245
-ойын сабақтың мақсатын іске асыруда оқушыларға қажетті білік пен дағдыны
қалыптастыруға көмектесетіндей болуы тиіс;
-өтілген тілдік материалдарды салыстыра алуы және қорытынды жасай білуі
Мен өз тәжірибемде көбіне осы лексика-фонетикалық жаттығуға көп көңіл
бөлемін.Өйткені орыс мектебіндегі оқушыларға қазақ тілін оқытуда, тілімізге тән
дыбыстарды үйретуде оларды анық айту, сөздерді түсінікті етіп жеткізуге көмектеседі.
Лексикалы-фонетикалық жаттығулардың негізгі мақсаты – оқушының сөзді дұрыс
айтуын, дұрыс сөйлеуін қадағалау, интонацияны дұрыс қалыптастыру. Бұл ойын сабақтың
алдынғы сатысында көп қолданылады. Сабақтың кейінгі сатысында оқушыларды
меңгерген лексикалық материалын практикалық тұрғыда қолдану, сөздерді бір-бірімен
байланыстырып сөйлем құрау, оқушыға өз ойын жүйелі түрде жеткізуге машықтандыру
үшін грамматикалық ойындар қолданылады [4,27].
Өзімнің сабақтарымда жиі қолданатын және оқушылар үшін нәтижелі
тапсырманың бірі болып табылатын – Санамақ, жаңылтпаштар, мақал- мәтелдер,
тақпақтар бай материал болып табылады. Алдымен өзім мәнерлеп айтып беремін, содан
кейін оқушылармен бірге талдаймыз . Мұндай тапсырмаларды сабақтың әр түрлі
бөлімдеріне кіргізуге болады және спецификалық дыбыстарды айтып үйрену үшін
қолданылады.
Мысалы:
Сегіз, тоғыз, он,
Сегіз, тоғыз, он,
Ал, кәнеки, қон.
Асықпа да саспа,
Бірден қайта баста.
Жаңылтпаштарды айтуға жаттыға отырып, оқушылар тіл мен оның байлығын сезе
бастайды, тіл мүшелерінің жұмыстарын, сөйлеу қабілеттерін арттырады, өзіндік
ерекшелігі бар дыбыстарды жылдам айтуға қол жеткізеді.
Мысалы:
Қырық құлыпты
Құрыққа іліпті.
Құлып та- қырық,
Құрық та- қырық.
1-2 сыныптарға арнап жиі өткізілетін келесі фонетикалық жаттығулар түрі.
Мысалы:
Қа – Кә
Қо – Кө
Құ – Кү
Қы– Кі
Берілген буындарды хормен оқып, айырмашылығын айтады. Бұл жерде «Буынды
жалғастыр» деген ойын өткізіледі,сөйлемдер құрастырылады.
Осы сыныптарда өткізілетін ойынның келесі бір түрі - «Қайталай ғой» ойыны.
Ойынның мақсаты: Оқушылардың есте сақтау қабілетін дамыту.
Бұл ойынды жаңа сөздерді бекіту кезінде өткізуге болады. Мысалы, «Көкөністер»
тақырыбы бойынша.
1.
Қияр.
2.
Қияр, қызанақ.
3.Қияр, қызанақ,сәбіз.
4.Қияр, қызанақ, сәбіз, қызылша.
Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, шығармашылық
қабілеттерін дамыту мақсатында сабақ үстінде келесі дидактикалық ойындарды үнемі
пайдаланып отырамын. Мысалы « Қай әріпті жоғалттым?», « Қызықты торкөз», « Сөз
жарысы», «Сынарын тап», « Домино», « Баяндама», « Мәтінді құрастыр».
246
«Мәтінді құрастыр» ойыны оқушылардың өз бетімен жұмыс жасауға,мәтін
бойынша сұрақ құрастыруға, есте сақтау қабілетін, сөйлей білу дағдысын молайтады.
Ойынның барысы: Мұғалім мәтінді оқиды. Әр оқушы қолына бір парақ қағаз бен
қалам алады. Оқылған мәтін бойынша әр оқушы бір сұрақ құрастырып оны қағазға
жазады. Бұл қағазды бүктеп, мұғалімге тапсыру керек. Әр оқушы мұғалім алдындағы
бүктелген қағаздар арасынан біреуін алып, оған жауап беру алдында мұғалім мәтінді тағы
бір рет оқиды. Соңында оқушылар өздерінің сұрақтарын сыныпта талқылап, мәтіндегі рет
бойынша жауаптарды айтып шығады.
Ойын барысында грамматикалық анықтамаларды, тілдік нормаларды игерту
мүмкіндіктері мол болады. Сабақта мұғалімнің диктаторлық рөлі жойылып, оқушылар
серіктестікке, ынтымақтастыққа, бірігіп жұмыс істеуге деген қызығушылықтары артады.
Адамның жас ерекшелігіне қарамай, яғни адам балалық шағынан бастап кәрілікке
жеткенше ойын қажеттілігі жетелеп отырады. Ал жас баланың ой-өрісі ойын арқылы
дамиды. Ойын барысында баланың адамгершілік қасиеттері, өмірге деген көзқарасы,
қызығушылығы қалыптасады. Ойын арқылы сыныптағы нашар оқитын оқушыларды да
сабаққа нәтижелі тартуға болады.
Қазақ тілі сабақтарында рөлдік ойындардың маңызы зор. Ойын оқушылардың сол
орындалатын іс-әрекеттер арқылы тіл үйренуге деген сенімін қалыптастырады.
Олар :
1.
Қазақтілінеғанатәндыбыстардыдұрысайтуға, жазуғажаттықтыруға;
2.
Оқушылардытілдікқарым-қатынасқатүсудағдыларындамытуға;
3.
Жағдаяттартуғызып, іс-әрекеттерарқылысөйлетіпүйренуге.
Белгілі
педагог
А.С.Макаренкобаланыңойынүстіндетүрлітанымтүсініктері,
қасиеттерідамып,
қабілеті
мен
белсенділігіартатынынатапкөрсеткен.
Сабақтаойналатындидактикалықойындардыңпайдасыөтезор.
Олойындардытақырыпбойыншаөзгертіптұруғаыңғайлыболады.
Ойынныңмақсаты,
шартыбалаларғатүсіндіріледі.
Ойындардытөмендегімақсаттапайдалануғаболады.
Араларғакөмекойыны.
Ойынныңмақсаты:
оқушылардыңбайланыстырыпсөйлеудағдыларынқалыптастыру.
Ойынныңшарты
:
тақтағаараныңұясындағыбалғакележатқанаюдыңсүретіілінеді.
Аюдыңбалғакележатқандығынескертугекүзетші
ара
басқаараларғакетеді.
Оқушыларғатақырыпқабайланыстыграмматикалықтапсырмаларберіледі.
1.
Берілгенсөздердендұрыссөйлемқұрау.
2.
Көптікжалғауындұрысжалғау.
3.
Септікжалғауларын табу.
Қазақтілісабағындағыойынтехнологиясыныңмақсатыоқушылардыңсабақтаүйренге
нсөздерінауызекісөйлеуде, күнделіктіқарым-қатынастадұрысқолдануғаүйрету
Бұлойындыжеке,
топ
бойыншаөткізугеболады.
Бұлойыноқушылардыңбуынғадұрысбөліпоқудағдысындамытады.
Оқушылардыңқызығыпойнайтынойыны «Адасқанайлар».
Төрт қорап дайындайсыз. Әр қорап сыртында жыл мезгіліне сай сурет болады, ай
аттарын ауыстырып саласыз, оқушы әр айды жыл мезгіліне сай тауып салады. Бұл
ойынды уақытпен ойнатуға болады. Ойын оқушының тез оқу, қимылдау дағдысын
қалыптастырады. Мұғалім оқушының ай аттарын, жыл мезгілін есінде қалай сақтағанын
бағалайды. «Сымсыз телефон» ойыны. Лексикалық бақылауды ауызша жүргізілгенде
қолданамыз. Мысалы тақырыбы : «Қалада. Қаладағы мәдени орындар». Оқушы телефон
тұтқасыналады
да
сөздіайтады.
Біздіңқала
-
аудармасын
2-оқушы.
Ары
қарайжалғасабереді.
Сөздік
диктант
үнеміжүрсебаланыжалықтырады,
сондықтанбұлойындыоқушыларқызығаойнайды.
Осы
ойынарқылышағындиалогтыойнатуғаболады.
