Түсінік хат 4 Қазақ іс қағаздар тілінің тарихы 9

Түсінік хат ---------------------------------------------------------------------------- 4

Қазақ іс қағаздар тілінің тарихы---------------------------------------------------9

Іс құжаттары қарым - қатынас жасаудың тәсілі-------------------------------- 10

Іс қағаз жазудың жалпы тәртібі----------------------------------------------------11

Іс қағаздарының қазіргі күндегі қолданылу аясы ------------------------------ 12

Қорытынды------------------------------------------------------------------------------40

Пайдаланылған әдебиеттер----------------------------------------------------------41

Ұсынылып отырған «Мемлекеттік тілде ісқағаздарын жүргізу» атты оқу құралын жасақтауға бірнеше жылдық іс-тәжірибеде жинақталған жұмыс түрлері енгізіліп, оқушылардың жұмыстары және сабақ барысында қажеттіліктен туындаған ойлардың іске асқан нәтижелері берілді. Оқушы бойына тілдік рухты орнықтыру, тіл арқылы оқушылардың рухын көтеру біздің басты міндетіміз.

Міне, мемлекетіміздің болашақ жас жеткіншектерін қазіргі тез өзгермелі әлемде әлеуметтік мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге белсенді қатысуына, сондай-ақ өмір бойы алған білімдерін өмірде қолдана білуге дайындау. Ісқағаздарын толтырудың мемлекеттік стандарттары мен толтыру әдістері, жазылу стилі, қызметі, мақсаты  сияқты білім негіздерімен қаруландырып, қазақ тілінің қоғам дамуындағы рөлінің күшеюіне өз септігін тигізетіні сөзсіз.12 жылдық білім беру мен мемлекеттік стандартты және ұлттық жоспарды талапқа сай орындау. «Өз тіліміз өзегіміз, халықтық қасиетімізді айғақтайтын алтын тұғырымыз» деп білу, «Мәңгілік елге» айналу.

«Мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізу» жинағына енген материалдар туралы
Мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізуоқу бағдарламасы (10- сынып) талаптары негізінде жүйеленген. Оқу материалдары құрылымы жағынан 5 тарау бойынша жүйеленді.

1. Қазақ ісқағаздар тілінің тарихы.

2. Іс құжаттары қарым - қатынас жасаудың тәсілі.

3. Ісқағаз жазудың жалпы тәртібі.

4. Іс қағаздарының қазіргі күндегі қолданылу аясы.

5. Қорытынды.

Ұсынылып отырған әдістемелік құрал 10- сыныпқа лайықталып жасалған.

Өзектілігі:

- Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен бекітілген “Тілдерді қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасын” іске асыру;

- Мемлекеттік стандартты және ұлттық жоспарды талапқа сай орындау;

10 - сынып

1921 жылы қазақ тілінде іс жүргізу міндеттеліп, пәрменді шаралар белгіленіп, әжептәуір шаруалар тыңдырылды, бірақ ақыры аяқсыз қалды деп зерттеушілер атап өтті. Бұған себептерде бар. Жаппай елдегі ашаршылық, тәркілеу, қуғын-сүргін, Ұлы Отан соғысы, тың игеру әсер етпей қоймады.

1957 жылы Республика Министрлер Кеңесі қазақ тілінде іс жүргізу жөнінде шешімін қабылдаған. Бұл іс әуелде қызу қолға алынды да, кейін 70-80 жылдары мүлде саябырсып кетті.

Қазіргі таңда қайта жанданып, қолға алынды.Зерттеушілердің пікірі бойынша қазақ іс қағаздарының тарихы ХҮІІІ ғасырдан бастау алады. Мәселен, ХҮІІІ ғасырда қолданған қазақ ресми ісқағаздар түрінде қазақ хандығының, сұлтанның, батырлар мен старшинаның орыс патшалығына жазған хаттарынан білуге болады.

• 
  Қайып хан елшілерініңқазақтардың Ресеймен тату тұру тілегі туралы мәлімдемесі. 1716 жылғы 13 қыркүйек.
  
• 
  Қайып ханның жоңғарларға қарсы бірлесіп аттану үшін әскер жіберу туралы өтініш жасап, император І Петрге жазған хаты. 1718 жыл 10 желтоқсан.
  
• 
  Кіші жүз ханы Әбілхайырдыңөзініңқол астындағы адамдармен бірге Ресей бодандығына алуды сұрап,әйел патша Анна Йоанновнаға жазған хаты. 1730 жыл 8 қыркүйек.
  
• 
  Орынбор комиссиясының бас командирі И.И.Неплюевтің Әбілхайыр ханмен және жоңғар хонтайшысыГалдан-Цереннің елшілері Кашкамен, Брунмен кіші жүздің бодандығы туралы келіссөзі кезінде жүргізілген хаттама. 1742 жыл 27 қыркүйек.
  
• 
  Нұралы ханның Орынбор губернаторына хаты. 1773 жыл 19 қыркүйек. Бұл қағаздың бүгінгі таңда маңызы зор. Бұл сол кездегі қазақ даласының саяси-әлеуметтік, экономикалық жағын бейнелеу мен қатар ХҮІІІ ғасырдың ІІ жартысы мен ХІХ ғасырдың І жартысында қазақ іс қағаздар тілінің қандай түрде болғаны жөнінде мәлімет бар. Сол кездегі қазақ ресми іс қағаздары тілінде араб-парсы элементтері жиі кездеседі.
  

Құжаттау дегеніміз кез келген мекеменің қызметін, әрекетін көрсететін құжаттарды жасау, толтыру. Дайын құжаттармен жұмыс, сырттан келген құжаттармен жұмыс, сондай-ақ оларды қабылдау, тіркеу, ол бойынша жұмыс істеу, орындалуын бақылау, құжаттарды қолдануға дайындау, архивке дайындау сияқты толып жатқан жұмыстар кіреді.

- іс қағаздарын жүргізу сөзі бұрыннан қалыптасып, тілге сіңісті болған;

- өз мағынасын толық, айқын бере алады;

-іс жүргізу заң термині ретінде қалыптасқан, өзінің беретін мағынасы, атқаратын қызметі, қолданылу ерекшелігі бар;

- әрқайсысының өз атауы тұрғанда екі терминді бір сөзбен беру қажеттігі жоқ. Қазақ тілі бай, терминдердің баламалары да жетерлік, бәрін ғылыми негіздеп, байыптап алу керек.

Іс қағаздарын қазақша жүргізуді қалыптастыру үлкен жауапты іс. Біздің мақсатымыз ісқағаздарын жазудағы, оның стандарт нұсқаларын қалыптастырудағы өркениетті елдер тәжірибесіне сүйене отырып, ана тілінің өз заңдылықтарын сақтап, өз мүмкіншілігін сарқа пайдалана отырып, ұлттық ісқағаздарын қалыптастыру.

Қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде қызмет етуінің алғы шарттарының бірі - оның қоғамдық өмірдің әр алуан саласында қызмет етуі және соған орай іс қағаздарының қазақша жүргізілуі. Іс қағаздарының, ресми құжаттардың тілі бір жүйеге түспей, стильдік жағынан қалыптаспай, мемлекеттік ресми құжаттардың барлығы алдымен қазақ тілінде жазылмай, барлық құрылымдағы іс қағаздары қазақ тілінде жүргізілмей, қазақ тілінің қолданыс аясын, қызмет өрісін кеңейте алмайды.Іс қағаздар қоғам өмірінде үлкен қызмет атқарады. Іс қағаздарының саяси, тарихи, құқықтық, экономикалық маңызы өте зор. Мемлекет, республика, қала, кәсіпорын, ұйым, мекеме тарихын жазғанда іс қағаздары ақпараттың табылмас қайнар көзі бола табылады. Құжаттар фактілерді, оқиғаларды, қоғам өмірінің құбылыстарын дәлелдейтін айғақ қызметін де атқарады.

Қазақ ресми іс қағаздар стилі халықтың қоғамдық өмірімен, мәдени өркендеуімен, әдеби тілдің дамып, жанрлық тармақталуымен, қоғамдық қызметінің артуымен байланысты дамып, жетіліп отырған. Қазақ ресми іс қағаздар тілінің тарихына шолу жасай отырып, оның екі түрлі арнадан сусындағаның байқауға балады.

Бірі- сонау көне дәуірден бері үзілмей келе жатқан хан жарлықтары және ресми құжаттар үлгілері.

Екіншісі-қазақ жерінің Ресей мемлекетінің қол астына кіруімен байланысты қазақ тіліне аударылып, таратылған орыс әкімшілік орындарының бұйрық-жарлықтары, заңдары, қатынас қағаздары. Қазіргі қазақ ресми іс қағаздар тілі жоқ жерден пайда бола салмаған, өзіндік тарихы бар құбылыс.

Қазіргі таңда республикада мемлекеттік органдар іс қағаздарын мемлекеттік тілде жүргізуге бет бұрды. Бұл әрине әр мекемеде әр түрлі дәрежеде атқарылып жатқан іс. Бұл істің оп-оңай орындалып, бір күнде қалыптаса қалмайтыны белгілі.

1992 жылы 30 маусымда ҚР Министрлер кабинеті бекіткен «Қазақстан Республикасында барлық ұйымдық-құқықтық нысандардағы кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдарда құжат толтыруды басқару және құжат жүргізудің негізгі ережелері» деп аталатын №562 қаулысы қабылданды. «Ережелерде» құжаттарды толтырудың және құжат айналымын басқарудың нормалары айқындалған.
ТАПСЫРМАЛАР

Өмірбаян - жеке адамның өмірінен мәлімет берілетін іс қағазының түрі. Өмірбаян - үш түрлі мақсатта жазылады. Бірі адамның өз өмірімен қызметі туралы өзінің баяндауы. Мұндай өмірбаян ресми түрде жазылады, көлемі шағын келеді.Өмірбаянның екінші түрі - мемуарлар, адамның өз өміріне, адамның сол кездегі қоғам өміріне байланыстыра баяндайтын естеліктер. Өмірбаянның бұл түрі - жазушылардың, қоғам қайраткерлерініңғалымдардың шығармаларында кездеседі.Мысалы: С.Мұқановтың «Өмір мектебі», Б.Момышұлының «Ұшқан ұя» т.б. шығармалары өмірбаянның осы түріне жатады. Өмірбаянның үшінші түрі-саяси шығармашылық өмірбаяндар. Белгілі қоғам қайраткерлерінің, атақты жазушылардың өмірімен шығармашылығы, саяси, қоғамдық қызметі екінші бір адамтарапынан баяндалады.Өмірбаян - таза қағазға қолмен, арнайы бланкке жазылады. Онда азаматтың аты- жөні, туған жылы, күні, айыжәне туған жері, ұлты, отбасы жағдайы, білімі, бітірген оқу орындары, қызметі мен жұмыс тәжірибесі туралы және т.б. қосымша мәліметтер көрсетіледі.

Жаңа қызметке орналасу үшін;

Оқуға түсу үшін ;

Аспирантураға түсу кезінде т.б. жағдайларда;

Өмірбаянның кейбір бөлімдері мен құрылымы міндетті түрде қалыптасқан үлгі бойынша жазылады.

- Құжаттың аты;

- Автордың аты - жөні, тегі;

- Туған күні, ай, жылы;

- Ата - анасы туралы мәлімет / А.Ж.Ф., жұмыс орны/;

- Білімі және білім бойынша мамандығы;

- Атқарған қызмет түрлері;

- Қошеметтеу белгілері;

- Қоғамдық жұмыстарға қатысу;

- Отбасының жағдайы және құрамы;

- Мекен - жайы және телефоны;

- Жазған мезгілі /  күні, айы, жылы/;

- Жеке қолы.