Умкд по дисциплине растениеводство для специальности 050801 -агрономия

жүктеу 1,77 Mb.

бет	40/72
Дата	08.05.2023
өлшемі	1,77 Mb.
	#42482
түрі	Білім беру бағдарламасы

1 ... 36 37 38 39 40 41 42 43 ... 72

umkd «ast k dak ldar n n osiru tehnologiyas » 2021-22gg

Дәрістің негізгі сұрақтары
Халық шаруашылығындағы маңызы, таралуы, өнімі.
Биологиялық ерекшеліктері

7. ДӘРІС КҮЗДІК ҚАРА БИДАЙ

Дәрістің мақсаты: Қысқа төзімділіктің физиологиялық негіздерін меңгеру, аймақ жағдайында күздік астық дақылдары өнімінің төмендеу себептерін анықтау және олардың өсіру технологияларының ерекшеліктері.
Дәрістің негізгі сұрақтары:

Күздік қара бидайдың маңызы. Аймақ жағдайында дақылдардың таралу болашағы.
Қысқа төзімділіктің физиологиялық негіздері.
Күздік бидай мен қара бидайдың биологиясы.
Аймақ жағдайында дақылдардың өсіру мүмкіндіктерін шектейтін факторлар.
Солтүстік Қазақстанның жағдайында күздік астық дақылдарын өсіру технологияларының ерекшеліктері.

Халық шаруашылығындағы маңызы, таралуы, өнімі. Күздік қара бидай – маңызды азық-түліктік дәнді дақыл. Оның дәнінде толыққұнды белоктар, көмірсулары, майлар, өте бағалы айырбасқа жатпайтын амин қышқылдары (лизин, валин, триптофан), сонымен қатар А, В₁, В₂, Е, РР дәрумендері ж.б. элементтер бар, олар адамзат тіршілігінде өте маңызды.

Қара бидай ұнынан әртүрлі нан сорттарын пісіреді, олар жоғары қоректілігімен, жақсы дәмдік сапасымен, хош иістілігімен ерекшеленеді. Ол техникалық және мал азықтық мақсаттарға да пайдаланылады, арамшөптерден танапты жақсы тазартатын дақыл, әрі бірқатар екпе дақылдарға жақсы алғы дақыл.
Қазақстанда 2009 жылы күздік қара бидайдың егістік ауданы 59,8 мың га, ал астық өнімі 13,1 ц/га болды. Оның негізгі алқаптары СҚО, ШҚО, Павлодар, Батыс Қазақстан облыстарында шоғырланған, оларда астық өнімі 10,8-17,2 ц/га аралығында. Әлеуетті астық өнімі - 18-20 дан 50-70 ц/га дейін. Өндірістік жағдайда бұл дақылдың астық өнімінің төмендігі оның өсіру технологиясының жетілдірілмегендігінде (тыңайтқыш қажетті деңгейде енгізілмейді, нашар алғы дақылдан кейін орналастырылады ж.б.).
Биологиялық ерекшеліктері. Жылуға қажетсінуі. Күздік қара бидай тұқымы жеткілікті ылғал жағдайында 0,5-2,0⁰С-да өне бастайды, ал температура 30⁰С-дан асып кетсе - өнуі тоқтатылады.
Күздік қара бидай ауаның, 5⁰С тәуліктік орташа температурасында жақсы түптенеді, жоғарырақ температурада оның түптенуі тездетіледі, алайда өркен саны аз қалыптасады. Күздік дақылдардың ішінде күздік қара бидай төменгі температураға барынша төзімді. Тіпті қар қабаты төмен болған қыстың өзінде ол – 25-30⁰С аязды көтереді, ал қар қабаты 30-40 см болғанда күзгі шынығудан өткен өсімдіктер бір апта бойы – 40-43⁰С аязды көтере алады. Қалыпты масақтану және гүлденуге қолайлы температура 14-15⁰С. Ол гүлдену кезеңінде жоғары температураға өте сезімтал, дегенмен бидай мен сұлыға қарағанда шамалы деңгейде зақымданады. Жоғары температуралар дәннің байлануын күрт төмендетеді де босдәнділік пайызын арттырып жібереді. Пісу кезеңінде күздік бидайға оңтайлысы – 22-25⁰С. Тұқымның өнуінен дәннің пісуіне дейінгі қажетті температура жиынтығы күздік қара бидайдың ерте пісетін сорттарында – 1000-1700⁰С, орташа мерзімде пісетіндерінде – 1200-1800⁰С, ал кеш пісетіндерінде – 1300-1850⁰С.

жүктеу 1,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 36 37 38 39 40 41 42 43 ... 72