Студенттердің өздік жұмысы және оны орындау кестесі

Студенттердің өздік жұмысы және оны орындау кестесі

1.Ата-аналармен педогогтардың қарым-қатынас орнатуының принциптері.

2.Ата-анамен жұмыс атқарудағы бала-бақшаның маңызды міндеттері

3.Тәрбиеленушілердің ата-аналарымен қарым-қатынастағы педагогтың профессионалдық компитенттілігі.

4.Отбасыға деген қатынастағы мектепке дейінгі жастағы балаларды тәрбиелейтін мекемелердің атқару және ұйымдастыру рөлі.
Дәрістің қысқаша мазмұны:

Қарым-қатынас әріптестердің өзара теңдігі ретінде өтіп жатыр. Ата-аналар мамандардың кеңестерін белсенді тыңдайды,ал өздері баламен үйде жұмыс істеудің жоспарын жасауға қатысады.Сенімді қарым-қатынастар орнату үшін қамтамасыз ету керек:

-Әр баланың даму ерекшелігіне байланысты нақты мәлімет беру

• 
  Ата-аналардың балалар тәрбиесіне қатысуға қызықтыру
  
• 
  Ата-аналардың эгоцентризмін бұзу
  
• 
  Ата-аналармен әріптестік қарым-қатыныс орнату
  

- ата-аналардың педагогикалық мәдениетін қалыптастыру

- тәрбие процессіне қатысатын ата-ана, отбасының басқа мүшелері, педагогтардың талаптарын біріктіру

- балалардың психикалық, физикалық, эмоционалдық жағынан дамуына мектепке дейінгі мекемелер мен үйде жағдай жасау

- балаларды тәрбиелеу сұрақтары бойынша ата-аналарға көмектесу

Тиімді өзара әрекеттесудің арқасында ата-аналар баларды оқыту мен тәрбиелеу жұмысына қатысады, олар келесі принциптерді ұстануы керек:

• 
  Ата-аналар балалардың тәрбиесі мен оқытуына байланысты шешім қабылдауға құқықтары бар және олар соған жауап береді
  
• 
  Отбасымен байланыс орнатылады
  
• 
  Ашық әрі достасастық қатынас пен өзара сыйластық қамтамасыз етіледі.
  

- отбасымен жеке жұмыс жасауды ұйымдастыру

- әртүрлі типтегі отбасылардың қиын, маңызды сұрақтарына мамандардың қатысуын тыс қалдырмау

Қазіргі замандағы мектепке дейінгі мекемелерде бала-бақша мен ата-аналардың бірігіп жұмыс жасауында маңызды жағдайлар бар:

• 
  Мәселелік семинар-тренингтер кезінде педагогтар мен ата-аналардың баларды тәрбиелеу мен оқыту туралы көзқарастарын біріктіру
  
• 
  Педагогтар мен ата-аналарды дәстүрлі және дәстүрлі емес әдістермен қарым-қатынас жасауға үйрету
  
• 
  Ұжымдық шығармашылық әрекеттердегі ата-ана мен балалардың жеке дара және шығармашылық қабілеттерін дамыту
  
• 
  Тәрбиеленушілердің ата-аналарымен қатынастағы педагогтың профессионалдық компетенттілігі
  

Жеке дара сапалар мен ұстанымдар (жеке даралық компонент)

Білім (мазмұнды компонент)

Біліктер мен дағдылар(әрекеттік компонент)

Коммуникативтілік біліктер мен дағдылар

Әдебиет:

1. 
   Зверева О.Л. Кротова Т.В. МДМ педагогтың ата-анамен қарым-қатынасы- 2005
   
2. 
   Денякина Л.М. МДМ-дегі басқару әрекетіне деген қатынасы М., 1997.
   
3. 
   Дуброва В.П., Милошевич С.П. МДМ-де әдістемелік жұмыстарды ұйымдастыру. М., 1995.
   
4. 
   Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. МДМ-де ата-аналармен жұмыс. – М., 2005
   

1.Оқыту ұйымдарының отбасымен жұмыс жасауының негізгі бағыттары

2. МДМ-ң отбасымен жұмыс жасауының системасы

3. Ата-анамен жұмысты сәтті ұйымдастыруға шолу

Оқыту ұйымдарының отбасымен жұмыс жасауының негізгі бағыттары

Отбасыларға мінездеме жасау.Отбасыларды зерттеу үшін диагностикалық жұмыстарды ұйымдастыру.Ата-аналарды психолого-педагогикалық жағынан білімдерін кеңейту жұмыстарын ұйымдастыру. Отбасылық тәрбиенің тәжірибесін қолдану.Отбасылық тәрбиелеуге халық педагогикасының дәстүрлерін енгізу. Отбасымен жұмысқа психолгты белсенді түрде енгізу.

Ата-анамен жұмысты ұйымдастырудың маңызды шолулары:

-Басқарманың қолдауы

-психолгтың тәрбиешілермен бірігіп жұмыс атқаруы

-ата-аналардың түрткісі

-мақсаттарға жету үшін ата-аналарды қатыстыру( жоспарлаау мен талқылыауды ұйымдастыру арқылы

-ата-аналармен жақсы байланыс және тиімді әрекеттесу

-әрекет еркіндігін қамтамасыз ететін жұмыстағы инновациялық климат.

Ата-анамен жұмысты тиімді ұйымдастыруға бөгет жасайтын факторларды айтып өтуге болады:

• 
  Тез әрі оңай сәттілікті тосу( киын сұрақтарға оңай жауап іздеу)
  
• 
  Топтық өара әрекеттесуінің тәжірибесінің жоқтығы
  
• 
  Педагог пен психологтан мүмкін емес өте жоғары қорытынды;
  
• 
  Дұрыс емес қалыптасқан топтар (атап айтқанда топта конфликтілік жақтардың болуы).
  

- «мен онсыз да бәрін білемін» - жаңа тәжірибе алу мүмкіндігін терістеу,

- «сіз мені неге үйрете аласыз, менің сізден жасым үлкен» - жасының үлкендігін көрсету.

- «тәрбие-еркектің жұмысы емес» - жынысына,

- «сіз педагог не психологсыз, сіз айналысыңыз» - міндеттеу және т.б.

Ата-аналарға теориялық материалды көрсетуде қиындықтар кехздеседі. Ата-аналар консультацияға әртүрлі деңгейдегі профессионалдықпен, біліммен түрлі деңгейдегі жұмысқа деген қызығушылықпен келеді. Кейде теорияны жеткізуге жалпы платформаны жеткізуге уақыт жоқ. Теория тәжірибемен біріккен интеграцияда жақсы танылады. Практикалық жаттығулар арқылы ата-аналар теориялық материалды жақсы біріктіреді.

Қарым-қатынас психологиясында түсінбеушіліктің 4 деңгейі бар:

— фонематикалық барьер

• 
  семантикалық барьер
  
• 
  стилистикалық немесе синтаксистік барьер
  
• 
  логикалық барьер
  

• 
  жұмыстың мақсатф түсіндірілмегенде;
  
• 
  Біріккен жұмысты жоспарлауда ата-аналар қатыспады. Ата-аналарға кез-келген өзгешеліктерді қолдау тән, егер олар дайындыққа қатысса. Біздің барлығымызға өз кеңестерімізге құлақ асу тән;
  
• 
  Ұжымның дәстүрлері жауапсыз қалады. Жұмыстың әдеттегі жағдайына қалыптасу керек, мысалы ата-аналар жиналысының мүмкіндіктері қолдану;
  
• 
  Өткізілетін жұмыс қосымша энергетикалық ресурстарды қажет етеді, кететін уақыттың көбеюімен қауіпті;
  
• 
  Бәрі онсыз да жақсы сияқты («бұның бәрін неге ойлап тапты?»);
  
• 
  Жұмысты ұйымдастырушы сенім мен құрметке ие емес. Өкінішке орай біз жиі жобаның өзіне емес, оның авторына қараймыз.
  

1. 
   Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004
   
2. 
   Белая К.Ю. Методическая работа в ДОУ. – М., 2006
   
3. 
   Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005, стр. 76.
   
4. 
   Микляева Н.В. Создание условий эффективного взаимодействия с семьей. М.,2006
   
5. 
   Фалькович Т.А., Толстоухова Н.С., Обухова Л.А. Нетрадиционные формы работы с родителями. – М., 2005
   

1.Балабақша мен отбасы қарым-қатынасының өзара әрекеті мен бірігіп жұмыс істеуі. 2.Балабақшаның ашықтығы.

3.Ата-анамен жұмысқа деген дифференциялдық қатынас;

4.МДМ мен ата-аналардың жұмыс жасауының мазмұны, ұйымдастырылуы және әдістемесі. Дәрістің қысқаша мазмұны:

Отбасылық тәрбиенің приоритетін мойындау балабақша мен отбасының жаңа қатынасын талап етеді. Бұл қатынастардың жаңалығы «бірігіп жұмыс жасау», «өзара әрекеттесу» сияқты ұғымдармен анықталады.

Бірігіп жұмыс жасау – бұл тең дәрежеде қатынас жасау, мұнда ешкім бұйрық беріп бақылап, бағалай алмайды.

«Отбасы – МДМ» деген контекстегі бастысы – сәттіліктер, сәтсіздіктер, сенімсіздік, белгілі бір отбасындағы баланы тәрбиелеудегі қиындықтар. Педагогтар мен ата-аналардың қарым-қатынасының жаңа формаларына ену үшін балабақша ашық системамен жұмыс істеу керек. Шетелдермен отандық зерттеулерге қарағанда – МДМ-ның «ішке ашық», «сыртқа ашық» түрлерін түсіндіреді.

Бала-бақшаға «ішкі ашықтық» беру дегеніміз – педагогикалық процессті еркін, дифференционалды қылу, балалар, педагогтар, ата-аналар арасындағы қарым-қатынасты ізгілендіру. «бала-бақшадағы ішкі ашықтық» - бұл білім беру процессіне ата-аналарды қатыстыруАта-аналар, отбасы мүшелері МДМ-де балалардың өмірін түрлендіруге көп үлес қоса алады.Бұл әр отбасы жасай алатын эпизодтық іс-шара болуы мүмкін. Кейбір ата-аналар,отбасы мүшелері өткізілетін оқыту, денсаулық шараларына қатысады.Мысалы, үйірмелер ұйымдастырады, театрлық жұмыстарға қатысады.

Осылайша, МДМ жұмысына ата-аналардың қатысуынан барлық субъектілер ұтады. Ең бастысы балалар. Тек қана жаңаны біліп қоймайды, ең маңыздысы олар көп қызықты нәрсе білетін, қолы алтын ата-аналарын, апаларын, аталарын одан сайын жақсы көріп, құрметтейді. Педегогтар, өз кезегінде отбасыларды жақсы тануға, үйдегі тәрбиенің мықты және әлсіз жақтарын білуге мүмкіндік алады, үйренеді..

Дифференционалдық қатынас ата-аналармен жұмысты ұйымдастыруда керек, - ол педагогикалық білім мен дағдыларды шыңдауға пайдалы. Ата-аналарға деген дифференционалдық қатынасты тәрбиешілер іске асыру үшін олар жалпыпедагогикалық, спецификалық жағдайларды жасауы керек:

- ата-аналар мен педагогтар арасындағы сенімді қарым-қатынас;

  - ата-аналарға деген қатынаста такт, ізгілік, сыпайылық білдіру;

  - әр отбасының өмір сүру жағдайларын, ата-анасының жасын, тәрбиелеу мәселелелеріне дайындығын ескеру ;  

  - ата-аналармен жұмыстың әртүрлі формаларының өзара байланысы

  -ата-аналр мен балаларға бірдей әсер ету;

  - ата-анамен жұмыс жасағанда белгілі бір бірізділікті, системаны сақтау

1. 
   Отбасы құрылымы (қанша адам, жасы, білімі, мамандығы),
   
2. 
   Отбасының психологиялық климаты (өзара жеке қарым-қатынас, сөйлесу стилі).
   

Отбасылық өмірдің стилі мен фоны: отбасылық жағдайдың (жағымды, жағымсыз) қандай әсері бар екенін, отбасылық конфликті мәселелерінің себебі

3. Анасының, әкесінің отбасындағы әлеуметтік статусы, тәрбие процессіне қатысу деңгейі, баланы тәрбиелеуге деген ынтасы

4. Отбасының тәрбиелік климаты (мақсаттарды мойындау, үйдегі педагогикалық жүйенің болуы не болмауы)

1. 
   ЗвереваО. Л., Кротова Т. В. «Общение педагога с родителями в ДОУ. Методический аспект». М, 2005
   
2. 
   СолодянкинаО. В. «Сотрудничество дошкольного учреждения с семьей.пособие для работников ДОУ». М. 2005
   
3. 
   ДороноваТ. Н. «Взаимодействие дошкольного учреждения с родителями». М., 2002
   

Ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың негізгі мақсаты:

4. 
   МДМ мен отбасының мәліметтік-аналитикалық блогы
   
5. 
   МДМ мен отбасының өзара әрекетінің іс-тәжірибелік блогы
   
6. 
   МДМ мен отбасының бақылау, бағалау өзара әрекетінің блогы
   
7. 
   Дәрістің қысқаша мазмұны:
   

Осы блоктағы міндеттер педагогтың ары қарайғы жұмысының формалары мен әдістерін анықтайды. Бұл әдістерге: сұрақ-жауап, анкетілеу, патронаж, ин­тервьюировілеу, бақылау, медициналық карталарды зерттеу

Ата-аналармен мәліметтік-аналитикалық болк тұрғысындағы жұмыста өзара байланысты 2 бағыт бар.

Бірінші бағыт — ата-аналарды сауаттандыру,белгілі бір сұраққа байланысты керек мәліметті беру. Сұрақтарға жауап беру үшін әртүрлі формалар қолданылады: лек­циялар, жекелей және топтық кеңестер, мәліметтік қағаздар, газеттер, парақ-еске салулар, ата-аналарға арналған кітапханалар, видеотека, аудиотека және т.б.

Екінші бағыт — білім беру аймағына қатысатындардың барлығының жемісті қарым-қатынас орнатуы, яғни пікірлермен, идеялармен, сезімдермен бөлісу.

Осы мақсатта ата-аналар мен балалар қарым-қатынасқа түсетін іс-шаралар жоспарланады және өткізіледі. Ата-аналардың балаларымен дәстүрлі қарым-қатынас орнатудағы сұрақтары, мысалы, «не жедің», «шалбарың неге кір» деген сұрақтармен аяқталады.

Педагогикалық ұжымның басты міндеті ретінде ситуациялық-қызметтік және тұлғалық-ориентациялық тұрғыда ортақ істі іске асыру ( сурет салу, спектеакльдегі рөлдер, кітаптар, ойындар, мейрамға дайындалу, серуенге дайындалу, ортақ жоба жасауға дайындалу).

Екінші блок балалардың денсаулығы мен дамуына байланысты белгілі бір міндеттерді шешуге байланысты болғандықтан ол іс-тәжірибелік деп аталады.

Медициналық қызметкерлердің, мамандардың, психолгтардың, педагогтардың одан арғы жұмысының формалары мен әдістері бірінші блоктағы анализ қорытындысында алған мәліметке байланысты.

Соңғы екі жылда ғалымдар мен іс-тәжірибешілер ата-аналармен жұмыстың қызықты формаларын ойлап тапты.

Үшінші блок – бақылау-бағалау блогы.

Бақылау-бағалау блогы – бұл балабақшаның мамандары өткізетін іс-шараның өнімділігінің қорытындысы.

Іс-шараның өнімділігін анықтау үшін мынадай әдістерді қолдануға болады: сұрақ-жауап, бағалау парағы, экспресс-диагностика және әрбір іс-шарадан кейін өткізілетін басқа әдістер. Педагогтардың өз анализдерін жасаудың да маңызы зор.

Арнайы зерттеу нәтижесінде модельмен жұмыс істеу педагогикалық ұжым мекеме тұрғысында және бала-бақша немесе топтың көлемінде әрекетті структілеуге мүмкіндік береді..

Осылайша, осы модель МДМ-ң меңгерушілеріне педагогикалық ұжыммен жұмыс істеудің жөнелту нүктесі болып табылады.

Әдебиеттер :

1. Глебова С.В. Детский сад – семья: аспекты взаимодействия. – Воронеж, 2005

2. Зверева О.Л. Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. – М., 2005

3. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

4. Белая К.Ю. Методическая работа в ДОУ. – М., 2006
Тақырыбы 6. МДМ-гі ата-аналар жиналысы.

Мақсаты: МДМ-дегі ата-аналар жиналысын ұйымдастыру туралы түсінік қалыптастыру. Ата-аналармен жұмыс істеудің ерекшеліктерін ашу, ата-аналар жиналысының өнімділігін көбейту. Жоспары:

5. 
   Ата-аналар жиналысындағы педагог
   
6. 
   МДМ-дегі ата-аналар жиналысын ұйымдастыру
   
7. 
   Ата-аналар жиналысы кезіндегі өара әрекеттің принциптері
   
8. 
   Ата-аналар жиналысыны ұйымдастырудың өнімділігін жоғарылату
   

Ата-аналар жиналысы дегеніміз – бұл балаларды дамыту, тәрбиелеу, оқыту кезіндегі мәселелер мен міндеттерді шешу үшін жиналған адамдар тобы. Ол оқыту мекемесіне бастысы, өз балаларына көмектесу үшін қолданылады.

Ата-аналар жиналысы бірнеше функцияны: маңызды мәселелерді шешу, ата-аналар ұжымын ұйымдастыру жағдайы, тәрбие процессіе басқару және т.б орындайтын жұмыстың әмбебап формасы.

Ата-анаман жұмыстың көптеген формасының ішіндегі жетекшісі ретінде ата-аналар жиналысы болып қала береді.

Ата-аналар жиналысы 2 бөлімнен тұрады:

1.жалпы бөлім (әңгімелесу, белгілі бір жағдайды шешу, жоспарлау, дисскусия т.б).

2.жеке дара бөлім ( бірнеше ата-ананың өздерін қызықтыратын сұрақтары бойынша жеке дара консультация өткізуі).

Ата-аналардың балалардың жас ерекшеліктері, жас ерекшелік дағдарыстары туралы біліп, оларға көмектесудің жолдарын білгендері маңызды.

Ата-аналардың өз балаларына деген қарым-қатынаста қай кезде белсенді болу керек, ал қай кезде ол көмек артық болатындығы туралы ұғымдары болу керек.

Ата-аналардың тәрбиешімен белгілі бір тақырыпта кездесуінің нәтижесі ретінде пайдалы мәлімет алу өз баласының тәрбиелеу мен оқыту процессін жақсарту туралы мәлімет алу болып табылады.

Айта кету керек: ата-аналардың барлығы естігендерін орындайды деп айтуға болмайды. Егер кейбір ата-аналар алған мәліметті қолданса немесе өз баласына деген қатынаста қателіктерін мойындаса – бұның өзі жаман емес көрсеткіш.

Ата-аналар жиналысының жылына кемінде екі рет өткізілгендігі тиімді. Бұндай жағдайда ата-аналардың психологиялық компитенттілігін жоғарылату жұмыстары жүргізілетіндігін айтуға болады.

Психологтың осы жұмыс формасының тағы бір қорытынды нәтижесі ретінде ата-аналардың жеке дара кеңесін айтуға болады, онда талқыланатын тақырып ата-аналар үшін маңызды.

Тәрбиешінің ата-аналар жиналысындағы позициясы (басқарушылық, оқытушылық емес, сыйласымдылық әрі мейірімді) ата-аналармен жұмыстың сәтті әрекеттесуінің негізін қалайды.

Алайда ата-аналар бұндай қарым-қатынасқа дайын болмай шығады. Бұл пассивтілікте, қарсылықтың әртүрлі формасында көрінеді.

Егер тіпті ата-аналар жоғары қызығушылық пен жоғары белсенділік танытса да, көбінесе байқаусыздық танытады, бұл да психологпен жұмыс істеуде қиындықтар туғызады.

Берілген фактілерді ата-анаман кездесуде ескреген жөн. Алдын ала ата-аналардың қызығушылығын жоғарылату үшін қандай мазмұнда, қандай формаларда жұмыс істеу керектігі туралы ойланған жөн. Ата-аналар жиналысында болатын өзара әрекеттестік қиындықтары туралы ойлану – педагогтың профессионалдық қызметінің маңызды бөлігі.

Ата-аналардың қызығушылығын оятып, сенімділігін арттыру үшін уақыт керек. Тек шыдамдылық, ата-аналарға деген мейірімді сыйласымдылық қатынас қана педагогқа күтілген нәтижеге жетуге мүмкіндік береді.

Жиналыс кезіндегі ата-аналармен өзара әрекеттесу принциптері:

• 
  Ата-аналарға, балаларына деген сыйласымды, мейірімді қатынас, әрекеттерді бағалауды өз жағынана да, ата-аналар жағынана да болдырмау.
  
• 
  Психологиялық феномендерді түсінікті жеңіл тілмен жеткізу профессионалдық терминологияны қолданбау қиын нәрсе туралы оңай түрде айту.
  
• 
  Конфедионалдық принципті қолдану,белгілі бір бала туралы диагностикалық мәлімет бермеу. Топқа байланысты жалпы тенденцияларды айтқан жөн.
  
• 
  Ата-аналардың назарын өз мүмкіндіктері мен ресурстарына аудару, өзін ата-ана ретінде жақсы бағалауға үйрету.
  

1. 
   Ата-аналар жиналысының мүмкін тақырыптарын таңдау, олардың аттарын қалыптастыру.
   
2. 
   Тақырыптық ата-аналар жиналысына ата-аналардың қатысуының мотивациялық дәрежесін көтеру.
   
3. 
   Белгілі бір топқа байланысты жиналыстың тақырыптық мазмұнының мәліметтерін жинау.
   
4. 
   Жиналыстың тақырыптық мазмұнын дайындау, жиналыстың мақсаты мен міндеттеріне байланысты талқыланатын сұрақтардың бірізділігін сақтау.
   

• 
  Ата-аналардың интелектілік эмоционалдық ресурстарын ескеру. Оларды дұрыс бағаламауға да болады. Ата-аналар жиналысына өз еркімен келу – бұл соншалықты аз емес.
  
• 
  Қанағаттану келесі принциптермен жүзеге асады:
  

-белгілі бір шешімдерді қабылдау үшін, мәселелерді талқылау үшін ортақ бірігу.и

- маңыздылығы (талқылауға алынған тақырып, мәселе маңызды болу крек.)

- қорытындылығы ;

-бірігіп жұмыс істеуі ( балалар мәселесін шешуде бір-біріне көмек, түсіну мәселелерін отбасы шешсе, оқытушылық мәселелерді балабақшалар мен МДМ шешеді).

• 
  Ең керекті жиналыстарды ғана өткізу
  
• 
  Ата-аналарға тақырыпты алдан ала айту, техникалық дайындық жұмысын жүргізу.
  
• 
  Ата-аналар жиналысын уақытында бастап, кақытында аяқтау.
  
• 
  Пікіртер мен идеялар алмасуды ұйымдастыру.
  
• 
  Рефлексия өткізу.
  
• 
  Психологтың бағаламайтын талқылауларының маңыздылығына назар аудару.
  
• 
  Профессионалдық этиканың нормаларын сақтау.
  
• 
  Баланы тексеруге ата-ананың келісімін алу.
  
• 
  Психолог конструктілі түрде әртүрлі жағдайларда, әртүрлі көзқарастар тұрғысында қорытынды жасай алу керек.
  

1. Глебова С.В. Детский сад – семья: аспекты взаимодействия. – Воронеж, 2005

2. Зверева О.Л. Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. – М., 2005

3. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

4. Белая К.Ю. Методическая работа в ДОУ. – М., 2006

5. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005, стр. 76.

6. Микляева Н.В. Создание условий эффективного взаимодействия с семьей. М.,2006

7. Фалькович Т.А., Толстоухова Н.С., Обухова Л.А. Нетрадиционные формы работы с родителями. – М., 2005

Психологиялық диагностика нәтижесі психологтың алдағы коррекциялық жұмысын анықтауда «Баланың жеке басын дамыту мектебі» және «ата-аналар мектебі» тақырыптарында бала және ата-ана, топпен, тұтас отбасымен жұмыс түрлерін ұйымдастыру, кеңес беру бағытын таңдау, психологиялық ағарту, алдын-алу шараларының тиімділігін нақтылауы қажет.

Жанұяны танып білуде педагог-психолог жанұяның өмірімен жақын танысуы қажет. Олардың рухани құндылығы, салт-дәстүрлері, тәрбиелеу мүмкіндіктері, өзара қарым-қатынастары, бала мен ата-ананың сыйластық, жақындық байланыстарын әбден тануы абзал. Жанұяны зерттеу – ол өте нәзік іс, педагог-психологтен әрбір отбасы мүшесіне құрметпен, сыйластықпен, шын сезіммен қарап, көмек көрсетуді қажет етеді.

1. 
   Ата-ана да, бала да өздерін зерттеу нысаны ретінде сезінбеулері тиіс;
   
2. 
   Оларды зерттеу үздіксіз, мақсатты, жоспарланған болуы шарт;
   
3. 
   Зерттеу әдісі тәрбие әдісімен өзара байланысты болуы тиіс;
   
4. 
   Педагогикалық-психологиялық зерттеу әдісі әр түрлі, кешенді қолданылуы керек
   

- ата-ананың педагогикалық белсенділігін қалыптастырудағы бағыты, көзқарасы;

- ата-ананы педагогикалық білімімен және дағдымен қаруландыру;

- бала тәрбиесіне ата-ананың белсенді қатынасуы.

- ақпарат;

- тәрбиелік-дамытушылық;

- қалыптастыру;

- сақтану-сауықтыру;

- бақылау;

- тұрмыстық.

Балабақша мен отбасы байланысын ұйымдастыруды болжау:

• 
  отбасын зерттеудегі мақсат үй мен мектепте баланың тәрбиелену мүмкіндігі;
  
• 
  отбасыларды топтаудағы негізгі мүмкіндік өз балаларын және топ балаларын тәрбиелеу үшін оның адамгершілік өнегесін үлгі ету;
  
• 
  бірлескен тәрбиелік іс-әрекеттің қорытынды нәтижелерін талдау;
  
• 
  отбасы мен балабақша бірлігі, отбасы тәрбиесінің ахуалын және ата-ана мен баланың жеке ерекшеліктерін зерттеуден бастау.
  

- отбасы тәрбиесіндегі ахуал (салт-дәстүр, жайлы жағдай жасау, қарым-қатынас);

- отбасы өмірінде орныққан тәртіп (күн тәртібі, жұмыс кестесі)

- асыраушының іс-әрекеті (әкесі, шешесі, атасы, әжесі, баласы).

• 
  ұжым
  
• 
  отбасы
  
• 
  педагогикалық үрдіс т.б.
  

Отбасын жүйелі бағалау үш деңгейлі диагностиканы болжайды. Біріншіден, психотерапевт әрбір отбасы мүшесінің жеке ерекшеліктерін және осы ерекшеліктердің отбасы ішіндегі қарым – қатынасқа қалай ықпал ететінін бағалауы қажет. Сонымен қатар ол отбасының әр мүшесінің психологиялық құрылымының ерекшеліктерін түсінуге көмек беретін психодинамикалық, гуманистік және танымдық – мінез – құлықтық түсініктерді қолдана алады. Олардың отбасыға тұтас құрылым ретінде қандай ықпалы бар екенін түсінуі қажет. Бұл үшін психотерапевт теориялық түсініктердің жетік жүйесін меңгеруі шарт. Баланың туғаннан, өзін басқа отбасы мүшелерінен ерекшелеп тұратын, темпераменті болатынын ұмытпау қажет. Қандай да бір отбасы мүшесінің отбасындағы қарым – қатынасқа ықпал ететінін түсіну үшін, оның темпераментінің ерекшеліктеріне назар аудару қажет. Сонымен қатар, сол отбасы мүшесінің дене құрылымын, интеллектуалды қабілеттерін, отбасының өміріне ену уақытын да ескеру маңызды. Отбасылық психотерапевт барлық психиатриялық және мінез – құлықтық концепциялардың мазмұнымен жақсы таныс болуы қажет. Отбасы жүйесін бағалау үшін отбасы мүшелерінің жеке ерекшеліктерін де ескере білуі шарт.

Екіншіден, әрбір отбасы мүшесінің отбасындағы қарым – қатынасын анықтаумен қатар, отбасын жүйелік бағыттар негізінде де бағалау керек. Отбасы, әсіресе оның ересек мүшелері балаға үлкен ықпал етеді. Отбасындағы құндылықтар жүйесін бала өз өмірінің алғашқы жеті жылында ата – аналарымен қарым – қатынасының арқасында меңгереді. Оның құрбы – құрдастарымен және мұғалімдермен қарым – қатынасы белгілі бір себептермен осы құндылықтар жүйесін тарлатады, кеңейтеді немесе өзгеріске ұшырауына ықпал етеді. Отбасы мүшелерінің баланы жеке қасиеттері бар жанды нәрсе ретінде қабылдауға бейім болуы баланың өзі жайлы түсініктерінің қалыптасуына мәнді түрде ықпал етеді.

Диагностикалаудың үшінші деңгейі отбасы мен қоғамның өзара қарым – қатынасын бағалауға бағытталған. Отбасын аралық сфера ретінде қарастыруға болады,бір жағынан оның мүшелерінің жеке қажеттіліктері, екінші жағынан – қоғамның қоғамның талаптары мен мүмкіндіктері шектеп отырады. Отбасы өзінің мүшелерінің жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік беретін, сонымен қатар, әлеумет талаптарына сәйкес мінез – құлқын реттеп отыруға ықпал ететін механизм ретінде қызмет атқарады десек те болады.Отбасылық психотерапевт қандай да бір отбасының қандай әлеуметтік ресустарға бағынатынын жеткілікті түрде түсінуі қажет. Жеке жағдайларда отбасы әлеуметке ықпал етуі қажет, әсіресе, мектеп ортасына. Көптеген отбасылар баланың мектепте мінез – құлқының өзгеруіне байланысты немесе үлгерімінің нашарлауына байланысты психотерапиялық көмек сұрап келеді. Соның барысында мұндай ниет олардың тарапынан емес, мектептің тарапынан басталатынын түсінеді. Ата-аналар мектеп балаға жеткілікті түрде қолдау көрсетпейді немесе жоғары талаптар қояды деп шағымдануы мүмкін. Сонымен қатар, олар мектепті баланы қолдайтын әлеуметтік орта ретінде емес, керісінше балаға жағымсыз орта ретінде көреді. Осындай отбасын бағалай отырып, психотерапевт ата-анасы баланы қорғаймын деп, оның мектепке деген қатынасына нұқсан келтіріп отырғанын түсінеді. Қоғамның отбасыға ықпалын жақсы білетін психотерапевт, мектеп қызметкерлерінің осы сияқты отбасыларға көңіл аудара білуіне түрткі жасауға ұмтылады. Ал мүлдем басқа көзқарастағы психотерапевт балалардың мектеп талаптарын орындауына және тек осы балаларды немесе отбасын психотерапиялық ықпалдың нысаны ретінде таңдауды ұсынар еді.

Мұндай бағалаудың маңызды жағы маманның отбасының мүшелеріне оны қоршаған әлеуметтік ортасы қалай ықпал ете алатынын саналы түрде түсіну болып табылады.Бұл отбасын қоршаған әлеуметтік ортаны отбасы мүшелеріне әртүрлі міндеттерді шешуде көмектесетін қосымша ресурс ретінде немесе шешім қабылдауда қиындық тудыратын кедергі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.

Төменде келтірілген суретте диагностиканың үш деңгейі және психотерапевтің сәйкесінше бағалау жүргізуіне қажетті түсініктер келтірілген. Ортадағы тіктөртбұрыш әртүрлі тұлға теорияларының негізінде мазмұндалған адамның жеке психикалық ерекшеліктерін сипаттайды. Келесі аймақта отбасының жүйелік түсініктеріне сәйкес бағаланатын отбасы жүйесінің ерекшеліктері сипатталады. Сыртқы аймақ отбасының қоғаммен қарым – қатынасын мазмұндайды. Оны әлеуметтік құрылымдық теориялар көмегімен бағалауға болады.

4. 
   Нәтижелі қарым-қатынас
   
5. 
   Сөйлеу қарым-қатынасы
   
6. 
   Бейвербалді қарым-қатынас
   

Қарым-қатынас үшін көптеген кедергілері бар жағдайлар кездесетінін арнайы мамандар жиі әңгімелеседі. Сонымен қатар қарым-қатынасқа түскісі келмейтін адамдармен де жұмыс жасайды. Мұндай кезде нәтижелі жұмыс жасау үшін маманның қатынасқа түсу деңгейі жоғары болуы тиіс. Ондай жұмыс атқару кезінде бірнеше әрекеттер қажетті:[1]

• 
  қорқыныш, ауыртпалық және стрес күйінде отырған адамдарды тыңдау;
  
• 
  адамдарды өзі жайлы әңгімелесуге тарту;
  
• 
  күйзеліс күйінде отырған адамдарға көмек көрсету;
  
• 
  озбырлық көрсеткен және/немесе ашуланған клиенттермен жанжалды реттеу;
  
• 
  қалыптасқан әдеттерді және көзқарасты ауыстыру.
  
• 
  шатасқан және күрделі жағдайларда шешім табуда клиенттерді қолдау.
  

• 
  қашықтық
  
• 
  кейіп,ым-ишара
  
• 
  жанасу
  
• 
  визуальды байланыс
  
• 
  беттің бейне көрінісі
  

• 
  бір жауапты берілетін сұрақтар
  
• 
  көптеген жауап берілетін сұрақтар
  
• 
  жанама сұрақтар, байқау сұрақтары, екпінді сұрақтар
  

• 
  рефлексис және нақтылау
  
• 
  жан ашу бейнесі
  
• 
  қорытындылау,түйіндеу
  

• 
  қоршаған орта
  
• 
  өте үлкен жұмыс бастылық
  
• 
  негізделмеген топшалама
  
• 
  бір нәрсені қам жеу
  
• 
  стереотиптер
  
• 
  өткен тәжірибе
  
• 
  аудармашы арқылы қатынас
  

Бейвербалді қарым-қатынас дегеніміз, бейвербалді деңгейде берілетін ақпараттарды айтамыз, оның көмекшілері: дене қимылы, кейіп, көзқарасы, мимика, екпін және үзіліс. Бейвербалді қатынастың бөлігіне мыналарды жатқызады: иістер, киімдер, қоршаған жағдай, күн мерзімі.

Джозев Коннердің айтуы бойынша ақпараттың 93 пайызы (55 пайызы тіл қимылдары, 38 пайызы дауыс ырғағы) бейвербалді қатынастан, 7 пайызы сөйлеу қатынасынан беріледі. Бір сөзді әр түрлі түрде айтылуы мүмкін, мағынасы жағынан бұл түрлі ақпараттарды береді, кей кезде қарама қайшы да болуы мүмкін. Сондықтан бейвербалді қатынас тілін жетік меңгеру қажет және де оны практика да қолдана білу қажет.

Бейвербалді қатынас сезім қатынасын береді. Сөйлеу қатынасына қарағанда бейвербалді қатынасы жақсы нәтиже беруі мүмкін. Сонымен қатар бейвербалді қатынасын жасауды ұмытпау қажет, бұл клиентпен қарым-қатынас құруда көмек беруі мүмкін немесе керісінше қатынасты бұзуы мүмкін.

• 
  Ара қашықтық
  

• 
  Кейіп
  

• 
  Жанасу
  

• 
  Визуалды байланыс
  

• 
  клиентпен әңгімелесу кезінде оған қарап отыруыңыз қажет – бұл сіздің ашықтығыңызды білдіреді;
  
• 
  көзқарасыңызбен, өзіңіздің тыңдау ықыласыңызды, назарыңызды білдіруіңіз қажет
  
• 
  клиентке тік қарап отыруыңыз үрей туғызады, анда-санда қысқа уақытқа назарыңызды басқа жаққа аударып тұрыңыз
  
• 
  клиенттің тек көз бен жүзіне қарап отырмай, жалпы клиентке қарап отырғаныңыз жөн, бұл клиенттің қызбалылығын туғызбайды.
  

• 
  Бет әлпеттің түрі
  

Ауыспайтын бірқалыпты бет әлпетінің түрі әлсіз немесе ықылассыз адамдарға сай келеді.

• 
  Киім
  

• 
  Дәлділік пен сенімділік
  

• 
  Басқа факторлар
  

• 
  Бөлме жағдайы
  
• 
  Бөлме жайлы болуы тиіс
  
• 
  Қолайлы құралдар
  

Клиенттің бейвербалді жауап қайтаруы оның сізге деген қатынасының қандай дәрежеде екендігін айқындайды. Мысалы, көзқарасы, әрдайым күлімсіреуі немесе кейпін ауыстыра беруі қатынастың, әңгіменің, қарым-қатынас мақсатының немесе құрылымның оған жайсыз болып тұрғанын білдіреді.

Вербалды қатынас дгеніміз ауызша немесе тіл арқылы сөйлеу қатынасы.

Вербалды қатынастың негізгі дағдысы тойтару немесе рефлексия болып табылады. Бейнелеу дегеніміз, клиенттің айтқандарына жауап қайтару, яғни айтқанда клиенттің сізге айтқандарын айрықша кілтті сөздерді қолданып өзіне қайталап айту. Клиенттің айтқанын қайталау, оның әңгімені ары қарай жалғастыруына ықпал етеді.

Бейнелеу клиентке біздің оның сезімдері мен уайымын түсінуімізді білдіреді.

Бейнелеу клиенттің қолданған сөздері мен сөйлемдерін қайталауымызда белгіленеді. Осы кезде біз әңгімені толығырақ естуге ықпалымызды білдіреміз.

Бейнелеу қайталап айту түрінде болуы мүмкін: басқа сөздерді қолданып, клиенттің айтқанын қайталау. Бұны ұқыпты түрде жасаған жөн: клиенттің айтқанын басқа сөздерді қолданып қайталау, бірақ айтылғанның мағынасы жоғалмауы керек. Бұл жағдайда клиенттің айтқанын ғана емес, оның дауыс ырғағын, бет әлпетінің түрін және дене қимылын қайталауымыз қажет.

Бейнелеудің екі түрі бар: сезімдік және деректі бейнелеу

Деректі бейнелеу

Дерек бейнелеу сіздің ынтаңызбен және ықыласыңызбен тыңдап отырғаныңызды көрсетеді. Рефлексияның бұл түрі сізге клиентті дұрыс түсініп-түсінбегеніңізге сендіреді. Деректі рефлексиясы – бұл клиенттің айтқандарын қайталау.
Тақырып 9. Отбасылық дағдарысы

Мақсаты: Отбасылық дағдырысы жайлы түсінік беру.

Жоспары:

3. 
   Некеге тұрудың өзі - дағдарыс
   
4. 
   Отбасылық қалыптан тыс дағдарыс
   
5. 
   Отбасы психологиясында- өмірде кездесетін дағдарыстың кез – келген түрі қалыпты деп есептеледі.
   

Келесі дағдарыс отбасында екінші баланың дүниеге келуімен байланысты болады, әсіресе балалар арасында 5-7 жастан жоғары болған жағдайда қатты көрінеді. Балалар арасында бәсекелестік пайда болады, ол ата – ананың мейіріміне, махабатына ие болу ниетінен туындайды. Жасы үлкен балада кішісіне деген қызғаныш байқалады, бұл арнайы жасалған балалық қылықтардан байқалады, бала кішкентай кезіне еліктеп сақауланып сөйлей бастайды, өйткені ол өзіне кішкентайға қарағандай қарап, еркелетсе деген ниеттен туындайды. Балада осы кезеңде болып жатқан нәрсені түсіну үшін күшті төзімділік талап етіледі.

Келесі ол уақытпен байланысты екінші дағдарыстың қатар келуі: жеткіншек жас дағдарысы және ата – ананың 40 жастық дағдарысы болып табылады. Бұл кезеңде ата – аналар өз құндылықтарын қайта қарайды, ал баллалар билікке ұмтылып шу шығарады. Көп жағдайда осы кезде баланың қызуғушылығын ата – ана әр түрлі ескереді және көптеген келеңсіздіктер дәл осы кезде пайда болады.

Отбасы дамуының келесі дағдарыстың кезеңі бұл – ерлі – зайыптылардың бір – бірінің зейнеткерлікке шығуы. Бұл кезеңде көсемдікке бейімделіп, өзін кәсіби іс - әрекетте белсенділікте ұстап, дағдыланып қалған адамдарға қиын болып келеді. Егер олар өздеріне басқа бір жұмыс көзін тауып, айналыспаса, онда өмірге деген қанағаттанбаушылық және жеке басының іске жарамсыздығын сезінеді. Кейбір ер азаматтар бұл кезде осы шақтың қызығын жіберіп алмайын деп, өзін жаңа әлеуметтік және жыныстық қарым – қатынаста көрсетуге, әліде болса күш жігері бар екендігін дәлелдеуге ұмтылады.

Қатар келген екі дағдарысты теңестіру қиынға соғып, отбасында іштей бөлінуге, қарама – қайшылықтарға әкеліп соғады.

Одан әрі өсіп қалған балалардың кәсіп таңдауымен байланысты – дағдарыстық кезеңге жетеді. Қазіргі экономика шартында ата –ана бала болашағының қамын ойлап, оған үлкен ауқымды түрде қаржылай және моральдық тұрғыдан үлесін қосып, оның келешектегі жемісті мамандықпен қамтамасыз етуге ұмтылдырады.

Қалыпты дағдарыстармен қатар отбасы басқа да құбылыстарда мысалы: соғыс, экономикалық дағдарыс, табиғи аппаттар, ерлі – зайыптылардың бірінің кенеттен ауырып қалуы, созылмалы айырылысулар, отбасы мүшелерінің өмірден кетуі, тұрмыс үй мәселесінің ушығуы сияқты жағымсыз әсер ететін жағдайларға кез болуы мүмкін. Осындай орта жолда пайда болған жүктемелерді кез – келген отбасы көтере білмейді , міне сол кезде отбасының құлдырауы – ажырасуы орын алады.

Балалар ажырасу процесіне үш түрлі типте жауап қайтарады: жеңімпаздар, жеңілгендер, аман қалғандар.

Жеңімпаздар ата –анасының ажырасуынан белгілі бір пайдаға қол жеткізеді: жексенбі күндері әкелері еркелетсе, басқа күндері анасын әкеммен бірге тұруға кетіп қаламын деп қорқытады, ажырасу оларға жақын адамдар тарапынан назар аударуды күшейтеді.

Жеңілгендер. Бұл жағдайға байланысты қайғыруы жеңілген балалар. Отбасында қалған адамның оған деген қатынасы бірден нашарлайды. Егер бала отбасының кеткен мүшесіне қатты ұқсайтын болса, онда жағдай тіптен нашарлайды.

Аман қалғандар бұл барлық ауыртпалықты белсенді түрде басынан өткен, оған қоса өз жақындарына, басқа адамдарға деген қатынаста зейінді, сезімтал бола білген балалар. Осындай соққылы тәжірибеден бала жақын эмоционалдық қатынастың қажеттілігін түсінеді.

Отбасылық қалыптан тыс дағдарыс –отбасы өмірлік циклының кез-келген кезеңінде кездесетін дағдарыс, ол өмірдегі жағымсыз жағдайды қобалжу дағдарыс ретінде Р.Хилл үш факторды отбасы шығатын дағдарысты бөліп қарастырды:

1. Сыртқы қиындық ( жеке тұрғын үй, жұмыстың болмауы );

2. Күтпеген жағдай, стресстер (отбасы немесе оның бір мүшесі жол апаты, зорлану т.б.)

3. Ішкі отбасы жағдайын тепе-теңдікте бағалай және жеңе алмауы қақтығысты немесе стрестік сапалардың қарастырылуы (күрделі ауру, өлім, ерлі-зайыптылардың опасыздығы, ажырасуы)

Отбасында қалыптан тыс дағдарыс жағдайының белгі көрсеткіштері:

• 
  Отбасы дағдарыс жағдайы.
  
• 
  Отбасы мүшелерінің болып жатқан жағдайды түсінуі және қабылдауы.
  
• 
  Отбасы мүшелерінің болған жағдайға көз-қарасы, қабылдауы
  
• 
  Отбасы мүшелерінің өзгеруі.
  
• 
  Жекелік және отбасылық жағдайды дағдарыстан шығару мүмкіндігі
  

Отбасында баланың даму ерекшелігін зерттеуде соңғы кезде авторлар, жас ерекшелік кезеңдерін, даму заңдылығын ескеру арқылы, өз кезеңдік көз-қарасында қосуда. Алғаш психоанализде жас ерекшелік кезеңдеріне әсіресі балалық шаққа көп көңіл бөлген З.Фрейд болды. Фрейдтің пікірі бойынша жыныстық құмарту- адам дамуының басты белгісі болып табылады.Бір жасқа дейін эрогенді аймақта жағымды түйсінуге жету бөлігіне ауыз қуысы мен тіл сілекейі жатты. Осы негізге сүйене нәрестелік – оралды кезең деп аталды. Бір жас пен үш жас аралығында эрогенді аймақ болып ішектің сілекей қабаты қаралды. Бұл аналды кезең деп аталды.Бала бұл жаста сүйкімді және жекелік тазалық, қыңырлық, тұйықтық агрессиялық ерекшеліктерді, меңгере бастайды. Келесі фаллистикалық кезең (3-5 жас) деп аталады, балада жыныстық құмарту жоғарғы деңгейде көрінеді. Фрейдтің жолын құушы Э.Эриксон [8]да өзінің кезеңдік бөлу негізіне басқа да белгілер енгізді. Бала дамуы өмір сүрген ортасынының мәдениеті мен экономикалық деңгейіне байланысты. « Әрбір келесі кезеңге сәйкес дағдарыстың берілуі қоғамдағы негізгі элементке жатады, оның қарапайым себебі адам институты мен өмірлік даму циклы бірге эволюцияланған болып табылады.

Бірінші кезең (туылғаннан бір жасқа дейін) негізгі сенім сенімсіздікке қарама-қарсы деген атқа ие болды [9]. Бұл кезеңде ана мен бала арасындағы жағымды қатынастың қалыптасуы төтенше маңызға ие. Егер ана баласына қажеттіліктерін қанағаттандыруда өз қамқорлығын, сүйіспеншілік пен мейірімділік танытса бала өз жағдайының жақсы екенін, іс-ірекетінің басқаның күтуіне сәйкес келетінін сезеді. Нәресте қоршаған әлемге сеніммен қарауға үйренеді, ал бұл болмаса бірқатар бұзылыспен ауруға әкеп соғады.

Екінші кезең, бір жастан-үш жасқа дейінгі жас кезеңіне сәйкес келеді, «ұятқа қарама-қарсы автономия» деген атқа ие болып, оның аяқталуы «Мен өзім» дағдарысын туындатады.

Бала дамуының қарқындылығы оны дербес етеді. Ата-аның бақылау жасау, шектеу, тыйым салуы жиілей бастайды. Тұрақты түртпектеу баланың өз қажетсіздігін сезінуге негіз болады. «Шектен шығара ұялту» жасанды мінез-құлыққа әкеледі, егер бұл ұялу сезімін жоймаса, онда жасырын шешім шығарудабала қалайда жағдайдан шығуға талпынады. Бала осы жастың өзінде секем алу және ұялу сезіміне ие болып, қоғамға балалық қарғыс және ауыр сөздер арқылы үндеу тастайды. Сондықтан да ата-ана міндеті- бала жеке басын сыйлау және мөлшерден тыс басынбау болып табылады. Осы жағдайда ғана балада әділеттік қалыптасып, «кінәлілік сезіміне қарсы белсенділік» деген жас ерекшелік даму кезеңіне қоғамның толыққанды мүшесі болып енеді.

Үшінші кезең «бастамашылдық немесе кінәлілік сезімі» 4-5 жаста балада айналасын зерттеу белсенділігі артады. Олар әлемнің құрылымын және оған қалай әсер етуге болатынын біле бастайды. Олар үшін әлем шынайы және қиялындағы адам мен заттан тұрады. Жалпы зерттеушілік іс-әрекеті нәтижелі жүзеге асқанда, олар айналасындағы адам мен затпен конструктивті тәсілде қатынас жасауға үйренеді және бастамашыл бола бастайды. Алайда оларды қатаң сынап және жазалайтын болса, олар көптеген іс-әрекетінде өзін кінәлі сезінуге әдеттенеді.

Төртінші «Еңбексүйгіштік немесе бүтінсіздік сезімі». 6-11 жаста мектепте, үйде және өз құрбылары ортасында бірқатар дағды мен іскерлігін дамытады. Эриксон теориясына сәйкес, түрлі бағытта бала құзыреттілігінің артуы «Мен» сезімін едәуір толықтырады. Өзін құрбыларымен салыстыру үлкен мәнге ие бола бастайды. Әсіресе осы кезеңде басқалармен салыстырғанда өзін жағымсыз бағалау зор зиянын келтіреді.

Бесінші жеткіншектік кезең-11-16 жас . Осы кезең үш жастағы «Мен өзім» дағдарысын еске түсіреді, бірақ бұл әлеуметтік мәнде жүзеге асады. Аталған дағдарыс белгілі бір өткірлігімен сипатталады. Дағдарыс белгілері:

1. 
   Балының жалпы оқу үлгерімі төмендейді
   
2. 
   Негативизм. Үш жас дағдарысымен салыстырғанда, оны екінші негативизм фазасы деп те атайды. Бала ортасынан алшақтайды, өштескен ұрыстарға, тәртіп бұзуға бейім, ішкі мазасыздықты сезінеді, өзіне көңілі толмайды, жалғыздыққа ұмтылады. Ұл балады қыздарға қарағанда негативизм кеш (14-16 жас) басталғанымен айқын әрі жиі байқалады.
   

Выготский іс-әрекеттің үш нұсқасын келтіреді. [8]

Бірінші нұсқа- негативизм жеткіншек өмірінің барлық саласында айқын байқалады. Мұндай реакция жеткіншектердің 20%-де көрініс табады.

Екінші типте- бала потенциалды негативист. Негативизм қоршаған ортаның теріс ықпалына реакция ретінде кейбір жағдайда ғана байқалады: отбасылық қақтығыстар, еңсені басатын іс-әрекеттер, ересектердің қысым көрсетуі. Мұндай бала шамамен 60%-ті құрайды.

Үшінші жағдай жағымсыз құбылыстар мүлдем болмайды. Ол балалардың 20 %-де кездеседі. Жеткіншектік кезеңде баланың түрлі психикалық жарақат, қақтығыс, келеңсіздіктерге сезімталдығы күрт артады.

Созылмалы сипаттағы екі топ факторы мәні ерекше: дұрыс тәрбие бермеу және қақтығыстық жағдайлар. Екінші топқа келесі эманципациялы қақтығыс, құрбы-құрдастарымен топ құру негізінде туындайтын жан-жалды (байланысқа түсе алмау, қолынан келмейтін басшылыққа ұмтылу, өзін кем сезіну, өзіне деген жоғары талаптардың орындалмау негіздері) күштеп тоқтатуға болады.

Дәл осы жас кезеңінде алғашқы суйцид әрекет белсенділік көрініс беріп, психологиялық дағдарысты сезіну мен байланысты жағымсыз тәуелділік қауіпі пайда болады. Психологиялық дағдарыс салдарына сезімтал болып келетін жеткіншіктер категориясы: зорлық көргендер, түрлі тұрмыс жағдайындағы, отбасында қатыгездіктің құрбаны болғандар, ата – анасының қазасына байланысты психологиялық соққы алғандар, жақын адамдарын жоғалтқандар, ата-ананың ажырасу жағдайын басынан кешіргендер, ұяң, ұялшақ жеткіншектер, аборт немесе басқа да медициналық әрекеттерді басынан өткізгендер және өз құрбы – құрдастарымен салыстырғанда үлкен жетістіктерге жетіп үлгерген дарынды балалар.

Бұл кезеңде өз тәніне көңілі толмаушылық, гормондардың қайта құрылуына байланысты туындаған тітіркенгіштік күрт көтеріліп, қоршаған ортаға - деген қатынасы өзгеріп, тәуелсіздікке деген қажеттілік туындайды, дөрекілік, сыншылдық пайда болады.

Көптеген жеткіншектер басқалардай болғысы келумен қатар ешкімге де ұқсамауға ұмтылады.

Зерттеушілердің бір қатары 18-19 жаста жасөспірімдік дағдарыс кезеңін бөліп көрсетіп және жеңіл шығудың жалпы 3 тәсілін ерекшелейді.

Бірінші бұл – ішкі ресурстар мен конструктивті копингтік бағдарламаларды қолданудың мәнін түсінудің арқасында дағдарыстық жағдайларды тиімді шешу болып табылады.

Екінші тәсіл бұл – жекелік эмоционалдық тұрғыдағы уайымдауларына қатты мән бергендіктен мағыналы нәрсені көре алмағандықтан тиімсіз шешім пайда болады.

Үшінші – дағдарыстық жағдайды шешуде туындаған жағымсыз уайымдардан қашу, жағдайды шешудегі жауапкершілікті басқа адамдарға артумен байланысты болып табылады.

Қыз балалардың ерекшелігі ол дағдарыстық жағдайды терең эмоционалдық уайымдаумен қабылдап, одан мән – мағынаны көре алу іскерлігінде болып табылады. Дағдарысқа ұшыраған қыз балалар оны түсіну мен басына өткеруде терең қабылдайды, нәтижесінде олар өмірдің қиын кезеңдерінде мағыналы жол таба білуге машықтанады.

Бозбалалардың бұл шақтағы ерекшелігі ол дағдарыстық жағдайды эмоционалдық мәнділігін төмендетеді, оны жеңіл қабылдауға ұмтылады. Дағдарысқа ұшыраған ұл балалар сасқалақтап, жағымсыз уайымдауға беріліп, нәтижесінде өзінің мәселесін түсінуден алшақтай түседі.
Тақырып 10. Ата-аналарды психологиялық-педагогикалық сауаттандырудың интерактивті әдістері.

Мақсаты:

  «Функционалдық сауаттылық» ұғымы алғаш рет өткен ғасырдың 60-шы жылдары ЮНЕСКО құжаттарында пайда болды және кейіннен зерттеушілердің қолдануына енді. Функционалдық сауаттылық, кеңінен алғанда, білім берудің (бірінші кезекте жалпы білім беруді) көп жоспарлы адамзат қызметімен байланысын біріктіретін тұлғаның әлеуметтік бағдарлану тәсілі ретінде түсіндіріледі. Қазіргі тез құбылмалы әлемде функционалдық сауаттылық адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге белсенді қатысуына, сондай-ақ өмір бойы білім алуына ықпал ететін базалық факторлардың біріне айналуда.

Ата аналардың сауаттылығын дамыту мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартын (МЖБС) жаңарту шеңберінде білім берудің басым мақсаттарының бірі ретінде айқындалады.

      Оқыту нысаны мен әдістерін жаңарту елдегі жалпы білім беретін мектептерге Назарбаев Зияткерлік мектептерінің (НЗМ) тәжірибесін тарату және баланың оқуға қызығушылығын тудыратын қазіргі заманғы білім беру технологияларын пайдалану есебінен қамтамасыз етіледі.

Интерактивті, инновациялық, жобалық-зерттеу технологияларын, сандық инфрақұрылымдарды пайдалана отырып, ата аналар ұжымын жаппай оқыту нысанынан әрбір білім алушының жеке білім беру аймағын іске асыруға ауысу қамтамасыз етілетін болады.

Отбасы балаға жастайынан адами құндылықтарын танытып, саналы және өнімді өмір сүруге бағдар беруге міндетті. PISA-2009 зерттеуі функционалдық сауаттылық деңгейіне ата-аналардың балаларды оқыту мен дамыту процесіне қатысуы оң әсер ететіндігін көрсетті.Сондықтан да ата-аналардың баланы жақсы тануына, оны түрлі жағдайда көре алуына, үлкендерге баланың жеке ерекшелігін танытуға, олардың қабілеттерін дамытуға, өмірлік құнды бағдарын қалыптастыруға, жағымсыз мінез-құлықтарынан арылтуға көмек беруге мүмкіндік беретін функционалдық сауаттылығын арттыру әдіснамасы әзірленеді.

1.Өзара қарым-қатынастарын өзгертуде отбасы мүшелеріне көмек

2.Эмоционалды қысымды шешу үшін әзіл қолдану

3.Қарым-қатынас жүйесінде отбасы мүшелерінің өз жағдайларын жақсы анықтауға көмектесу үшін, «мен-позициясын» қолдану

Психологиялық көмекке жүгінетін отбасылар құрылымы шектен тыс қатаң немесе шекаралары әлсіз. Отбасы мүшелерінің өзара қарым-қатынастарын өзгертуге көмектесе отырып, психолог, оларды қоршаған ортамен белгілі бір қатынастағы, бірыңғай тұтастықтың бөлігі ретінде сезіндіруге ұмтылады. Құрылымы шектен тыс қатаң отбасы оның мүшелерінің жеке қажеттіліктерін қанағаттандыра алмайды, сондықтан да психотерапевт оны иілгіш етіп жасауы керек, және керісінше, егер отбасы құрылымы шектен тыс аморфты және оның шекаралары нақты анықталған болса, маман оларды нығайтуы қажет. Екі жағдай да да отбасы мүшелерінің ішкі және сыртқы ресурстарға ие бірыңғай тұтастық ретінде сезінулері басты міндет болып табылады. Сырттан мәлімет алу үшін олар иілгіш болулары қажет, нәтижесінде отбасында тиімді әрекет ету мүмкіндіктеріне ие болады. Психолог оларға өз ішкі ресурстарын, сонымен қатар сыртқы ресурстарды іске қосуға көмек көрсетуі қажет.

Отбасы мүшелерінің өздерінің тарихи дамуын жақсы түсінулері психотерапияның негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Кейде, мәселелі отбасында басқа туыстарымен әлсіз байланыста болуымен сипатталады. Мұндай отбасы мүшелерін сұрастыра келе, психолог, олардың бірнеше жылдар бойы көріспегендіктерін анықтайды. Сонымен қатар сол туыстары туралы әңгіме барысында мұндай отбасы мүшелері эмоционалды күшті әсерленеді. Отбасы мүшелерінің өздерін тұтас ретінде сезінулерін жақсартуға олардың басқа туыстарымен байланыстарын қалпына келтіру негіз болады.

Соңғы уақыттарда, адамдардың туыстық байланыстарын бейнелейтін, отбасы тарихы және дамуы мәселелеріне қызығушылық жоғарылауда. Қазіргі уақытта, адамның туыстарымен байланысы күшті болған сайын, және өз дамуын жақсы білген сайын, ол адамның «мен» сезімі, денсаулығы мықты болады деген пікір жиі айтылуда. Осылайша, отбасы шекарасын кеңейту және нығайту үшін, психотерапевт мультигенерационды ыңғайды қолдана алады.

4. Мәселесі туралы түсінігін өзгертуге көмектесетін, отбасы мүшелерінің жаңа мәліметтер алуы. Психологтың басты міндеттерінің бірі дисфункционалды отбасы жүйесінде мүшелерінің мінез-құлықтарының жалпы заңдылықтарын және олардың қажеттіліктерін анықтау арқылы қалыптасуын сезіндіру. Маман отбасы мүшелерін кейбір жүйелі түсініктермен таныстыра алады. отбасы мүшелеріне өз мінез-құлықтарын түсінуге келесі түсініктер көмектесе алады:

- отбасының рөлдік құрылымы және ол оның мүшелері мүмкіндіктерін қалайша шектей алады;

- альянстер және коалициялар түсініктері және олар ішкі отбасылық қақтығыстармен және бір-бірлерінің әрекеттерін адекватты бағалау қиындықтарымен қалай байланысқан;

Психолог отбасы мүшелеріне, әлеуметтік жүйе ретінде отбасы қызметі ерекшеліктері туралы түсініктері болуы үшін, осы түсініктер мәнін түсіндіріп өтеді.

Отбасы психотерапиясының ортаңғы кезеңінде отбасы мүшелерін осы түсініктермен таныстыру өте пайдалы. Өйткені бұл кезеңде отбасы мүшелері мінез-құлықтарындағы әсершіл сипаты біртіндеп жойыла бастайды, олар жаңа мәліметтер қабылдауға дайын болып, оларға байсалды және конструктивті түрде әсерленеді.

5. Эмоционалды қысымды шешу үшін әзіл қолдану. Әзіл-түрлі жағдайларда отбасына психотерапевтік көмек көрсетуде ең тиімді құралдардың бірі болып табылады. Егер отбасы мүшелері қиын жағдайларда күле алатын боса, олар мәселені шешу жолында деп есептеуге болады. Әзілді психотерапевтік құрал ретінде пайдалану психотерапевт тұлғасының қандай да бір қасиеті болып табылады, және оны қолдануда абай болу қажет.

6. Отбасы жүйесін қайта құру мақсатымен эмоционалды үшбұрыш түсінігін қолдану. Эмоционалды үшбұрыш түсінігін М.Боуэн енгізген. Оның пайымдауынша, үшбұрыштар кез-келген әлеуметтік жүйенің міндетті элементтері болып табылады. Жүйе қысым жағдайында болғанда, үшбұрыштар белсенділік танытады. Отбасымен жұмысты бастай отырып, психотерапевт міндетті түрді қандай да бір үшбұрыштарға енеді. Оны оның пайдалануы өте маңызды. Отбасы мүшелері психотерапевтті қандай да бір үшбұрыштарға енгізеді және қандай да бір жағын бейімдей отырып оған белгілі бір мәліметтер береді. Үшінші тарауда айтылғандай, психотерапевт, отбасы мүшелерінің мәліметтері олардың арасындағы белгілі бір қатынастарды қамтамасыз етуге бағытталғанын білуі қажет. Егер психотерапевт, үшбұрышты табысты қолдана білсе, ол отбасы мүшелерінің өзара қарым-қатынастарын өзгертуге көмектеседі. Маман үшбұрышқа ене отырып, қандай роль орындайтынын түсінеді. Психотерапевтке отбасы мүшесінің біреуі басқа бір мүше туралы пікірін білдіргенде, ол оны үшбұрышқа енгізеді. Бұл жағдайда психотерапевт келесіше әрекет етуі мүмкін.

- үшбұрыштың бөлігі бола отырып, отбасы мүшесіне әңгімесін жалғастыруға мүмкіндік береді;

- оның жеке көзқарасын және айтып отырған жағдайға қатынасын анықтау мақсатында әңгімелеушігі бірнеше сұрақтар қою;

- айтушыға, оқиғаның кейіпкеріне айтуды ұсынады

Барлық жағдайларда, отбасының басқа да мүшелерінің өзара қарым-қатынастарын өзгерту ниетімен, психолог өзінің үшбұрыш жағдайын пайдаланады.

7.Қарым-қатынас жүйесінде отбасы мүшелерінің өз жағдайларын жақсы анықтауға көмектесу үшін, «мен-позициясын» қолдану. Бұл ұстаным үшбұрыштарды қолданумен байланысты. Психолог оның мүшелерімен қатынасқа түсе отырып, өз позициясын нақты белгілеуге міндетті. Эмоционалды стресс күйінде, отбасы мүшелері психотерапевті қандай да бір жаққа қарай бейімдеуге ұмтылады. Егер да ол олармен келісіп, яғни бір жақты қабылдайтын болса, ол үшбұрыштың бір бөлігі болып және отбасы мүшелеріне тиімді ықпал ету мүмкіндігін жоғалтады. Оның міндеті мынада, ешқандай да альянстарға қосылмау, сонымен қатар «дұрыс» немесе «қате» деген шешімдер қабылдамау.

8. Айналасындағыларға қатынасын түсінуге көмектесу үшін, зерттеушілік позициясын қолдану. Психолог тікелей отбасы мүшелерімен араласа отырып отбасы туралы біле алады. Неғұрлым көбірек білсе, отбасы мүшелері солғұрлым өздері туралы көбірек білетін болады. Бір мезгілде маман отбасы жағдайына, мүшелеріне ешқандай да баға бермеуі қажет, өткені ол олардың енжарлығына негіз болады. Отбасымен жұмыс жасай отырып, психолог көптеген түрлі мәліметтер алуға ұмтылады. Бұл олардың өзара қарым-қатынастарын реттеу үшін ғана емес, сонымен қатар кез-келген отбасының қызмет ету заңдылықтары туралы толық түсінікке ие болу үшін қажетті.

9. Күш түсінігін қолдану. Бұл түсінікті пайдалану отбасы жүйесінің қызметін зертеумен байланысты. отбасы мүшелерінің «күшін» анықтай отырып, психолог көптеген міндеттерді табысты шешеді.

10 .Отбасының функционалды мүшелерін қолдау: Көп жағдайда психолог функционалдылығы төмен отбасы мүшелеріне ерекше көңіл бөледі. Егер де ол дәл соларға бағдарлана отырып, өз жұмысының стратегиясын анықтайтын болса, онда ол осылайша отбасының жалпы қызметтік деңгейін төмендетеді. Егер де маман отбасының ең функционалды мүшелеріне ерекше көңіл бөлетін болса, онда керісінше керісінше отбасында қызметтік деңгейі жоғарылайды.
Тақырып 12. Отбасымен жұмыс жүргізу кезеңдері

Мақсаты: Отбасымен жұмыс жүргізу кезеңдеріммен таныстыру.

Жоспары:

1. Отбасымен жұмыс жүргізу кезеңдері

2. Отбасымен жұмыстың басталуы

Көптеген пікірлер бойынша отбасында жүргізілетін түзеу және психотерапия процесі алғашқы сұхбаттасу процесінен басталады. Шын мәнінде ол маманның қандай да бір отбасы мүшесімен алғашқы кездесуінен-ақ басталып кетеді. Олардың біреуі, яғни отбасы мүшесі мектеп психологы, дәрігер, достары немесе қандай да бір таныстарының сілтеулері бойынша көмекке жүгінеді. Отбасы мүшесінде көмек алуға келместен, қандай түрдегі көмек алғысы келетіні туралы белгілі бір түсініктері қалыптасқан. Көп жағдайларда көмек сұраушы отбасылық мәселенің шешілуі үшін өзіне көп жауапкершілік алатын адам болып табылады.

Отбасы ның қай мүшесін бірінші сессияға шақыруды анықтау, өте үлкен маңызға ие. Мұны психолог көмек сұрауға келген отбасы мүшесінің берген мәліметтері негізінде анықтайды. Бірінші әңгімелесу барысында, психолог отбасы құрамы туралы сұрастырып, қай мүшесін мәселе көбірек толғандыратынын анықтауға кіріседі.

Жалпы, бірінші кездесуді белгілеу және жұмысты бастау қажеттігін шешуден бұрын, ең алдымен маман негізгі мәліметтерді алуы қажет:

1. Отбасы құрамы (отбасы мүшелерінің немесе олармен бірге тұратын басқада адамдардың жасы, жынысы).

2. Осыған дейін отбасы мүшелерімен қандай да бір психологиялық (түзету, жеке кеңес алу) жұмыс түрлері жүргізілді ме, жүргізілсе қандай түрде және қашан?

3. Осы немесе басқа мәселеге қатысты отбасының қай мүшесінің мазасыздануы жоғары, және қайыссында оның байқалуы басым?

4. Тағы кімнің осы мәселеге қатысы бар?

5. Бұл мәселе қай уақыттан басталды?

6. Отбасының қай мүшесі психотерапияға қатысуға дайын?

Бірінші сессияға кімді шақыру керектігін анықтауда, бұл деректер маман үшін қажетті ең қарапайым мәлліметтер ретін құрайды.

2.Отбасымен жұмыстың басталуы

Ереже бойынша, түрлі нұсқаулар мүмкін болса да, жұмыс ата-аналармен және балалармен жүргізіледі. Қазіргі уақытта аралас отбасылар саны өсуде, онда ата-аналарының алғашқы некелерінен, сол сияқты жаңа некелерінен де балалары бар. Ажырасулар санының көбеюі бойынша және норма мен құндылықтар жүйелерінің өзгерулеріне байланысты, психолог жұмысы қандай да бір отбасының қалай ұйымдастырылғанын білемін деп ойлауына болмайды. Алғашқы болып келген отбасы мүшесінен отбасы құрамы туралы сұрау өте маңызды- бұл психологиялық көмекті кімнен бастау қажеттігін түсінуге мүмкіндік береді.

Алғашқы әңгіме барысында психолог оған келеген отбасы мүшесінің үрейін жеңуге көмектесуі қажет. Егер де маман көмек сұрауға келеген отбасы мүшесінің негізгі мәселесіне келіспеушілік білдіретін болса, оның үрейі күшеюі мүмкін. Мәселенің солардың көзқарастары бойынша анықталуын негізге ала, содан кейін оны түсінудің шекарасын бірнеше кеңейтуге ұмтылған орынды. Мәселе көбінесе отбасының түрлі мүшелері бастарынан кешіріп отырған дистресспен байланысты. Егер де көмекке жүгінген отбасы мүшесінің өзі мәселе қандай да бір мүшесімен байланысты деп есептегенінің өзінде, ол осыдан отбасы мүшесінің барлығының қандай да бір деңгейде тұтастай зардап шегетіндерін түсінеді.

Көмекке жүгінген отбасы мүшелерінің мінез-құлық ерекшеліктері, олардың психикалық қысымды жеңуге деген талпыныстарын көрсетеді. Жұмыстың алғашқы кезеңдерінде отбасы және барлық мәселелерін отбасының бір мүшесімен байланыстыру талпыныстары өте жақсы байқалады. Көмекке жүгінген отбасы мүшесі мәселені белгілі бір түрде шешу қажет деп есептеген жағдайда, психолог оның отбасыдағы рөлін және оның басқа да мүшелерімен өзара қарым-қатынасының қандай екендігін ескеруі қажет. Психотерапияның ең басындағы отбасы мүшелерінің мінез-құлықтары, олардың өзара қарым-қатынастарын қаншалықты өзгертуге дайындықтарын білдіреді.

Бірнеше алғашқы сессиялар үшін отбасы мүшелерінің өз жеке мәселелерін басқа бір мүшесімен байланыстыру әрекеттері тән [16]. Бұл өзінің бар зейінін қандай да бір нақты мәселеге шоғырландырып, үрейді анықтауға мүмкіндік береді, сонымен қатар өзара қарым-қатынаста тепе-теңдікті ұстануға мүмкіндік береді. Отбасы мүшелерінің өздерінің өзара қарым-қатынас сипатына қатысты мазасыздануларының күштілігі және өздеріне сенімсіздіктің басым болуына орай олардың өз қажеттіліктері мен қызығушылықтарын анықтау күрделірек болады. Психотерапевт отбасы мәселелерін жүйелі тұрғыда бағалауы қажет және сонымен қатар отбасы мүшелеріне олардың тұлғалық өсулерін және дербестіліктерін қолдауға әрқашанда дайын екендігін білдіріп отыруы қажет.

Отбасы мүшелері психологқа шағымданып келетін алты негізгі топ мәселелері туралы айтуға болады. Олардың барлығы отбасы жүйесіндегі белгілі бір бұзылыстарды және отбасы өз дамуын қалай тұрақтандыратынын білдіреді.

1. Жеке мәселелер: отбасының ересек мүшесі өз күйімен мазасыздануы мүмкін, яғни үрей, депрессия, бүтін емес өзін сезінуі.

2. Ата-ана мен баланың өзара қарым-қатынастарындағы мәселелер: ата-ананың баласымен (немесе бірнеше балаларымен) өзара қарым-қатынастарына көңілі толмайды.

3. Тікелей баламен байланысты мәселелер: оның құрбылырымен қарым-қатынастарындағы қиындықтар, оқу үлгерімінің төмендігі және т.б.

4. Сиблингтердің өзара қарым-қатынасындағы мәселелер: сиблингтер әрқашанда қақтығысады, және ата-аналар оларға ешқандай ықпал ете алмайды.

5. Кеңейген отбасы мүшелерінің өзара қарым-қатынас мәселелері: кеңейген жанұя мүшесінің қандай да бір науқастануы немесе нуклеарлы отбасы үшін қиындықтар туындатады.

6. Ерлі-зайыптылардың өзара қарым-қатынастарындағы мәселелер.

Мәселелер сипаты кімді бірінші сұхбатқа шақыру қажеттігін анықтайды. Егер де көмекке жүгінген отбасы мүшесі мәселенің негізі өзімен байланысты деп есептесе және жеке жұмыс жүргізу ниетін білдірген жағдайда, психолог отбасының барлық мүшесін алғашқы бірнеше сессияларға шақырудан бас тартуына болады. Сонымен қатар, психотерапевтік жұмыс барысында отбасы мүшесінің мінез-құлқында болатын өзгерістер кейде оның жақындары тарапынан жағымсыз әсерленулер тудыруы мүмкін. Бұл жағдайда әрі қарайғы психологиялық жұмысқа олардың қатысу қажеттігі пайда болады. Егер де мәселелер бала мен ата-ананың өзара қарым-қатынастарына байланысты болатын боса, бірінші сұхбаттасуға ата-аналардың екеуін де шақыру қажет. Ары қарай психолог үшін баланың да қатысуы да қажет болады. Егер балада мектепте немесе құрбыларымен өзара қарым-қатынастарында мәселелер туындаса, алғашқы сессияларда ата-аналардың қатысуы, ал кейінірек отбасы ның басқа да мүшелерінің қатысулары қажетті. Практикалық тұрғыда баланың барлық мінез-құлықтық және эмоционалды бұзылыстары әрқашанда оның жақындарымен өзара қарым-қатынастарында көрініс табады. Егер де мәселе отбасы өзара қарым-қатынастарына қатысты болатын боса, психотерапияның алғашқы кезеңінен отбасының барлық мүшесінің қатысуын қамтамасыз ету қажет болады. Жиі жағдайларда сиблингтер арасындағы қақтығыстар белгілі бір түрде ата-аналардың өзара қарым-қатынастарымен байланысты.

Мәселе отбасы мүшесінің біреуіне қатысты болса, мақсатты түрде оның басқа да мүшелерін шақыру қажет. Белгілі болғандай, мұндай түрдегі мәселелер, жекеше алғанда, отбасы ның қарт мүшелерінің денсаулық жағдайлары немесе отбасы өміріне шектен тыс араласумен шарттасады, қандай жағдай болмасын, мұның салдары үш ұрпақ өкілдерінде де көрініс табады. Психотерапевтік процесске қатыса отырып, үлкен кісілер өздерін отбасының маңызды ресурсы ретінде көрсетеді және оның мүшелеріне жауапкершіліктерді бөлісуге көмектеседі.

Егер да ата-аналар өз қарым-қатынастарын жақсартуға мүмкіндіктерді қарастыратын болса, психотерапевтік процеске балаларының қатысуы қажет болмайды. Олардың мақсатқа жетуі отбасының басқа да мүшелерінен көрініс табады, және отбасы хал-ахуалының өзгеруі бала мінез-құлқының жағымды өзгерістеріне негіз болады (сонымен қатар, Фримен пайымдауынша, жұмыстың алғашқы кезеңінде, отбасы мүшелерінің өзара қарым-қатынастары туралы толық түсінік алу үшін, психотерапевттің бір рет болса да барлық отбасы мүшелерімен кездесуі қажет).

Мұндай ыңғай, яғни психолог отбасының барлық мүшелерімен қатар жұмыс жасайтынына әдеттенген кейбір отбасы мүшелерін ыңғайсыздандыруы мүмкін. Шын мәнісінде, кейде басқа құрамда жұмыс жүргізу мәнді болса да, көп жағдайларда бұл өте маңызды. Жүйелі ыңғай тұрғысынан, бүкіл жүйеге әсер ету арқылы, отбасының жеке мүшелерінің мінез-құлықтарын өзгерту мүмкін болады. Көбінесе отбасылық жүйеде және тұтас алғанда ата-аналар өзгерістер нәтижелерін анықтайтын мыңызды жүйешікті құрайды. Егер олар баланы айыптай отырып, қарым-қатынасты тұрақтандыруға ұмтылыстар жасайтын болса, олардың мәселелері балада шынайы көрініс таба бастайды. Егер де ата-аналар жеке қарым-қатынастарында дағдарыс күйінде бола тұра, оған баланы кірістіретін болса, онда міндетті түрде балада шынай эмоционалды және мінез-құлықтық бұзылыстар пайда болады. Онда балалардың психологиялық процеске қатысулары қажет бола бастайды, өйткені мұнда психологтың басты міндеті баланы қақтығыстарға қатыстырмай-ақ, ата-аналарды қалайша өзара қарым-қатынас мәселелерін шешуге болатынына оқыту. Егер маман оларды осыған үйретсе, бала мінез-құлқы тұрақты сипатқа ие бола бастайды және оның психологиялық жұмыстарға қатысуы қажет болмайды.

Тағы бір ерекшелейтін жағдай, отбасы татулығын сақтау бойынша психологиялық процесске отбасының қандай мүшелерін қатыстыруды анықтауға мүмкіндік беретін, ешқандай да бір қатаң ережелер жоқ. Кейбір мамандардың есептеулерінше, бүкіл отбасы мен жұмыс жасау тиімді; ал кейбіреулерінің пайымдауларынша, мәселе кімдермен жұмыс жасауда емес, қандай ыңғайлар мен стратегиялар қолданылатындығында. Жүйелі ыңғайдың принциптерінің бірі: бүкіл жүйенің өзгеруіне қол жеткізу үшін, оның маңызды жүйешіктеріне ықпал ету қажет.

1.Отбасылық кеңес беру.

2. Отбасылық кеңес берудің ұстанымдары мен ережелері

3.Отбасы қатынасына психотерапевтік коррекция

1.Кеңес берушінің клиентпен байланысқа түсе білуі. Оған жету отбасы мәселесін айтушы араында конструктивті ара қашықтық, қолайлы жағдайдағы қарым-қатынас, кеңес берушінің бет пішіні және тыныс алуы, оның сөйлеу құралдарын қолдана білуі, репрезентативті жүйеде үстем болған түрі, жолдары жатады.

2. Клиент мәселесі туралы ақпарат жинау мета-модельде (НЛБ) және терапевтік метафрада қолданылады. Осы мақсатқа жету үшін кеңес беруші нақтылау сұрақтарын қояды, ол : «Сіздің қандай нәтижеге жеткіңіз келеді?», «Сізге не керек?», «Сіз жағымды нәтижеге жету жолдарын көріп тұрсыз ба?»

3. Отбасылық кеңес берудің басты міндеті психотерапевтік келісім шартты талдау болып табылады. Бұл кезеңде кеңес беруші мен клиент арасында жауапкершілік бөлінеді, кім неге жауап береді. Мысалы кеңес беруші отбасылық кеңестің қауіпсіздігі мен мәселені шешу технологиясына жауап берсе, ал клиент өз белсенділігіне, өзінің ролдік мінез-құлқын өзгерту шынайылығына жауап беретін болады. Осы тұстар толық талқыланып болғаннан кейін, онда бір кездесудің ұзақтығы (3-6 сағат) және терапевтік кездесу кезеңдері ( алғашында аптасына бір мәрте, кейінен екі аптада бір мәрте кездесуді жоспарлау), сондай-ақ төлем ақы шарты, екі жақ келісімді орындамағандағы жазалау шаралары да қаралып өтеді.

4. Клиенттен мәселені нақтылау және жеке отбасы мүшелерінің әрқайсыларының ресурстарын анықтау. Оған төмендегідей сұрақтар қоюға болады. Бұрын бұл қиындықты қалай шешіп жүрдіңіз? Сізге не көмектесуші еді? «Сіз қандай жағдайда өзіңізді күшті сезінуші едіңіз? Онда күшіңізді қалай пайдаланып едіңіз?»

5.Кеңес беруді жүргізу. Бұл тұста клиентке кеңес берудің қауіпсіз, табысты аяқталатынына сенімін ұялату: « Сіздің өзгеремін деген ниетіңіз, бұрынғы тәжірибеңіз, белсенділігіңіз бен шынайылығыңыз сәйкестендіріле терапевт пен бірігіп әрекет етуіңіз, оның кәсіби сапасы және жұмыс тәжірибесі жұмыстың сәтті аяқталатынына кепіл бола алады». Кеңес беруде қалыптасқан мінез-құлықтың жағымды және жағымсыз жақтары талқыланып, мынадай сұрақтар арқылы «Сіздің пікіріңізше осы жағдайдың жағымсыз жақтары не болмақ? Осы жағдайдың жақсы жақтары не?» Бірге мінез-құлықтың жаңа үлгілері қарастырады. Кеңес беруші келесі сұрақтарды қояды: «Осы мәселені шешуге сіз тағы нені пайдаланбадым деп ойлайсыз? Сізге маңызды адамдар осындай жағдайда өзін қалай ұстар еді? Сіз де солай ұстай аласыз ба? немесе Сізге не кедергі келтіреді? Сіздің осындай әрекет етуіңізге не көмектеседі? Кеңесші визуализациялау тәсілін қолдана алады, клиент транста отырып, жағдайға жаңа бейне береді, оны кинестетикалық сезіммен шығарады.

6. «Экологиялық тексеру». Кеңесші отбасы мүшелеріне осындай жағдайда бес- он жыл өткеннен кейін болып тұрмын деп ойлаңыз, өз жағдайыңыз қалай?

7. Отбасылық кеңес беру аяқталар алдында кеңесші нәтижені «сақтандыру» жолына күш салады. Ол клиент мінез-құлықтың жаңа үлгісін меңгеруді, қажетті әрекетте көрсету жіне оларға сенімділік ұялату мен абйланыстыру керек. Ол кеңесшіден үйге тапсырма алу немесе бірнеше уақыт өткен соң алынған нәтиже бойынша талдау үшін қайта кеңес алуға шақыру.

8. Бөліну. Кейбір жағдайда бұл рәсім қажет. Мысалы: әдебиеттерде жазылғандай Джей Хэйли қалай «парадоксальды тапсырма» көмегімен нақты орындату қарама-қарсы нәтижеге әкелетін көрсетті. Жаңа ұйленген ерлі-зайыптылармен кеңес жүргізгенде өз сезімдерін шығаруда, күніне бір сағат «өз эмоционалды реттелуін» тексеру үшін ұрсуды ұсынған. Хейли осылай адам табиғатын ескере отырып, адам саналы түрде өзіне қиянат жасамайтынын байқаған. Ерлі-зайыптылар бұл тапсырманы басында орындап көріп, кейіннен тастап кеткен. Бір-бірін бағалауды меңгеріп, «кеңесшінің ақылсыздау» қызметінен бас тартқан. Осылай бөліну байқалады. Қазақстанда қазіргі таңда отбасылық кеңес беру кеңінен қажет етілуде. Отбасылық кеңес берушілер психологиялық орталықтарда, әлеуметтік қорғау жүйелерінде отбасы және баланы қорғау комитетінде және басқа мекемелерде өз қызметін көрсетуде.

3.Отбасы қатынасына психотерапевтік коррекция

Отбасы психотерапиясы психотерапевтің отбасын зерттеп, ондағы бұзылысты анықтап, отбасы мүшелерінің қажет еткен өмірлеріне өзгеріс орнатуда жеке әсер ету жолдарын ұйымдастырудан бастайды. Осы кезде мәселе мен міндеттер туындайды, оны шартты үш топқа бөле қарастырамыз:

1.Отбасы терапиясына деген дұрыс көз-қарасты отбасында қалыптастыру;

2.Терапия өткізудің жалпы сұрақтары;

3. Отбасы психотерапиясының әдістемелері.

Отбасы психотерапия процесіне жағымды қатынасты қалыптастыруда, отбасы мүшелеріне оның қатысушыларын ұйымдастыру, эмоционалды және интеллектуалды себебтерін анықтау. Сондықтан психотерапевт күшті және тұрақты мотивацияны психотерапияға қатысушыларында қалыптастыру. Алғашқы кездесу кейінгі кездесудің болуына ықпал етеді, сондай-ақ психотерапевт мәселенің күрделілік кезеңдерін аңғаратын болады, ал клиент отбасы психотерапиясы туралы көз-қарас алып, оны жалғастыру керек пе соны шешеді. Жалпы психотерапевтің алғашқы кездесудегі міндеті клиентке көмектесу, ол қысқа мерзім ішінде байыпты және ұзақ жұмыс жасауда өзіне белсенділік және жауапкершілік алуды психотерапияның жетістігі деп қарауды меңгерту. Сондықтан алғашқы кездесуге көп дайындықпен жоспар керек. Алдымен психотерапевт клиенттің мәселесімен танысып алып, оның отбасымен байланыстағы эмоционалды уайымын өзектілеп, клиентке қобалжудың жиынтығын көре білуге және күнделікті өмірде қолданатынына көз жеткізу. Психотерапевтің содан кейінгі міндеті –клиентте отбасылық психотерапияда кімде кім күмәнданса оның мәселесінің шешілу мүмкіндіктерін беретініне тоқталады. Психотерапевт клиент жағдайын психотерапияға қатысуға бұру және оған қатысты кедергі келтіретін мотивтермен жұмыс жасау, келешекті оның күрделілігі мен жемісті шешілетінін көре білу. Осы кездесудегі маңызды жайт психотерапевт әрекетіндегі мазмұнға клиенттің белсенді қызығушылығын ояту, келешекте клиент енжар түрде психотерапевтен көмек сұратудың алдын-алу. Осыған байланысты психотерапевт отбасы мәселесін белсенді шешу жолдарын қарастыруды ұсынады. Отбасы психотерапевті өз жұмысын ұйымдастыруда бірнеше түрде мәселені шешу жолдарын қарастырады:

1. 
   Өзім жалғыз өткіземін бе, әлде ко терапевті шақырайын ба?
   
2. 
   Психотерапияның қолайлы ұзақтығы қандай?
   
3. 
   Отбасымен қайда жұмыс жасау бөлмеде ме, әлде олардың тұратын жерінде ме?
   
4. 
   Сабақты отбасымен түгелдей өткізу ме, әлде алдымен жеке-жеке ме?
   
5. 
   Кездесу жылдамдығы мен ұзақтығы қандай?
   
6. 
   Қандай мәселеден бастау жекелік пе, әлде отбасылық пе?
   
7. 
   Нақты жоспар түзу қажет пе, әлде дайындықсыз ба?
   

Жоспары:

3. 
   Ата-ана қатесінің түрлері
   
4. 
   Қателіктерді жою жолдары
   

Ата-ана қатесін шартты түрде екі топқа бөлуге болады:

• 
  жанұядағы өмір жағдайының ретсіздігіне байланысты ата-ана әр қилы іс-әрекеттері арқылы балаға өнеге көрсете алмауы;
  

Бірде ғылыми қызметкер оқушылардың бір топ ата-аналарынан отбасы тәрбиесінде жиі кездесіп отыратын қателіктерді атап айтуларын өтінеді. Ата-аналар елуден аса қателіктерді айтады. Солардың ішінде елеусіз және үнемі кездесіп отыратыны мыналар:

• 
  баланың бір жасқа толғанға дейінгі өмірінде оған тұрақты көңіл аударылмауы;
  
• 
  балаға біркелкі және нақты талап қойылмауы;
  
• 
  баланы бет алды және естен тана жақсы көруі;
  
• 
  үйдегі барлық ересек жанұя мүшелерінің назары жалғыз балада болады;
  
• 
  ата-аналар өздерінің балалық шағында бастарынан ауыр тұрмыс халін кешірген, сондықтан да олар баласының жеңіл-желпі тіршілік етуі тиіс деп санайды.
  
• 
  Балаға ата-ана тарапынан тиісті талап-тілектер қойылмаған;
  
• 
  Науқас болғандықтан баланы аяп, оның денсаулығын бұзып алмауы үшін, оған қажет талаптар қойып отыруды орынды деп санамайды;
  
• 
  Ата-аналар басты күшті отбасын материалдық қажеттіліктермен қамтамасыз етуге жұмсап, бала тәрбиелеуді екінші кезектегі іс санаған;
  
• 
  Отбасы тәрбиесінің мақсаты, міндеті, әдіс-тәсілі жетілмеген;
  
• 
  Бала үйдегі жақсы жағдайға дандайсыған;
  
• 
  Бала тәрбиесіндегі қайшылықтар: шектен тыс босаңсыту, өз бетімен жіберу немесе қорқыту, аса қатаң, орынсыз жазалау;
  
• 
  Шектен тыс қатаңдық (ата-ананың дөрекі билігі, ұрып-соғып жазалауы, өктем қылықтары);
  
• 
  Ата-аналардың балаларды сүйкімді және жағымсыз деп бөлуі.
  

Келесі: баланы тәрбиелеуде бірыңғай талап пен айқын бағыттың болмауы да елеулі қателік болып табылады. Ата-аналардың 25% бұл қателердің өз жанұяларында күшті және орта дәрежеде екенін айтады. Негізінен, үлгерімі жақсы оқушылардың 61% ата-аналары бірыңғай талап қоятын, оны күнделікті іс жүзіне асыруға ұмтылатын отбасынан, ал үлгерімі төмен оқушылар балаларға бірыңғай талап қоюда өзара келісімі жоқ ата-аналар жанұясынан.

1.Ата аналар университеті

2. Ата аналар мектебі

3. Ақсақалдар кеңесі

1. Ата-аналар университеті.
                   Ережесі:
• Әр оқушының жеке ерекшеліктерін ескеріп, оларды жеке тұлға ретінде қалыптастыруғаа көмектесі, оқушылардың деке басын сыйлауға үйрету, дөрекілікке жол бермеу
• Оқушылардың жанұяларымен, ата-аналарымен тығыз байланысты болу, мәдениетті сыпайы қарым қатынас орнатуға оқушыны, ата-ананы жеке тұлға ретінде құрметтеуге үйрету
• Мектеп мүлкін сақтауға атсалысу
• мұғалімдер мен ата-аналар арасындағы тығыз байланысты орнатуға ықпал ету
• мүмкіндік болған жағдайда оқушының, ата-ананың талап-тілектерімен санасу
• Мектептегі түрлі іс-шараларға көмектесу
• Сыныптан тыс іс-шараларға өз пікірін білдіру
• материалдық техникалық базаны көтеруге көмек көрсету
• бақылаушылық қызмет 
• бала тәрбиесіне ата-аналарды белсенді қатыстыру

2. Жас ата-аналар мектебі

3. Ақсақалдар кеңесі

       Өсіп келе жатқан ұрпаққа бұл мәселеде көмектесу, оған қолайлы жағдай туғызып, қолдау көрсету педагог пен ата-ананың басты міндеті болуы тиіс. Балаға қолдау көрсету, біріншіден, оның рухани адамгершілігін, өзін-өзі дамытуын, оның денсаулығы мен, оқуымен, жеке бас ерекшелігімен байланысты мәселелерді шешуді қамтамасыз ету, екіншіден, балалардың дамуы және өзін өзі бамытуы үшін қолайлы жағдай туғызу , қауіпсіз орта құруды білдіреді.

1.Педагогикалық ұжымның тиімді жұмыс жасауының бір жағдайы ретінде отбасы мен мектепке дейінгі мекемелердің өзара әрекеттесуі

2.МДМ мен отбасының өзара әрекетіне қазіргі заманғы қатынасы.

Әдебиеттер:

1. Арнаутова Е. Самоанализ опыта общения с родителями. // Дошкольное воспитание. 2002. №4. С.47-56.

2. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

3. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005

1. Отбасы система ретінде. Отбасылар мнен ата-аналар классификациясы.

2. Педагогтар мен ата-аналардың өзара әрекеттесу формалары.

3. Ата-аналармен жағымды қарым-қатынас орнату техникасы.

4. Ата-аналармен жұмыстың белсенді әдістері.

Тақырыпты ашу барысында келесі маңызды сәттерді айтып өткен жөн:

Ата-аналардың типтерін белгілеу.

Ата-аналар білім беру мекемелеріне және тәрбиешілерге де әртүрлі көзқараспен қарайды. Жағымды бағытталғандар. Олар объективті бағалауға түсінушілікпен қарауға тырысады, әртүрлі көзқарастарды қабылдайды, кейбір нәрселерді білмейтіндігін мойындайды. Жақтаушылар. Педагогқа көмектесу олардың басты мақсаттары болып табылады. Педагогтың пікірі олар үшін әрқашан да маңызды. Манипуляторлар. Олар көп. Олар айналасындағылардың күшті әрі әлсіз жақтарын зерттей отыра басқаруға тырысады,адамдардың әлсіз жақтарына әдейі әсер етеді,олар өздеріне керек мәселені шешу үшін солай етеді. Шығармашылдар. Импровизациялық ойындарға бейім, көбінесе ережелерге сай емес, өз әсерлеріне сүйенеді. Немқұрайлы қарайтындар. Табиғатынан скептиктер, олар ешкімді ешқайда бағыттамайды. Деструктивтілер. Оларға теріс мінездер, жанжалдылық тән.

Контакт орнату тәсілдері:дауыс тембрі, интонация, сөлесіп тұрғандар арсындағы кеңістік, демалу жиілігі, ым-ишаралар, киім, бет әлпет, көзбен контакт орнату.

1. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004, стр. 42-45.

2.Психолого-педагогическое консультирование родителей в дошкольном образовательном учреждении /Методическое пособие/. сост. Тирская И. А.

3. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005, стр.79-80.

4. Арнаутова Е. Методы обогащения воспитательного опыта родителей. Ж. «Дошкольное воспитание» №9, 2002г.
Практикалық сабақ №3

Тақырыбы: МДМ мен отбасының өзара әрекетіне қазіргі заманғы қатынасы.

Мақсаты: МДМ мен отбасының өзара әрекетіне қазіргі заманғы қатынасы.жайлы түсінік беру.

Жоспары:

3. 
   МДМ мен отбасының өзара әрекетіне әсер ететін факторлар
   
4. 
   МДМ мен отбасының өзара әрекетіне қазіргі заманғы қатынасы.
   

1. Арнаутова Е. Самоанализ опыта общения с родителями. // Дошкольное воспитание. 2002. №4. С.47-56.

2. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

3. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005

5. 
   Ата-аналармен жұмыс формаларының классификациясы.
   
6. 
   Жұмыстың ұжымдық формалары.
   
7. 
   Жұмыстың жеке-дара формалары.
   
8. 
   Жұмыстың көрнекілік формалары.
   
9. 
   Тақырыпты ашу барысында келесі маңызды сәттерді айтып өткен жөн:
   

Топтық жиналыстар 2-3 айда бір рет өткізіледі.

1.Зверева О.Л., Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. М., 2005. Стр.7-21.

2. Глебова С.В. Детский сад – семья: аспекты взаимодействия. – Воронеж, 2005

2. Зверева О.Л. Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. – М., 2005

3. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

4. Белая К.Ю. Методическая работа в ДОУ. – М., 2006

5. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005

6. Микляева Н.В. Создание условий эффективного взаимодействия с семьей. М.,2006

7. Фалькович Т.А., Толстоухова Н.С., Обухова Л.А. Нетрадиционные формы работы с родителями. – М., 2005
Практикалық сабақ 5

Тақырып: Баланың дамуы туралы МДМ-ң және отбасының функционалдық өзара әрекеттесу моделі

Мақсаты: Баланың дамуы туралы МДМ-ң және отбасының функционалдық өзара әрекеттесу моделі жайлы мағлұмат беру

Жоспары:

3. 
   Отбасының функционалдық өзара әрекеттесу моделі
   
4. 
   Бала дамуында отбасының алатын орны
   

1. Фридман Л.М. Пушкина Т. А. КаплуновичИ.Я.Изучение личности учащегося и ученических коллективов.- М., 1988., стр. 15-17.

2.Психолого-педагогическое консультирование родителей в дошкольном образовательном учреждении /Методическое пособие/. сост. Тирская И. А.
Практикалық сабақ №6

Тақырыбы: МДМ-гі ата-аналар жиналысы.

Мақсаты: МДМ-гі ата-аналар жиналысы жайлы түсінік беру.

Жоспары:

5. 
   МДМ-гі ата-аналар жиналысы
   
6. 
   МДМ-гі ата-аналар жиналысының өту формалары
   

1. Арнаутова Е. Самоанализ опыта общения с родителями. // Дошкольное воспитание. 2002. №4. С.47-56.

2. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

3. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005

1. Ата-аналарды анкетілеу. Анкеталарды жасаудың әдістемесі.

2. ата-аналармен жұмыстағы тесттер мен сұрақ-жауаптар.

3. анкеталарды жасауға арналған жаттығулар.

4. анкеталардың анализі мен бағасы.

Әдебиеттер :

1. Фридман Л.М. Пушкина Т. А. КаплуновичИ.Я.Изучение личности учащегося и ученических коллективов.- М., 1988., стр. 15-17.

2.Психолого-педагогическое консультирование родителей в дошкольном образовательном учреждении /Методическое пособие/. сост. Тирская И. А.
Практикалық сабақ №8

Тақырыбы: Ата-аналармен қарым-қатынасқа түсу дағдыларын қалыптастыру.

Мақсаты: ата-аналармен дұрыс контакт орнату туралы ұғым қалыптастыру.

Жоспары:

5. 
   Қарым-қатынас психологиясы тұрғысындағы білімдерін өз бетімен тексеруге арналаған жаттығу.
   
6. 
   Эмоционалдық өзін-өзі көрсетуге арналған жаттығулар, қарым-қатынастың вербальды емес әдістері, диалогтік сөйлесудің тәсілдерін дамыту.
   
7. 
   «Педагогикалық жағдаяттардың конкурсы» атты рөлдік ойын
   
8. 
   «Ата-аналар үшін маңызды қандай кездесу тақырыбы бар» қызметтік ойыны.
   

1. Арнаутова Е. Самоанализ опыта общения с родителями. // Дошкольное воспитание. 2002. №4. С.47-56.

2. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

3. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005

3. 
   Отбасы дағдарысы жайлы түсінік
   
4. 
   Дағдарыстан шығу жолы
   

1.Зверева О.Л., Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. М., 2005. Стр.7-21.

2. Глебова С.В. Детский сад – семья: аспекты взаимодействия. – Воронеж, 2005

2. Зверева О.Л. Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. – М., 2005

3. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

4. Белая К.Ю. Методическая работа в ДОУ. – М., 2006

5. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005

6. Микляева Н.В. Создание условий эффективного взаимодействия с семьей. М.,2006

7.Фалькович Т.А., Толстоухова Н.С., Обухова Л.А. Нетрадиционные формы работы с родителями. – М., 2005
Практикалық сабақ №10

Тақырыбы: Ата-аналарды психологиялық-педагогикалық сауаттандырудың интерактивті әдістері.

Мақсаты: Ата-аналарды психологиялық-педагогикалық сауаттандырудың интерактивті әдістері жайлы түсінік беру

Жоспары:

3. 
   Интерактивті әдістер жайлы түсінік беру
   
4. 
   Ата аналармен жұмыс жүргізуде интерактивті әдістерді қолдану
   

1.Зверева О.Л., Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. М., 2005. Стр.7-21.

2. Глебова С.В. Детский сад – семья: аспекты взаимодействия. – Воронеж, 2005

2. Зверева О.Л. Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. – М., 2005

3. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

4. Белая К.Ю. Методическая работа в ДОУ. – М., 2006

5. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005

6. Микляева Н.В. Создание условий эффективного взаимодействия с семьей. М.,2006

7.Фалькович Т.А., Толстоухова Н.С., Обухова Л.А. Нетрадиционные формы работы с родителями. – М., 2005
Практикалық сабақ №11

Тақырыбы: МДМ мен ата-аналар арасындағы қарым-қатынастағы қиындықтар

Мақсаты: Ата-аналармен жұмыс істеуде кездесетін қиындықтармен таныстыру.

Жоспары:

1.Ата-аналармен жұмыс істеуде кездесетін қиындықтар

2.Жоспарларды түзету және өзара қорытындылау.

Әдебиеттер:

1.Зверева О.Л., Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. М., 2005. Стр.7-21.

2. Глебова С.В. Детский сад – семья: аспекты взаимодействия. – Воронеж, 2005

2. Зверева О.Л. Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. – М., 2005

3. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

4. Белая К.Ю. Методическая работа в ДОУ. – М., 2006

5. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005

6. Микляева Н.В. Создание условий эффективного взаимодействия с семьей. М.,2006

7.Фалькович Т.А., Толстоухова Н.С., Обухова Л.А. Нетрадиционные формы работы с родителями. – М., 2005
Практикалық сабақ №12

Тақырыбы: Отбасымен жұмыс жүргізу кезеңдері

Мақсаты: Ата-аналармен жұмыс істеудің кезеңдері туралы ұғым қалыптастыру.

Жоспары:

1.Ата-аналармен жұмыс істеу кезеңдері

2.Жұмыс кезеңінің басталуы

Әдебиеттер:

1.Зверева О.Л., Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. М., 2005. Стр.7-21.

2. Глебова С.В. Детский сад – семья: аспекты взаимодействия. – Воронеж, 2005

2. Зверева О.Л. Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. – М., 2005

3. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

4. Белая К.Ю. Методическая работа в ДОУ. – М., 2006

5. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005

6. Микляева Н.В. Создание условий эффективного взаимодействия с семьей. М.,2006

7.Фалькович Т.А., Толстоухова Н.С., Обухова Л.А. Нетрадиционные формы работы с родителями. – М., 2005
Практикалық сабақ №13

Тақырыбы: Кеңес беру - МДМ-дағы ата-аналармен жұмыстың бір формасы ретінде.

Мақсаты: ата-аналар үшін жазба консультациялар мен буклеттерді дайындау дағдыларын қалыптастыру.

Жоспары:

1.жазба консультацияның презентациясы.

2. ата-аналарға арналған буклеттің презентациясы
Әдебиеттер:

1. 
   Глебова С.В. Детский сад – семья: аспекты взаимодействия. – Воронеж, 2005
   
2. 
   Зверева О.Л. Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. – М., 2005
   
3. 
   Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004
   
4. 
   Белая К.Ю. Методическая работа в ДОУ. – М., 2006
   
5. 
   Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005
   
6. 
   Микляева Н.В. Создание условий эффективного взаимодействия с семьей. М.,2006
   

3. 
   Ата-аналармен жұмыс жоспар үлгісін құру
   
4. 
   Жоспарларды түзету және өзара қорытындылау.
   

1.Зверева О.Л., Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. М., 2005. Стр.7-21.

2. Глебова С.В. Детский сад – семья: аспекты взаимодействия. – Воронеж, 2005

2. Зверева О.Л. Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. – М., 2005

3. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

4. Белая К.Ю. Методическая работа в ДОУ. – М., 2006

5. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005

6. Микляева Н.В. Создание условий эффективного взаимодействия с семьей. М.,2006

7.Фалькович Т.А., Толстоухова Н.С., Обухова Л.А. Нетрадиционные формы работы с родителями. – М., 2005
Практикалық сабақ №15

Тақырыбы: Ата–аналар белсенділіктері және қоғамдық ұйымдарымен өзара әрекет етуі

Мақсаты: Ата-аналармен жұмыс істеуді жоспарлаудың әртүрлі формалары туралы ұғым қалыптастыру. Перспективті жоспарларды жазуға жаттықтыру.

Жоспары:

1.Ата-аналар мектебі

2.Ақсақалдар кеңесі

Әдебиеттер:

1.Зверева О.Л., Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. М., 2005. Стр.7-21.

2. Глебова С.В. Детский сад – семья: аспекты взаимодействия. – Воронеж, 2005

2. Зверева О.Л. Кротова Т.В. Общение педагога с родителями в ДОУ. – М., 2005

3. Козлова А.В., Дешеулина Р.П. Работа ДОУ с семьей. – М., 2004

4. Белая К.Ю. Методическая работа в ДОУ. – М., 2006

5. Давыдова О.И., Богославец Л.Г., Майер А.А. Работа с родителями в ДОУ. – М., 2005

6. Микляева Н.В. Создание условий эффективного взаимодействия с семьей. М.,2006

2. Рефераттың тақырыбына қатысты студент кішігірім зерттеулер жасайды. Студен осы алғашқы ғылыми жұмысқа байланысты мәселелерге орай қажетті әдебиеттерге шолу жасау қажет. Реферат жазуда студент негізгі мәселені ажыратуға, тақырыптардың өзара сабақтастығын тануға дағдыландыру. Орындағын тапсырманы тиісті түрде бағалау

3. Жазып отырған тақырыптан алшақтамай, оның мазмұнын нақты ашу, қажетсіз дәлелдемелер мен көп сөздікке жол бермеу. Сіндетті түрде жоспар болуы және тақырып мазмұнын жоспарға сай рет-ретімен жүйелі конспектілеу қажет

4.Рефераттың тақырыбына қатысты студент кішігірім зерттеулер жасайды. Студен осы алғашқы ғылыми жұмысқа байланысты мәселелерге орай қажетті әдебиеттерге шолу жасау қажет. Реферат жазуда студент негізгі мәселені ажыратуға, тақырыптардың өзара сабақтастығын тануға дағдыландыру. Орындағын тапсырманы тиісті түрде бағалау

2. Артық баяндау, қажетсіз дәлелдемелер мен көп сөзділікке жол бермеу.

3. Міндетті түрде жоспар болуы және тақырып мазмұнын жоспарға сай рет-ретімен жүйелі баяндауы қажет.

4. Жұмыс түсінікті, мағыналы, орамды тілмен жазылуы тиіс.

5. Барлық айтылған ойды жинақтап, тұжырымдап, тиісті қорытынды жасау.
Реферат жазуда не ескеріледі?

1. Таңдап алған рефераттың тақырыбына қатысты студент кішігірім зерттеулер жасайды. Студен осы алғашқы ғылыми жұмысқа байланысты мәселелерге орай қажетті әдебиеттерге шолу жасаудан бастайды.

2. Керек жағдайларда оқытушымен кездесіп, керекті кеңестеп алғаны абзал.

3. Реферат жазуда студен негізгі мәселені ажыратуға, тақырыптардың өзара сабақтастығын тануға дағдыланады.

4. Фактілер, фактілік материалдарды іріктеу және жинақтау негізінде таблицалар, графиктер, схемалар жасалады.

5. Пайдаланған деректер, материалдар, әдебиеттердің тізімін, қайдан алғанын (сілтеме) қайда, қашан, қандай баспадан жарық көргенін көрсетуі қажет.

6. Студенттің жазған рефераты аудиториядаталқыланады. Ең алдымен оқытушы қысқаша реферат тақырыбымен, негізгі идеясымен таныстырады. Тақырыпты зерттеуші студен реферат мазмүнын аудиторияда баяндайды, сүрақтарға жауап береді.

Жұмыстың мұндай түрі, формасы, нұсқасы студенттердің танымдық белсенділігін арттырып, алдағы ізденіске құлшындырады.

Рефератты талқылау — шығармашылық жұмыстың бір көрінісі, яғни білімділік, қызығушылық тұрғысынан және тәрбиелік мән-мазмұны зор әрекет, жұмыс. Бұл кезде сөйлеушілер негізгі мәселеден ауытқымай, нақты, тұжырымды ой айтуға көңіл бөлуі тиіс.

Рефератты талқылып, қорытындысын шығару - маңызы зор жауапты сәт, белгілі бір тақырып төңірегінде ғылыми дәйекті тұжырымдар жасап үйрену. Соңында оқытушы реферат жазған студенттің, пікір айтушылардың сөздерін жинақтап, қажетті толықтырулар енгізеді, мәселенің түсініксіз тұстарын анықтап, түзетулер жасайды, толықтырады, өзгертеді.

Студенттердің өздік жұмыстарды орындауларына жалпы кеңестер мен нұсқаулар

1. Өздігінен білім алу үшін, алдымен сол жұмысқа қажетті нақты дағдыларға (іштей жылдам оқи білу, библиографиялық дағдылар, түрлі анықтама әдебиеттерді пайдалана білу, оқығандарды жазып алу т.б.) ие болу керек.

2. Біліммен жемісті шұғылдану қолайлы жағдайларды (уақыт, орын, тиісті әдебиеттер мен құралдардың болуы т.б.) керек етеді, ең дұрысы кітапханаларда, оқу залдарында біліммен шұғылдануға дағдылану.

3. Өздігінен білім алатын адам нені оқитынын анық біліп, ол жұмысты белгілі жоспармен, жүйемен жасауы керек.

4.Алғашқы кезде оқытушылардан, тәжірибелі адамдардан, кітапханалардан ақыл-кеңес алудың пайдасы зор.

5. Өздігінен білім алу жұмысын асықпай, көп үзіліс жасамай жүргізген жөн.

6. Оқыған материалды мұқият ұғатындай етіп ұғып, түсінбеген жерлерді қалдырмай, қайталап оқып, оның негізгі жақтарын жазып алу қажет.

7. Анықтама әдебиеттерді, энциклопедияларды, түрлі сөздіктерді қоса пайдаланып отыру керек.

Студенттердің өздік жұмысы және оны орындау кестесі

1. 
   1.Қазіргі балабақшадағы әдістемелік жұмыстардың ерекшелігі.
   
2. 
   Мектепке дейінгі ұйымның жоспар құру технологиясы
   
3. 
   Педагогтың біліктілігін жоғарлату формасы
   
4. 
   Әдіскердің негізгі әрекеті - жоспарлау мен қадағалау.
   
5. 
   Шығармашылық топты ұйымдастыру жолдары
   
6. 
   МДМ-де ата-анамен жұмысты ұйымдастыру.
   
7. 
   Әдіскердің негізгі әрекетін жоспарлау.
   
8. 
   Мектепке дейінгі ұйымдардың әдістемелік жұмыстарының белсенді әдістері.
   
9. 
   МДМ мен отбасының өзара әрекетіне қазіргі заманғы қатынасы.
   
10. 
    Шығармашылық топтарды ұйымдастыру жолдары
    
11. 
    Педагогтың біліктілігін жоғарлату формасы
    
12. 
    МДМ-де ата-анамен жұмысты ұйымдастыру.
    
13. 
    Балабақшадағы педагогикалық кеңес пен жиналыс өткізу.
    
14. 
    Баланың дамуы туралы МДМ-ң және отбасының функционалдық өзара әрекеттесу моделі.
    
15. 
    МДМ-дегі ата-анамен жұмыстың формалары.
    
16. 
    Мектепке дейінгі ұйымдағы әдістемелік жұмыс формасы.
    
17. 
    Ата – аналармен қарым-қатынасты дамыту.
    
18. 
    МДМ-гі ата-аналар жиналысы
    
19. 
    Мектепке дейінгі ұйымда ата-аналармен жұмысты ұйымдастару.
    
20. 
    Мектепке дейінгі ұйымдағы педагогтар арасында тәжірибе алмасу.
    
21. 
    Ата-аналармен жұмыстағы диагностикалық әдістер.
    
22. 
    Мектепке дейінгі ұйымдағы әдістемелік кабинет.
    
23. 
    Ата-аналармен қарым-қатынастың дағдыларын қалыптастыру.
    
24. 
    Ата-аналардың әртүрлі жас кезеңдерінің топтарымен жұмыс істеу ерекшеліктері.
    
25. 
    Педагогтың балалармен өзара әрекеті.
    
26. 
    Ата –аналармен жұмыс істеуде интерактивті әдістерді қолдану.
    
27. 
    Ата-аналарды психологиялық-педагогикалық сауаттандырудың интерактивті әдістері.
    
28. 
    Педагогтардың біліктілігін жоғарлату формасының бірі -өз бетімен білім алу.
    
29. 
    Ата-аналар жиналысы барысындағы педагог ықпалы.
    
30. 
    МДМ мен ата-аналар арасындағы қарым-қатынастағы қиындықтар.
    
31. 
    Мектепке дейінгі ұйымдағы педагогикалық кеңесті жүргізу әдістемесі.
    
32. 
    Ата-аналармен жұмыста анкетілеуді қолдану
    
33. 
    Отбасылық клубтарды ұйымдастыру арқылы ата-аналарды балабақшаның өміріне араластыру
    
34. 
    Танымдық дамудағы сенсорлық тәрбиенің орны
    
35. 
    Консультация-МДМ-дегі ата-аналармен жұмыстың бір формасы ретінде.
    
36. 
    Мектепке оқуға психологиялық дайындық
    
37. 
    Мектепке дейінгі балаларды оқытудың педагогикалық мәні
    
38. 
    Оқытудың негізгі прициптері.
    
39. 
    Отбасымен жұмысты жоспарлау
    
40. 
    .Ата-аналармен педогогтардың қарым-қатынас орнатуының принциптері
    
41. 
    Ата-анамен жұмыс атқарудағы бала-бақшаның маңызды міндеттері
    
42. 
    Тәрбиеленушілердің ата-аналарымен қарым-қатынастағы педагогтың профессионалдық компитенттілігі.
    
43. 
    Балабақшадағы оқытудың психологиялық негіздері
    
44. 
    Ата-аналардың педагогикалық мәдениетін қалыптастыру
    
45. 
    Педагогтың біліктілігін жоғарлату формасы
    
46. 
    Оқыту ұйымдарының отбасымен жұмыс жасауының негізгі бағыттары
    
47. 
    МДМ-ң отбасымен жұмыс жасауының системасы
    
48. 
    Балабақшадағы оқытудың психологиялық негіздері.
    
49. 
    Балабақша мен отбасы қарым-қатынасының өзара әрекеті мен бірігіп жұмыс істеуі
    
50. 
    Мектепке дейінгі жас- бала дамуындағы сензитивтік кезең.
    
51. 
    Ата-аналар мен педагогтар арасындағы сенімді қарым-қатынас
    
52. 
    Ата-аналар жиналысы кезіндегі өара әрекеттің принциптері
    
53. 
    Ата-аналар жиналысыны ұйымдастырудың өнімділігін жоғарылату
    
54. 
    3.Педагогтар мен ата-аналардың өзара әрекеттесу формалары.
    
55. 
    Ата-аналармен жағымды қарым-қатынас орнату техникасы
    
56. 
    Ата-аналармен жұмыстың белсенді әдістері.
    
57. 
    Ата-аналармен жұмыс формаларының классификациясы
    
58. 
    Ата-аналарды анкетілеу. Анкеталарды жасаудың әдістемесі
    
59. 
    Ата-аналармен жұмыстағы тесттер мен сұрақ-жауаптар.
    
60. 
    Тәрбиешінің кіші топтағы ата-аналармен жұмыс істеу ерекшеліктері.
    
61. 
    Тәрбиешінің орта топтағы ата-аналармен жұмыс істеу ерекшеліктері
    
62. 
    Ата-аналар жиналысының жасалған бағдарлама үлгісі
    
63. 
    Ата-аналар жиналысын өткізудің өзіндік бөліктері, анализ бен бағалау
    
64. 
    Тәрбиешінің ересек топтағы ата-аналармен жұмыс істеу ерекшеліктері
    
65. 
    Ата-аналармен жұмыстың жылдық жұмыс жоспарының үлгісі
    
66. 
    Ата-аналар жиналысын өткізудің өзіндік бөліктері, анализ бен бағалау
    
67. 
    Ата-аналармен жұмыстағы тесттер мен сұрақ-жауаптар.
    
68. 
    Тәрбиешінің кіші топтағы ата-аналармен жұмыс істеу ерекшеліктері.
    
69. 
    Ата-аналар жиналысын өткізудің өзіндік бөліктері, анализ бен бағалау
    
70. 
    .Әдіскердің негізгі әрекетін жоспарлау.
    
71. 
    Мектепке дейінгі ұйымдардың әдістемелік жұмыстарының белсенді әдістері.
    
72. 
    МДМ мен отбасының өзара әрекетіне қазіргі заманғы қатынасы.
    
73. 
    Мектепке дейінгі ұйымдағы әдістемелік кабинет.
    
74. 
    Ата-аналармен қарым-қатынастың дағдыларын қалыптастыру.
    
75. 
    Ата-аналардың әртүрлі жас кезеңдерінің топтарымен жұмыс істеу ерекшеліктері.