Өзін-өзі бақылау сұрақтары

1.Әлемдік шаруашылық байланыстардың дамуы.

2.Капиталдың халықаралық қозғалысының қазіргі кездегі масштабтары және динамикасы.

3.Капиталдың халықаралық қозғалысының формалары.

4.Тікелей инвестициялардың себептері және құрамы.

5.Портфелдік инвестициялаудың себептері.

1.Байгисиев М. Халықаралық экономикалық қатынастар. – Алматы., 2006

2.Доғалова Г. Халықаралық экономика. – Алматы., 2010

3. Мамыров Н.Қ. Халыкаралық экономикалық қатынастар. – Алматы., 2009

1.Халықаралық еңбек миграциясының мәні және себептері.

2.Миграцияның экономикалық тиімділігі.

3.Жұмысшы күші миграциясын мемлекеттік реттеу.

1.Халықаралық еңбек миграциясының мәні және себептері. Еңбек миграциясы - адамзаттың өмір сүруі сияқты көне құбылыс. Тарихымыздың басында әскери жаулау сипатында болған халықтардың көшіп-қонуы байқалған. Миграция тарихы адамдардың жаппай көшуінің әр түрлі түрлерін енгізді. Алғашқы қауымдық құрылыста бос жерлерге көшіп-қону, ең алдымен, өмір сүруге қажетті заттарды табу, оның ішінде мал бағу, аңшылыққа негізделген еді. Жер өңдеудің дамуы да адамдарды құнарлы, ауылшаруашылыққа жарамды жерлерді іздестіруге мәжбүр еткен.

Кұл иеленушілік және феодалдық құрылыс кезінде территориялық қозғалыстар шектелген ауқымда болды. Ол өндірушінің жеке тәуелді болуына байланысты болды. Соған қарамастан, құлдар еңбегі мен құлдар саудасы, мысалға Америкаға құлдық плантациялық шаруашылық үшін жеткілікті жұмыс күшін қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. Капиталистік құрылысқа дейін кеңістіктегі еңбек мобильдігі әр түрлі формалар - отарлау, құл саудасы - арқылы жүзеге асырылды.

Капитализм жағдайында халықтың территориялық орын ауыстыру сипаты күрт өзгерді. Жұмысты іздеуге байланысты көшіп-қонудың жаңа түрі пайда болды. Капитализм мен нарықтық экономиканың осы жағдайларында экономикалық мәжбүрлікке негізделген жұмысшы күші миграциясы халықаралық деңгейге шығады,

Территориялық мобильдіктің күшеюі бір жағынан жұмысшының өндіріс құралдарынан бөлініп, заңды еріктілігіне негізделген жұмысшы күшінің тауарға айналуы болса, екінші жағынан капитал қорлану процесі жұмысшы күші қозғалысының объективті себебі болды. Сөйтіп, капитализм кезіндегі өндіргіш күштердің өсуі мен дамуы жұмысшы күшінің миграциясын күшейтуді меңзейді. Капитализм дамуымен миграциялық процестегі жұмысшы күші миграциясы, басқаша айтқанда еңбек миграциясы кең өріс алды.

Капитализм дамуының әр сатысында еңбек миграциясы ұғымына өзіндік түсінік болған.

1880 жылға дейін Батыс Еуропа, Англия, Германия және Швецияның бір бөлігінде ескі имиграция деп аталатын миграция басым болды. Осы кезеңде ірі машина индустриясы дамуына байланысты ағымдағы халықтың тығыздығы, әсіресе аграрлық халық тығыздығы басым болды. Сөйтіп миграциялық ағымдар АҚШ-қа, Австралияға, Канадаға бағытталды.

Жаңа миграция кезеңі американдық өндірістің артта қалған Шығыс және Оңтүстік Еуропадан, Австро-Венгрия, Италия және Россиядан жұмысшыларды әкелуінен басталды.

Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін бұрынғы әлемдік шаруашылық байланыстар күрт өзгеріп, ғылыми-техникалық прогресс күш ала бастап, еңбек күші рыногының интернационализациясы жұмысшы күшінің миграция процесіне елеулі өзгерістер әкелді.

Халық миграциясының басты функциясы әр түрлі елдердегі, аудандардағы және елді мекендердегі жұмысшы күшінің түрлі мамандану мен бағытталуының, ұсынысы мен сұранысының сандық және сапалық сәйкестігін қамтамасыз ету болып табылады.

Миграцияны ішкі және сыртқы миграцияға бөледі.

Халықаралық миграцияға иммиграция, эмиграция, рэмиграция, білімділердің кетуі, миграциялық сальдо ұғымдары тән.

Иммиграция - жұмысшы күшінің басқа елге, жұмысқа немесе оқуға белгілі мерзімге орналасу мақсатымен келуі немесе жұмысшылар импорты.

Эмиграция – жұмысшы күшінің экспорты, басқаша айтқанда шетелде жұмыс орындарын алу мақсатымен елден кетуі.

Реэмиграция - эмигранттардың Отанына тұрғылықты өмір сүру үшін қайтып келуі (оралмандар).

"Милардың ағымы" -жоғары білімді мамандардың халықаралық қозғалысы.

Миграциялық сальдо - кетіп қалған және келген мигранттар арасындағы айырма. Егер эмиграция иммиграциядан көп болса, миграциялық сальдо теріс болып, елден жұмысшы күшінің кетуі байқалады. Ал егер эмиграция иммиграциядан аз болса, миграциялық сальдо оң болып, елге жұмысшы күшінің келуі байқалады.

Біріккен Ұлттар Ұйымының топтастыруына сәйкес, сыртқы миграцияның төмендегідей түрлері бар:

1. 
   Қайтпайтын -тұрғылықты мекендеуге бағытталған миграция.
   Миграцияның бұл түрі белгілі бір жағдайларда АҚШ, Канада,
   Австралия, Германия, Израильде рұқсат етілген.
   
2. 
   Маусымдық - қабылдаушы елде бір жылдан кем уақытқа
   төлемді жұмыс табу үшін келген, уақытша немесе маусымдық
   мигранттар болып табылады.
   
3. 
   Маятникті мигранттарды "фронтальерлер" деп атайды.
   Жұмысшы-фронтальер-мигранттар күн сайын көрші мемлекетте
   жұмыс істеу үшін шекарадан өтеді.
   
4. 
   Амалсыз миграция. Амалсыз миграция экономикалық емес
   себептерден болса да, ол эмиграция мен иммиграция елдерінің
   дамуына әсер ететін еңбек ресурстарының қайта бөлінуіне әкеледі.
   

КСРО, АҚШ, Ұлыбритания арасындағы Потсдам келісіміне сәйкес Германия шекарасы халықтың басым бөлігі ГДР мен ГФР территориясына көшуіне әсер ететіндей өтті. Шығыс Азияда Қытай мен Кореядан Жапонияға 6 млн. адам көшірілді.

XX ғасыр босқындар ғасыры деп аталуда. 1999 жылы әлемде олардың саны 27,4 млн. адамнан асып кетті. (1980-9,6 млн.) Амалсыз миграция көптеген елдерге әсер етіп, әлемдік сипат алды. Амалсыз мигранттардың басым бөлігі - 83 пайызы - дамушы елдерде орнықты.

Халықаралық миграцияға бірқатар заңдылықтар тән:

1. 
   Миграция процесінде басты орынды еңбек миграциясы
   алады. Мемлекетаралық миграцияда, қазіргі еңбек күші рыногында
   еңбек детерминантасы басты болып табылады.
   
2. 
   Халықаралық миграция қоғамның әлеуметтік-экономикалық
   өмірінде күнделікті құбылыс болды. Бұл процесс қалыпты түрде
   дамуда. Әлемдік миграция айналымына көптеген елдердің
   жұмысшылары қатысуда. Сондықтан капитал, тауар рыноктарымен
   бірге халықаралық еңбек күші рыногы пайда болып, оның негізгі
   қозғаушы күші еңбек миграциясының процесі болды.
   
3. 
   Заңсыз миграцияның кең ұлғаюы байқалуда
   
4. 
   Мигранттар арасында жоғары маманданғандардың үлесі өсуде.
   

Бірқатар ғалым-экономистердің пікірінше, халықаралық еңбек миграциясы - бұл басқа елдің территориясындағы еңбек іс-әрекетімен байланысты халықтың территориялық қозғалысының барлық түрлерінің жиынтығы. Бұл жерде территориялық халық қозғалысы оның басқа түрлерімен - табиғи және әлеуметтік-қозғалысымен - тығыз байланыстылығы түсіндіріледі.

Батыс экономикалық әдебиеттерінде еңбек күшінің территориялық қозғалысы экономикалық ғылымның дәстүрлі тақырыбы болып табылады.

Белгілі ғалымдар Е.Ли, Р.Харрис, М.Тодаро, М.Тапинос еңбектерінде миграция донор-елдер мен рецепиент-елдердегі жағдай теңсіздігі салдары немесе осы екі топ елдердің ішкі теңсіздіктер нәтижесі ретінде көрсетілген. Бұл авторлар миграцияның қозғаушы мүдделерін нақтылап, жекелеген факторлар арасындағы сандық тәуелділігін анықтап және миграция ағымдарының қарқындылығын нақтылауға талаптанды. Көрсетілген авторлар халықаралық миграцияны рецепиент-елдің экономикасына мигранттардың еңбегін пайдаланудың салдары негізінде қарастырды.

А.Льюис пен К.Кандлебергер² экономикалық өсу мен шетелдік еңбекті шексіз пайдалану мүмкіндігі арасындағы тікелей байланыстылық туралы тұжырымды алға шығарды. Осы теориялық негіздемелер Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін ОЭСР елдерінің ресми доктринасының негізіне кірді. Осы доктрина тұрғысынан шетел еңбегін тарту экономикалық өсудің ынталандырушы құралы ретінде қарастырылды.

Неокейнсшілер миграция нәтижесінде, әсіресе жоғары маманды жұмысшылар эмиграциясы елдің экономикалық жағдайының нашарлануына әкелу мүмкіндігін мойындаған.

Соңғы жылдары миграцияны талдауда негізгі көңіл экономикалық өсудің эндогендік факторы ретіндегі адам капиталының шоғырлануын зерттеуге ауды. Өйткені жинақталған адамзаттық потенциал экономикалық дамудың алғышарты болып табылады. Миграция теориясында бұл тәсіл елдер арасындағы экономикалық өсу қарқынындағы айырмашылықтың бір түсініктемесі болуда.

Осы көзқарасты бірқатар зерттеушілер де ұстанып, жұмысшы күшін шеттен тарту экономикалық тоқыраудан құтқармайтындығын, өйткені шетел жұмысшыларының санын реттеудің бұрынғыдай кең мүмкіндіктері жоқ болмағанымен түсіндіруде. Сондықтан, миграцияны капиталистік экономиканың трансұлттандырудың жалпы заңдылықтарының көрінісі ретінде қарастыру концепциясы алға тартылды. Шетел еңбегін пайдалану ішкі отарлау терминімен сипаттала бастады. Басты назар мигранттардың алдын ала еңбек рыногының екіншілік сегменті шеңберінде жұмысқа душар болатындығына аударылды. Ол еңбектің ауыр және зиян жағдайлары мен, кәсіби өсу мүмкіндігі жоқтығымен сипатталады.

ХХ-ғасырдың 80-90 жылдары неолиберализм тұрғысынан халықаралық миграцияны зерттеу кең тарады. Бұл жерде миграция адам капиталының қозғалысының моделі ретінде көрсетілді. Бұл концепцияның негізгі қағидасы Дж.Саймонның "Иммиграцияның экономикалық салдары" еңбегінде көрсетілді. АҚШ-ты мысал ретінде ала отырып, Дж.Саймон мынаны дәлелдеді:

1. 
   Иммигранттар отбасы - инвестиция үшін тиімді объект.
   Иммигранттар жанама (сұранысты кеңейту арқылы) және жаңа
   бизнесті дамыту арқылы тікелей, жаңа жұмыс орындарын
   жасақтауға ықпал етеді.
   
2. 
   Иммиграция жалақы мен табыс бөлінудің орта деңгейіне
   елеулі әсер бермейді. Тек жекелеген жағдайларда белгілі кәсіптік
   топтар ішіндегі бәсекелестіктің күшеюіне, кейде жалақының
   төмендеуіне әкеледі. Бәсекелестік күшеюінен бір мамандық өкілдері
   ұтылса да, жалпы алғанда, қоғам ұтыста болады.
   
3. 
   Халықаралық еңбек миграциясы өндіріс факторларының
   тиімді пайдалануына әсер етеді.
   
4. 
   Донор-елдерде ақша аудару түріндегі мигранттардан түсетін
   валюталық қаржылар оң әсерін береді.
   

Еңбек рыногынсыз әлемдік экономикалық жүйенің толық іс-әрекет етуі мүмкін емес. Бұл жүйенің қозғаушы және өзгертуші күштерінің бірі болып еңбек күші миграциясы табылады. Әлемдік еңбек күші рыногы шетел жұмысшы күшіне ұсыныс пен сұраныс механизмі жұмыс істеген жағдайда пайда болады. Сонымен қатар, ұсыныс пен сұраныс абстрактылы емес, жұмысшы күшінің оның пайдалану жеріне қозғалысының нақтылығы арқылы жүзеге асырылады.

Енбек күші рыногының үш типі болады: жергілікті (аймақтық), ұлттық және халықаралық, жергілікті (аймақтық) еңбек рыногына мыналар тән:

- Енбек ресурстарының бір бөлігінің шетелге кетуі жергілікті деңгейде өте қатты білінеді. Ол жекелеген кәсіптік-мамандық топтар, салалар, территорияда білініп, енбек ресурстарының құрылымдык тапшылығының пайда болуына әкелуі мүмкін.

2. Иммиграция жаңа жұмыс орындарын жасақтауға көмектеседі.

Миграцияның оң және теріс әсері ұлттық еңбек рыногында жақсы байқалады:

1. 
   Еңбек күші миграциясы жергілікті еңбек рыноктарындағы шиеленісті жоя алады.
   
2. 
   Сыртқы еңбек миграциясы еңбек күшінің сапалық құрылымының өзгеруіне әсер етеді.
   
3. 
   Миграция маманданған және маманданбаған жұмысшы күші тапшылығын жоюдың көзі ретінде табылады. Ұлттық еңбек рыногының тиімді дамуы тек еңбек күшінің еларалық қозғалысының еркіндік жағдайында болуы мүмкін;
   

1. 
   Миграция ұсыныс пен сұраныс механизмінің тәсілі ретінде көрінеді.
   
2. 
   Миграция жергілікті рыноктарды мамандық, кәсіп, мамандық
   деңгейі бойынша қамтамасыз етеді.
   
3. 
   Ол ұлттық рыноктарда жұмысшы күші санын реттеу функция-
   сын атқарады.
   

3.Жұмысшы күші миграциясын мемлекеттік реттеу. Кез келген елдің миграциялық заңы екі негізгі бөлікке белінеді: миграциялық және эмиграциялық.

Донор елдердің қатарына дамушы елдер, ал реципиент-елдерге жоғары дамыған елдер тобының кіруі жалпы әлемдік тенденция болып табылады.

Қазіргі экономикалық әдебиетте еңбек миграциясының түрлі елдердің экономикасына әсер етуінің нәтижелері белсенді түрде зерттелуде. Ел экономикасына экспорт-импорттың әсерін ашатын теориялар аса көп қызығушылық тудыруда. Донор елдің экономикасында миграция нәтижесі бірден көрінбейді, әсіресе теріс жақтары біраз мерзімнен кейін байқалады, ал реципиент -елдің нәтижелері, керісінше, бірден көріне бастайды.

Донор елдің экономикасына миграция әсері туралы 80-жылдары өткізілген зерттеулер нәтижелері сыртқы халық миграциясы көбінесе осы елдердің еңбек рыноктарының қалыпты жағдайға келуін көрсетті.

Қазіргі уақытта бұл елдерде кәсіптік-мамандану құрылымы сақталып, олар үй қызметшілерін экспорттауға мамандануда.

Оның кері салдарына, көбінесе, әлеуметтік теңсіздіктің өсуі мен осы негіздегі қоғамдағы әлеуметтік шиеленістің өсуін жатқызады. Бірақ бүгін эксперттердің көпшілігі бұл көзқарасты, бірқатар зерттеулерге жүгініп, қолдамайды.

Экспортер ел мен импортер ел үшін ең үлкен мәселе қабылдаушы елдегі жұмысқа алу, елге келу мен еңбек жағдайын реттейтін заңдарды бұзумен байланысты заңсыз миграция болып табылады.

Заңсыз миграция мәселесі барлық елдерге тән. Бұл құбылысқа теріс көзқарас, елде ресми рұқсатсыз болудың ішкі еңбек рыногында бәсекелестікті шиеленістіре түсуімен байланысты, өйткені заңсыз мигранттар ең төменгі ақыға жұмыс істеуге келісіп, әлеуметтік төлемдерді талап етпейді. Оған қосымша, олар мемлекетке салық төлемейді, өйткені жұмыс берушілер заңсыз жұмысшыларды пайдалануын барынша жасыруға тырысады. Басқа жағынан бұл жұмысшылар салық төлеушілер арқасында жасалған әлеуметтік игіліктерді пайдалануға мүмкіндік алады, сондықтан олар қоғам үшін масылға (өз жағынан ешқандай шығын шығармай қоғамдық игіліктерді пайдаланушы (экономикалық, саяси, психологиялық және тағы басқадай) айналады.

Заңсыз эмиграцияны, көбінесе еңбекке жарамды халықтың артық мөлшері бар, дамушы елдердің төмен маманданған жұмыскерлері қолданады. Соңғы уақытта бұл мәселе ұшықтырыла түсті. Мысалға АҚШ-та 1 млн. заңсыз мигранттар бар, ал Германияда елге келгендердің 1/Ззаңсыз осы елде қалып қояды.

Донор-елдердің экономикасы үшін мигранттардың валюталық қаржыларының келуінің өте маңызды мәні бар. Олар көптеген елдерде қаржы жағдайының жақсаруына көмектеседі.

Төлем балансының статистикасындағы еңбек күші миграциямен байланысты көрсеткіштер ағымдағы операциялар балансының бір бөлігі болып табылып, 4 баппен топтастырылады:

Еңбек табысы, жұмыстыларға берілген төлем - ел резиденттеріне мигранттардың (жекелеген резидент емес тұлғалар) жасаған жұмысы үшін алынған еңбекақы, нақты ақша немесе заттай басқа төлемдері. Жеке резидент емес тұлғалар қатарына бір жылдан кем болған шетел жұмысшыларының бәрі, оның ішінде маусымдық жұмысшылар, шекаралас мемлекеттерден келген жұмысшылар, уақытша табысқа келген жұмысшылар, шетел өкілдіктеріндегі жергілікті персонал кіреді.

Мигранттар ауысуы - мигранттардың басқа елге көшкендегі өзімен бірге алынатын мүліктің ақшалай құнының бағалау көрсеткіші. Бұл жердегі эмигранттың мүлігін шығару елдің тауар экспорты ретінде көрсетіледі.

Жұмыскерлердің аударулары - мигранттардың отанында қалған туыстарына ақша мен тауарды жіберулері. Жіберу кезінде олардың бағалық құны есептелінеді.

Жеке төленбеген аударулар - мигранттардың кетер кездегі алынған мүлік пен келесіде отанына тауар жіберулерінің ақшалай эквивалент бағасы.

Экономистердің есептеулері бойынша, еңбек күшінің экспорттық тиімділігі тауар экспортының тиімділігінен бес есе көп. Мысалға, жұмысшы күшінен алынған табыс ұлттық төлем балансындағы барлык валюта түсімдерінің 20-30 пайызын құрайды.

Бірқатар ел үшін, әсіресе кішігірім елдер үшін эмигранттардың ақшалай аударулары валюталық түсімдердің маңызды көзі ретінде болуда- Мысалға, Буркина-Фасода тауар экспортынан түсетін түсімдердің 31-42 пайызын, Капо Вердеде -39-54 пайызын, Йеменде 28-72 пайызын қүрайды.

Үндістан, Пәкістан сияқты ірі елдерде оның мөлшері экспорт түсімдерінің 10-27 пайызын құрайды. Еңбек ресурстарының экспорты бойынша 1 орынды иеленетін Филиппинде бұл саладан жыл сайын 3 млрд АҚШ долларына дейін ақша түсіп, тауар экспорты табысы тек 9 млн. АҚШ долларын құрауда. Эмигрант-жұмысшылар үшін қор жинау нормасының жоғары болуы тән. Қор жинаудың орташа нормасы түрік эмигранттарында 35 пайызға, пәкістандықтарда 70 пайызға дейін болуда.

Ақшалай аударулар өндірістің өсуі мен жұмыстылық деңгейіне әсер ете алатын ішкі сұранысты ынталандырады. Бірқатар ішкі еңбек рыноктары тар елдерде олар инфляциялық қысымды күшейтіп, импорттың кеңеюіне әсер етуі мүмкін.

Теориялық тұрғыдан, еңбек күші экспортер-елдің табысының, басым бөлігі эмигранттардың ақша аударулары болса да, онымен шектелмейді. Басқа да төлем балансына оң ықпал ететін табыстар - шетелде жұмысқа орналастыратын фирмаларға салынған салықтар, эмигранттардың өз еліне жасаған портфельді және тікелей инвестициялар, оқытуға, денсаулық сақтау мен басқадай әлемдік шығындардын азаюы т.б. Эксперттердің есебі бойынша, отанына қайтқанда мигранттар өзімен бірге, алдында банктер арқылы жасалған аудармаларға тең мөлшерде қаржы әкеледі деп саналуда.

Экспортер - ел үшін болатын оң салдарға еңбек рыногындағы жағдайдың жақсаруы, әлеуметтік шиеленістің әлсіреуі, елге валюта қаржы ағымының ұлғаюын жатқызуға болатыны сөзсіз. Отанына Қайтып келетін реэмигранттар өзімен бірге жоғары өндірістік және техникалық деңгейдегі кәсіпорында істеген тәжірибесін, кәсіпкерлік дағдыларды ала келеді. Бұл елге құрал-жабдық, машиналар әкелінеді. Осы елді әлемдік шаруашылық және экономикалық мәдениетке, тартылуына мүмкіндік беріп, оған сауда-экономикалық серіктес ретінде қызығушылықты жоғарылатады. Осының нәтижесінде экспортер ел маманданған жұмысшыларды ақысыз алады. Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келе, еңбек миграциясының теріс және оң салдары бар екенін айтамыз. Оны 1-кестеде көрнекті түрде көруге болады.

Халықаралық деңгейде еңбек күші миграциясын реттеуде 185 мемлекет-мүшесі бар, штаб-квартирасы Нью-Йоркте орналасқан, 1945 жылы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымы маңызды орын алады.

БҰҮ-ның арнайы құрылымы - қашқындар ісі бойынша (БҰҰ) Бас комиссары Басқармасы 1950 жылы құрылды. 1951 жылы 108 ел қашқындар статусы конвенциясына қол қойды.

Халықаралық миграция ұйымы (ХМҰ) 1951 жылы, Женевада құрылды. Осы ұйымға 48 мүше-ел мен 35 бақылаушы-ел кіреді. Ұйымның маңызы жылдан жылға өсуде. Халықаралық миграция ұйымының мақсаты - халықаралық миграцияның жоспарлығы мен тәртіптелуін, оны ұйымдастыру, тәжірибе мен ақпаратпен алмасуды қамтамасыз ету болып табылады. Оның қалыптасқан ұйымдық құрылымы бар. Сол арқылы талаптанған мигрант пен еңбек бойынша мемлекеттік органдарды қандай да бір елдің еңбек рыногындағы жағдай туралы, оның ішінде кәсіптер, мамандану, жұмысқа алу жағдайлары туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді.

Халықаралық еңбек ұйымы - 1919 жылдан жұмыс істеп келе жатқан, ең қадірлі ұйым болып табылады. Оның құрамына 160 мемлекет мүше болып кіреді.

Жоғарыда көрсетілген ұйымдар эмиграция елдеріндегі жағдайды зерттейді миграция ағымдарының пайда болуын болжап, барлық мүше елдерді миграциялық салада саясатын үйлестіріп, халық қозғалысына бақылау орнатуға байланысты ұсыныстар беріп, эмиграциялауға шешім қабылдаған адамдар санын қысқартудағы алдын ала шараларын ұсынады.

Сыртқы еңбек миграциясының халықаралық құқықтық негіздеріне жататын төмендегі құжаттар:

1. 
   10.12.48 жылғы жалпы адам құқығы декларациясы.
   
2. 
   16.12.1966 жылғы азаматтық және саяси құқықтар туралы
   халықаралық пактысы.
   

2. 
   Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтасу Кеңесінің қорытынды актісі 1.08.1975 жыл.
   
3. 
   1986 жылғы Веналық кездесудегі Еуропадағы қауіпсіздік пен
   ынтымақтасу кеңесінің мүше елдерінің қорытынды құжаты.
   
4. 
   Сыртқы еңбек миграциясы, жұмысшы мигрант пен жанұя
   мүшелері туралы Халықаралық еңбек ұйымының концепциялары
   мен ұсыныстары.
   

1966 жылы БҰҰ қабылдаған азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт мүше елдерді азаматтардың келу құқығын қамтамасыз ететін норманы бекітті. Пактың 12 бабында әрбір адам кез келген елден, өзінің елінен де кетуге және келуге құқылы деп, Жалпы адам құқығы декларациясының 2 тарауының 13 бабын толық қайталауда (1948 жылы).

Қазіргі уақытта көптеген ұйымдар мен мекемелер, әсіресе БҰҰ шеңберінде, жұмысшы күші мен халықтың миграциясы мәселерімен айналысуда.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1.Халықаралық еңбек миграциясының мәні және себептері.

2.Миграцияның экономикалық тиімділігі.

3.Жұмысшы күші миграциясын мемлекеттік реттеу.

1.Байгисиев М. Халықаралық экономикалық қатынастар. – Алматы., 2006

2.Доғалова Г. Халықаралық экономика. – Алматы., 2010

3. Мамыров Н.Қ. Халыкаралық экономикалық қатынастар. – Алматы., 2009

1.Технологиялардың халықаралық қозғалысы.

2.Технологиялардың халықаралық айырбасының мехенизмдері.

3. Халықаралық техникалық ықпалдастық.

4.Технологиялардың берілуін мемлекеттік реттеу.

Тақырып бойынша басты түсініктер: технологиялардың халықаралық қозғалысы, халықаралық айырбас механизмдері, халықаралық техникалық ықпалдастық.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1.Технологиялардың халықаралық қозғалысы.

2.Технологиялардың халықаралық айырбасының механизмдері.

3. Халықаралық техникалық ықпалдастық.

4.Технологиялардың берілуін мемлекеттік реттеу

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Байгисиев М. Халықаралық экономикалық қатынастар. – Алматы., 2006

2.Доғалова Г. Халықаралық экономика. – Алматы., 2010

3. Мамыров Н.Қ. Халыкаралық экономикалық қатынастар. – Алматы., 2009

1.Экономикалық интеграцияның алғышарттары және мақсаттары.

2.Дамыған және дамушы елдердің интеграциялық бірлестіктері.

Тақырып бойынша басты түсініктер: Экономикалық интеграция, интеграциялық бірлестіктер.

1.Экономикалық интеграцияның алғышарттары және мақсаттары. Интеграциялық процестердің дамуы халықаралық тауар айырбасы мен оларды өндіретін факторлар қозғалысының артуының зандылықты нәтижесі болып табылады. Бұл елдер арасындағы тұрақты өндірістік өнім өткізу байланыстарын қалыптастыру және халықаралық сауда мен өндіріс факторлары қозғалысындағы көптеген кедергілерді жоюды қажет етеді. Бұны жүзеге асыру мемлекетаралық интеграциялық бірлестіктер деңгейінде көп жақты саяси келісімдер негізінде ғана мүмкін болды.

Экономиканы интеграциялау оған қатысушылардың әрқайсысына, өзара саудамен шектелген елдерге қарағанда, қосымша жүйелі эффект деп аталатын артықшылықтарды алуға жағдай жасайды. Екінші жағынан алғанда, мемлекеттердің бұндай ынтасы әлемде болып жатқан сапалық өзгерістерді керсетеді және де қоғамдық өмірдің әр түрлі салаларындағы, ең алдымен экономикалық жүйедегі интеграциялық процестердің дамуына жасалған оңтайлы жағдайлардан туындайды.

Біріншіден, әлем салыстырмалы түрде әскери шиеленістерден біршама сақтану жүйелерін қалыптастыра бастады, әрі әскери қырғи-қабақ саясаты жойылуда. Әлемдегі екі жүйенін ғаламдық Қарсы тұруы жойылды. Елдер арасындағы даулы мәселелер мен шиеленістерді өз уақытында шешудің көптеген механизмдері жасалды. Әрине, Югославия және жеке елдердегі уақиғалар жалпы мемлекетаралық мәселелердің тұрақтылығы, сенімділігі мен келісімділігін терістей алмайды.

Екіншіден, әлемде әр түрлі елдердің капиталдарының өзара кірігуінің қарқындылығы артты, сыртқы сауда қатынастарының ырықтандырылуымен халықаралық сауда ұлғаюда.

Үшіншіден, әлемде соңғы жылдары елдер арасындағы экономикалық ынтымақтастықты реттеудің сенімді және тиімді механизмдері жасалып, табысты қолданылуда. Бұлар - кедендік, төлемдік, валюталық, экспорттық-импорттык және т. б. механизмдер мен нормалар.

Төртіншіден, жоғарғы технология және озық техниканың, информатика және т. б. қарқынды дамуы еңбек өнімділігін шұғыл арттыруға, тіпті жеке елдер мен региондардың нарығының тар болуына әкелуде. Оларға тауарлар мен қызметтер айналымының үздіксіздігін тездету қажеттігі, осыған бөгет жасайтын барлық кедергілерді жою үшін елдер арасындағы өнім алмасуға қатысты мәмілелерді неғұрлым көбірек жеңілдетуге итермелейді.

Бесіншіден, әлемдік нарықтағы бәсекенің сипаты мен ауқымы өзгерді. Жеке елдердің экономикасы дамуына және еңбек бөлінісінің терендеуіне байланысты бәсеке ел ішіндегі фирмааралық деңгейден шығып, еларалық, халықаралық сипат ала бастады.

ХХ-ғ. екінші жартысынан бастап жетекші индустриалды елдердің қарқынды экономикалық дамуы нәтижесінде және халықаралық транспорт пен байланыс құралдарының жетілдірілуіне байланысты тауарлар мен қызметтердің халықаралық саудасы күрт ұлғайды. Халықаралық сауда бірте-бірте өндіріс факторларының (капитал, жұмыс күші, технология) халыкаралық қозғалысының әр түрлі формаларымен толықтырыла бастады.

• 
  интеграцияланушы елдердің экономикалық даму деңгейі мен
  нарықтық дәрежесінің бірегейлігі. Мемлекетаралық интеграция,
  көпшілік жағдайда, индустриалды мемлекеттер арасында немесе
  дамушы елдер арасында қалыптасуда. Тіптен, индустриалды
  дамыған елдер және дамушы елдер шеңберінде интеграциялық
  процестер бірегей экономикалық даму деңгейінде тұрған елдер
  арасында жедел жүргізілуде. Дамушы және индустриалды елдер
  арасындағы интеграциялық типті бірлестіктерді дамыту фактілері
  кездесуі өте сирек және өмірде бар болғанымен, жанадан дамып
  келеді. Сондықтан, олардың тиімділігі туралы айту, қорытынды жасау
  әлі де болса ертерек. Шаруашылық механизмдерінің бастапқы
  сәйкессіздігінен ол елдер серіктестік туралы әр түрлі өтпелі келісім-
  шарттардан, сауда-жеңілдіктерінен және т.б. бастайды. Олардың
  іс-әрекет мерзімі ұзақ мерзімге созылып, нашар дамыған елдерде
  жетілген нарық механизмі қалыптасқанша созылады;
  
• 
  елдердің жағрапиялық жақындығы, көп жағдайда, ортақ
  шекараларының және тарихи қалыптасқан экономикалық байла-
  ныстарының болуы. Әлемдегі көпшілік интеграциялық бірлестіктер
  жағрапиялық жақын орналасқан бір континенттегі көршілес
  елдерден басталған, тіптен бір тілде сөйлейтін және ортақ
  транспорт коммуникациялары бар елдер. Интеграциялық бірлес-
  тікке ұмтылған бастапқы елдер тобына - интеграциялық өзекке -
  біртіндеп басқа көрші мемлекеттер де кіре бастайды;
  
• 
  экономикалық интеграция экономикалық және басқа да
  жалпыға ортақ сипаттағы, саяси қолдау, экономикалық. даму және
  қаржыландыру, ұйымдастыру, реттеу сияқты нақтылай мәселе-
  лердің бірлігі. Экономикалық интеграция бірігетін мемлекеттер
  алдында тұрған нақтылай мәселелерді шешуге бағытталған. Сол
  себепті, негізгі міндеті нарықтық экономиканың негіздерін құру
  болып табылатын жеке елдер нарық жоғары дамыған, жалпы ортақ
  валютаға өткелі отырған елдермен интеграциялана алмайды. Сол
  сияқты, халқын су мен азық-түлікпен қамтамасыз ету өзекті
  мәселеге айналған елдер халықаралық капитал қозғалысының
  еркіндігін басты назарда ұстайтын елдермен интеграциялық
  құрылымға бара алмайды;
  
• 
  Демонстрациялық эффект. Интеграцияланған мемлекеттердің
  белгілі бір экономикалық жетістіктерге жетуі (экономикалық өсудің
  қарқындауы, инфляцияның бәсеңдеуі, жұмыспен қамтамасыз етудің өсуі және т.б.) көбіне басқа елдерге психологиялык, әсер береді, себебі олар болып жатқан өзгерістерді бақылауда. Мысалы, демонстрациялық эффектіні бұрынғы рубль аумағындағы елдердің тіпті іс жүзінде оған ешқандай көзге ілерлік макроэкономикалық алғышарттардың жоқтығына қарамастан, ЕО-на мүше болуға ұмтылыстарынан байқауға болады;
  

2.Дамыған және дамушы елдердің интеграциялық бірлестіктері. Әр түрлі интеграциялық процестер мен топтардың тәсілдері, идеологиясы, анықтамалары мен аттарының белектігіне қарамастан, олардың кейбір жалпы белгілері мен заңдылықтарын бөліп Қарастыруға болады. Тарихи интеграция эволюциялық дамитын бірнеше негізгі сатылардан тұрады және оның әрқайсысы интегра-цияның жетілу дәрежесінің көрсеткіші болып есептеледі (1-ші кесте).

Интеграцияның үшінші деңгейі кедендік одақ (КО) құруға негізделген. Бұл ұлттық кедендік тарифтер тобын келісімді түрде алып тастап, үшінші мемлекеттерге қатысты сауданы реттеуде ортақ кедендік тарифты енгізу және бірыңғай тарифтік емес жүйесін қолдану болып табылады. Кедендік одақ тауарлар мен қызметтердің ішкі интеграциялық алымсыз саудасын және олардың аймақтағы 1-ші кесте қозғалысының толық еркіндігін көздейді. Әдетте кедендік одақ үйлестірілген сыртқы сауда саясатын қалыптастыратын мемлекет аралық органдардың дамыған жүйесін құруды талап (қажет) етеді. Көбіне олар тұрақты қызмет ететін мемлекетаралық секретариатқа негізделген тиісті ведомстволарды басқаратын министрлердің мезгілді кеңесі түрінде өтеді.

Интеграциялық процестің төртінші деңгейі - ортақ нарыққа жеткенде интеграцияланатын мемлекеттер тек тауарлар мен қызметтердің ғана емес, өндіріс факторларының - капитал және жұмыс күші - қозғалысының еркіндігі туралы келісім жасайды. Бірынғай сыртқы тариф негізінде өндіріс факторларының мемлекетаралық қозғалысының еркіндігі ұйымдық тұрғыдан, сырткы саясатты мемлекетаралық үйлестірудің анағұрлым жоғарғы деңгейін талап етеді. Бұндай үйлестіру тұрақты қызмет ететін секретариатқа негізделген қатысушы мемлекеттердің ел басшылары мен үкіметтерінің мезгілді кеңесулерінде (әдетте кылына 1-2 рет), қаржы министрліктерінің, орталық банктердің және басқа да экономикалық ведомстволардың басшыларының жиірек кездесуі кезінде іске асырылады. ЕО-та бұл мемлекет және үкімет басшылары Европалық Кеңесі, ЕО-тын министрлер Кеңесі кәне ЕО-ың секретариаты.

1-кесте