құрылысын жобалау және зерттеу объектілері әртүрлі масштабтағы және функционалдық мазмұндағы дамушы қала құрылысы жүйелері болып табылады, оларды кеңістікті ұйымдастыру қоғамдық процестер ортасын құруға бағытталған.
Қала құрылысы жүйесі түсінігімен қоныстандыру жүйесі ұғымы тікелей байланысты. Қоныстандыру термині адам қоныстарын қалыптастыру процесі мен нәтижесін анықтайды және, сайып келгенде, қоғамды ұйымдастырудың материалдық-кеңістіктік нысанын білдіреді.
Барлық қала құрылысы объектілерін қалыптастыру негізі-көлемі мен формасымен, орналасқан жері, табиғи және антропогендік қасиеттері мен ресурстарымен сипатталатын аумақ. Аумақ қала құрылысы объектілерін қалыптастыру үшін кеңістік бере отырып және өзінің ерекше қасиеттеріне, қабылданатын қала құрылысы шешімдерінің сипатына байланысты негізделетін кез келген деңгейде қала құрылысы қызметінің негізін құрайды.
Қала құрылысы жүйесі аумақтық түрде ұйымдастырылған. Олардың құрылымы элементтердің құрамы мен аумақтық байланысымен анықталады.
Қала құрылысы жүйелері иерархиялық – аумақ бойынша салыстырмалы шағын кешендерден – көшелер мен алаңдардан, тұрғын және өндірістік аймақтардан, ауылдық және қалалық қоныстардан – кең аумақтық жүйелерге дейін, елді қоныстандыру жүйесіне дейін бірқатар объектілер түрінде ұйымдастырылған.
Объектілердің иерархиялық құрылымына қала құрылысын жобалау сатылары сәйкес келеді, олар шешілетін міндеттердің мазмұнымен, техникалық құжаттаманың ауқымымен және сипатымен, жобалау мерзімдерімен ерекшеленеді. Жоғарғы деңгейлерде қабылданатын шешімдер келесі деңгейлерде одан әрі егжей-тегжейлі пысықтаудың негізі болып табылады.
Бүгінгі күні Аумақтық даму саласында "Елдің 2020 жылға дейінгі аумақтық-кеңістіктік дамуының болжамды схемасы"негіз қалаушы құжат қабылданды.
Қазақстан аумағында агломерациялар қалыптасатын мегаполистерге Астана, Алматы, Шымкент, Ақтөбе және Ақтау сияқты 5 ірі қаланы жатқызуға болады. Қалған үлкен қалалар мен облыс орталықтарын жергілікті қоныстандыру жүйесі центтерінің қатарына жатқызу керек.

2 ҚАЛА ҚҰРЫЛЫСЫ ОБЪЕКТІЛЕРІНІҢ ТИПОЛОГИЯСЫ

Сұрақтар:
1. Қала құрылысы типологиясы зерттеу мен жобалау қызметінің маңызды ұйымдастырушы факторы ретінде.
2. Елді мекендерді, қоныстандыру аудандарын жіктеу.
3. Халық шаруашылығы қызметінің аймақтары.
4. Қоныстардың ең көп таралған түрлерінің сипаттамасы.
5. Қалалардың халық саны бойынша сандық жіктелуі; қалалардың функционалдық белгілері мен табиғи ерекшеліктері бойынша жіктелуі.
6. Қоныстандырудың негізгі түрлері. Қалалық, ауылдық қоныстандыру.

Қала құрылысы объектілерінің типологиялық жіктелуі, оларды деңгейлер бойынша саралау сияқты қала құрылысы талдауының арнайы міндеті болып табылады. Қала құрылысы объектілері туралы білім жүйесі бірқатар ұқсас үлгілердің барлық алуан түрлілігін сипаттауға мүмкіндік беретін иерархиялық және типологиялық жіктелімдер түрінде құрылады.

Елді мекендер қалалық (қала үлгісіндегі қалалар мен кенттерге) және ауылдық (селолар, ауылдар, хуторлар және ауылдық үлгідегі басқа да кенттерге) болып бөлінеді. Елді мекенді қалалық немесе ауылдық қоныстар қатарына жатқызу кезінде халықтың саны, халықтың еңбекпен қамтылу басым сипаты, әкімшілік жағдайы ескеріледі.
Қала халқы шоғырланған экономикалық базада шоғырланған өнеркәсіптік өндіріс бар жерде қалыптасады.
Ауыл халқы бытыраңқы экономикалық базада (ауыл шаруашылығы, орман шаруашылығы, аң аулау және т.б.) қалыптасады. Ауыл халқы әзірше бытыраңқы экономикалық база болады.
Қалалардың жіктелуі бірқатар белгілер бойынша жүзеге асырылады. Олардың бірі-халық саны. ҚР ҚНжЕ сәйкес 3.01-01-2008 ескерту. Қала құрылысы. Қалалық және ауылдық елді мекендерді жоспарлау және салу қала халқының саны бойынша: ірі, ірі, үлкен, орташа, шағын болып бөлінеді.
Қала көлеміне оның әкімшілік мағынасы жиі байланысты:
- Республика астаналы қалалары;
- облыстардың, өлкелердің, округтер мен аудандардың әкімшілік орталықтары;
- республикалық, облыстық және округтік бағынышты қалалар.
Қаланың көлемі және оның әкімшілік маңызы, сондай-ақ аумақтық орналасуы қоныстандыру жүйесіндегі қаланың рөліне әсер етеді. Осы көрсеткіш бойынша қалалар әртүрлі мәндегі (жетекші және екінші дәрежелі) жүйелер орталықтары мен кіші орталықтарға бөлінеді.
Қалалардың жіктелуінің маңызды белгісі оның халық шаруашылығы профилі (басым халық шаруашылығы функциясы) болып табылады. Қалалар бөлінеді:
- өнеркәсіптік,
- көлік,
- курорттық,
– тарихи қалалар-туризм орталықтары,
- әкімшілік орталықтар,
- көпфункционалды қалалар (айқын мамандандырылмаған).
Әдетте, қаланың өсуімен оның көп функциялылығы өсуде.
Қоныстандыру түрі. Қалааралық сапарлардың (байланыстардың) сапасы мен қарқындылығына байланысты орналастырудың негізгі екі түрі бөлінеді: автономды және өзара байланысты. Бұл бөлінудің негізі әртүрлі функционалдық өзара байланыс болып табылады. Елді мекендердің функционалдық өзара байланысы-бұл елді мекендерді дамытудың ішкі проблемаларын ескермей шешуге болмайтын өзара байланыс. Бұл халықтың тұрғылықты жерін (көші-қон) өзгертуден туындаған және мақсаты мен тұрақтылығы бар қонаралық сапарлары.
Қоныстандырудың автономды түрі аудан аумағында қонысаралық байланыстардың болмауымен немесе әлсіз дамуымен сипатталады. Көбінесе қысылтаяң табиғи-климаттық жағдайларда (шеткі солтүстік, шөл, тау, Батпақты), сондай-ақ оларды дамытудың бірінші кезеңінде жаңа игеру аудандарында кездеседі.
Қоныстандырудың өзара байланысты түрі күрделі құрылыммен сипатталады. Ол үшін орталық қалалардың болуы тән, әдетте ірі, олар қонысаралық байланыстардың тартылу орындары болып табылады.
Қоныстандырудың өзара байланысты түрі-бұл жалпы үрдіс. Өзара байланысты (топтық) типті дамытуға елді мекендердің шамамен 40% – ы ұмтылады-бұл ірі агломерациялар және бұл прогрессивті процесс болып табылады. Осылайша, қоныстандырудың автономды және өзара байланысты түрі арасындағы айырмашылық – бұл өзара байланыстың қарқындылығы.
Өзара байланыс негізінде функциялардың барлық түрлері (Көлік және т.б.) бойынша кооперациялау жүргізіледі, бұл елді мекендерді дамытудың әлеуметтік-экономикалық тиімділігін едәуір арттырады.

3 ҚАЛА ҚҰРЫЛЫСЫ ОБЪЕКТІЛЕРІНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Сұрақтар:

1. Қала құрылысы шешімдерінің әлеуметтік-экономикалық алғышарттарға негізделуі.

2. Өндірістік және өндірістік емес қызмет салаларын орналастыру және аумақтық ұйымдастыру мәселелерін әлеуметтік-экономикалық зерттеу.
Қала құрылысы теориясының әлеуметтік-экономикалық саласы зерттеудің келесі бөлімдерін қамтиды:
- өндірісті орналастыру және аумақтық ұйымдастыру мәселелерін әлеуметтік-экономикалық зерттеу;
- өндірістік емес қызмет салаларының орналасуын және кеңістіктік ұйымдастырылуын зерттеу;
- қоғамдық өндірісті дамыту және әлеуметтік ұдайы өндіріс тұрғысынан халықтың сипаттамасын талдауға бағытталған әлеуметтік-демографиялық бөлімдер;
- табиғи ортаның әлеуметтік маңызы мен табиғатты қорғау міндеттерін анықтайтын әлеуметтік-экологиялық бөлімдер;
-қала ортасының әлеуметтік-психологиялық жайлылығын қамтамасыз ету және мінез-құлықты бағытталған реттеу мақсатында тұрғындардың қалалық ортаны қабылдау мәселелерін қарастыратын әлеуметтік-психологиялық зерттеулер;
- Құрылыс өндірісінің тиімділігі және қала құрылысы объектілерін одан әрі техникалық пайдалану тұрғысынан қала құрылысы шешімдерінің экономикасы мәселелерін қарастыратын техникалық-экономикалық бөлімдер.
Өндірісті аумақтық ұйымдастыру мәселелері қала және аймақ ауқымында өндіріс кешендерін қалыптастыру міндеттеріне байланысты қала құрылысы теориясында қарастырылады.
Қалада өзара байланысты өнеркәсіптік кәсіпорындар топтарын өзара орналастыру және кооперациялау, олардың өндірістік және ғылыми қызмет көрсетуін кешенді ұйымдастыру, көліктік және инженерлік қамтамасыз ету туралы сөз болып отыр.
Ғылыми-өндірістік, аграрлық-өнеркәсіптік кешендерді қалыптастыру маңызды міндет болып табылады.

жүктеу 62,1 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4