«Тігін іс технологиясы»

« Тігін іс технологиясы»

5В012000 – « Кәсіптік білім» мамандығына

ОҚУ-МЕТОДИКАЛЫҚ МАТЕРИАЛДАР

Семей 2014

орындалған көркем шығарма.

дайындалған, жасанды жұмсақ масса.

бояушылардың атымен аталған.

орындалған көркемдік жұмыс.

орындалған көркемдік жұмыс.

білдіреді.

жазық бейне.

көп бөлігі шығып тұрса.

реттеп орналастыру.

№1 тақырып: Кесте түрлері

Сонымен бірге матаның Кесте түсер тұстарының жібін суырып тастап немесе қалың мата бетін алдын ала ойып алып та тігеді. К. тігу өнері қазақ халқына өте ертеден таныс. Байырғы сақ, ғұн, үйсін өнерінде Кесте ні зерлеп, маржандап, торлап, түктеп тігу тәсілдері кездеседі. Қазақ салтында үй жиїаздарын (тұс киіз, киім жапқыш, төсек жапқыш және үзік-туырлықтар), киім-кешектерді (кимешек, тақия, қамзол, кеудеше, т.б.), аяқ киімдерін (кебіс, мәсі, биік өкше етіктер, т.б.), қол орамалдар мен ер-тұрмандарды, т.б. тұрмысқа қажетті заттарды безендіру үшін Кесте көп пайдаланылған. Алтындап, күмістеп тігу сән-салтанат бұйымдарына тән. Бұл үшін көбінесе барқыт, плюш, атлас, қырмызы сияқты бағалы маталар пайдаланылады. Мұндай тігістерге өзіне арналып жасалған алтын және күміс жіптер қолданылады. Кейде алтын, күміс түстес жіңішке жиек сулары (зер) пайдаланылады. Алтындап тігуде, көбінесе, бедерлі, бедерсіз басып тігу әдісін қолданады. Алтындап тігу кестесіне маржандап тігуді де аралас жүргізеді. Алтын жіппен тігу түркі халықтарының бәріне тән өнер. Алтын кестелі тон, шапан, айыр қалпақ, кемер белбеу, сал шалбар, қамзол, сәукеле әдемілік әшекейінің ең асылы және бағалысы болып есептеледі.

1.Кесте түрлерің ата?

2.Тор тігісі қайда кездеседі?

3.Рококо тігісінің тарихы?

-маттатану табиғи, мал өнімдерінен өндірілетін, химиялық және аралас талшықтар;

- мүсіндеу

-металл туралы түсінік

-ағашты өндеудің тәсілдері мен жұмыс істеу жолдары.

Түрлі материалдармен еңбек іс- әрекеттерінің өзгешеліктері.

Қауіпсіздік техникасының ережелері.

Мүсін. Қазақстанның ежелгі мүсін ерекшеліктері. Осы заманғы мүсін. Шағын көлемді мүсін. Ұзақ пластика. Көлем, форма, пропорция, пластика. Бастауыш сыныптардағы мүсіндеудің әдістері. Сюжеттік мүсіндеу. Мүсіндеу құрылымдарының мақсаттары мен міндеттері. Мүсіндеудің мазмұны. Ежелгі дүние мүсіндері. Қазақстанның мүсін ескерткіштері. Қазіргі заманғы мүсіндеу. Мүсіндеудің айшықты құралдары - көлем, форма, пропорция, пластика.

Қиып жапсыру үшін пайдаланатын материалдар. Олардың түрлеріне тоқталу. Қиып жапсруды орындаудың реті. Эскизін құрап үйрену. Қиып жапсырудағы көлем. Тоқыма материалмен жұмыс. Қолмен тігумен, тігістерді орындаудың техникасы. Қолмен кестелеудегі тігістердің түрлері. Қолданылуына сәйкес тігістердің түрлері: біріктіру, қосу, әсемдеу болып бөлінеді. Матадан қиып жапсыру технологиясы.

Папье –маше. Папье –маше үшін форма жасау. Бұйымдарды формалаудың технологиясы. Жазық және көлемді формадағы папье –машені желімдеп шығу, тазалау, бояу, лактеу. Оригами. Сабаннан жасалынған ойыншықтар. Сабан мен жапырақтан қиып жапсыру.

1 Қағаздың түрлері?

2 Оригами қағаздың өнделу тарихы?

3 Қатырма қағаздың негізгі түрлері?

4 Қағаз қалдықтарынан не жасауға болады?
№3 тақырып: Жұмсақ ойыншық. Жұмсақ ойыншықты дайындау.Өндеу.

Сабақтын мақсаты:Қазақ халқының сәнді қолданбалы өнерімен танысу , сабақтарда білімдерін пайдалану.

Қыскаша мазмұны: "-Өнерінің алтыны қолында, байлығы жатыр жолында" - дегеніміздей, ойыншық тігу үшін тұтынуға жарамсыз деген киімдерді, мата қиындьшарынан қолдануға болады. Шаруаға асатын дүниені кесіп білдірудің қажеті шамалы. Ескі матаны, басқа да ұсақ-түйекті алдын ала тазартып, жуып-шайып алса болғаны. Мұндай іске кірісу үшін ең алдымен жұмыс барысында кәдеге асатын заттар мен құрал-саймандардың бәрін жинақтап алған жөн. Мысалы, алюминий сым, ойыншыққа беріктік үшін қажет. Енді бір естеріңде болатын нәрсе сақтық пен тазалық жайы. Инемен тігіс тіккенде оймақ қолдану керек. Қырқып, кесуге алмас қолдануға болмайды. Өздерін жоспарлаған ойыншықтын сызбасын сызып алу керек. Содан кейін шетің көмкерлеп тігіп,іш-құысын керексіз мата,мақтамен толтыру қажет.Сонғысында көркем жұмысын жүргізу қажет.

Өзін-өзі бақылауға арналған сурақтар:

1. Ою- өрнектердің орындалу тәсілдері және оқытып үйрету әдістері?

2. Қолданбалы өнердің қандай түрлерін білесіз, атап беріңіз.Қазақстан қолөнер көркем шығармаларын ерекшеліктеріне байланысты әңгімелеп берініз

3. Дизайн өнері не білесіздер, әңгімелеп беріңіз

1. Макраменің өрлеуі қай ғасырға жатады

2. Макраменің ең негізгі түйіндерін ата

3. Қандай бүйымдарды тоқуға болады

4. Керекті құралдар
№5тақырып: Көркем тоқыма.Біз және ілмекпен тоқу.Тоқыма жұмыстарының технологиясы.

Сабақтын мақсаты:Тоқыма негіздерімен танысу,ою-өрнек түрің үйрену,жұмыстарды орындау.

Қыскаша мазмұны:Тоқыма түрлері өте көп.Мүмкіншілікке қарай қарапайым түрлерің үйренеміз.Қажетті құралдар:тоқыма жіптері,біздер,қайшы. Еңбекке баулу сабақтарының тақырыбы, құрылымы, өзіндігі (балалар ұжымын үйымдастыру, жаңа материалды түсіндірү (нұсқама), тәжірибелік жұмыс (жеке жұмыс), орындалған жұмысты талдау және бағалау). Оқушылардың практикалық әрекетін ұйымдастыру. Сонымен қатар шығармашылық қабілетін дамыту. Оқушылардың өздік әрекетіне жетекшілік жасау, қауіпсіздік техникасын, санитарлы–гигиеналық талаптарды сақтауын қадағалау.

Еңбекке баулу сабақтарына әдістемелік талдау жасау. Мұғалімнің сабаққа дайындалуы, оны өткізуі және талдауы барысындағы еңбегін ғылыми ұйымдастыру.

1. Тоқыма түрлерің ата

2.Он және теріс тоқу әдісін айырмашылығы

3.Жейде тоқу әдіс реті.

Қазақтың ісмер, шебер әйелдері құрақ көрпеден құрақ кеудешеге дейін, құрақ бөстектен құрақ ойыншыққа дейін жасап, керемет нәрселердің де қарапайым тәсілмен-ақ өмірге келетінін ежелден-ақ қалың жұртқа паш етіп келеді. Зердесінде зейіні бар адамдардың қай-қайсы да құрақтан жасалған заттарға ойлы көзбен назар аударса, сан алуан сәнді түстердің бір-бірімен жарасым тауып, әдемілік әлемін сыйға тартып тұрғанын айқын аңғара алады. Ол арқылы халқымыздың құнарлы дүниетанымын, эстетикалық талап-талғамын, сұлулықты аңсаған іңкәр сезімін айтқызбай-ақ танисың.Басты бұйымдары көрпе, тұскиіз, еудеше, жастық, түрлі ойыншықтар болып келетін құрақ құрау – қазақ дәстүрінде қыз балалар кішкентайынан біліп, үйренуге тиісті қолөнер түрі. Ол қыздарды төзімділікке, үнемділікке, шеберлікке, бояуларды ажыратып, олардың бір-бірімен үйлесімділік табуын түсініп, тануға шыңдайды, тазалыққа, әсемдікке үндейді, жан-дүниесін байытып, ой-өрісін кеңейтеді.Құрақ негізінен, түрлі-түсті маталардан құралады. Мата қиығын қолына ұстаған әрбір әйел оны білмей тұрып қиық құрай алмайды, жасаған бұйымы көріксіз болып шығады. Яғни, құрақ құрауда қойылатын басты шарт: онымен айналысатын адамның бойында өнерді түсінетін қасиет, ұшқыр қиял, бояулардың сырын білетін таным болуға тиіс.

Құрақ құрау үшін ең алдымен, қажетті материалдар таңдап алынып, олар түрі, түсі, матасына қарай сұрыпталады. Яғни, маталардың барқыт, жібек, сиса, сәтен кесінділері жеке-жеке бөліп алынады. Содан кейін ісмер әйел не бірыңғай барқыттан, немесе бірыңғай жібектен құрақ құрауға кіріседі. Бұл істі бастамас бұрын әрбір түстің бір-біріне сәйкес келуіне, бірін-бірі ашып тұруына айрықша көңіл бөлінеді. Құрақ құрау - қалдық қалдырмау. Ертеде қазақ даласында қымбат маталар тапшы болғандықтан, киім-кешек тігушілер қалған маталардың қиықтарын бір кәдеге жаратуға тырысып, олардан әртүрлі бұйымдар жасаған. Сөйтіп, құрақ құрау өнері дүниеге келген.

Ысырапқорлық – қазақтарға жат қылық. Ежелден-ақ ата-бабаларымыз үнемшіл болып, қолдағы темір, сүйек, ағаш, тері тәрізді заттардың да кесінділерін қажетіне ұқсатып, аяқ асты тастамаған. Ал қолдағыны осылай ұқсатуда қиыстырып құрақ құраушылардан асқан шебер жоқ. Олай болса, құрақ құрау қыз-келіншектерді ысырапқорлықтан тыйып, үнемділікке үйретеді.

Қазір ұлттық салт-дәстүріміз қайтадан жаңғырып, өмірімізге тереңдеп енгендіктен, қазақтың құрақ құрау өнері де қайтадан дамып отыр. Ауылда да, қалада да көптеген қазақ отбасыларының төрінен қайтадан құрақ көрпелер, құрақ тұскиіздер орын ала бастады. Қыз ұзату, келін түсіру тойларында құдағилар бір-біріне құрақтан әдемі ою-өрнек салынған әсем қоржындармен сый-сияпат апаратын болды. Бір ғажабы, қазіргі құрақтардың өздерінен-ақ ондағы тікше, шаршы құрақтарда небір бояу алмасуларының үйлесімді жасалғанын, осы құрақ бояуларының алмасуының, қиюластырылуының келесі құрақтарда қайталанбайтынын аңғарасың. Көгілдір аспан астындағы жасыл жайлауда ақ шаңқан киіз үйлерді тігіп, қызыл, сары, ақ қызғалдақтар жайқалған, жусанының иісі мұрын жарған дархан далада мал жайып, күміс көлдерде шомылып, құстардың үнін естіген қазақ халқы соның бәрін ою-өрнектер, құрақтар арқылы-ақ қандай шебер жеткізе білген десеңші. Құрақтардың мың құбылған сәні мен сұлулығына қарап тұрғаныңда, «Шіркін-ай, қазақтың бұл құрақтары мен ою-өрнегіне тіл бітсе, олар мәңгілік ғұмыр, асыл махаббат, өшпес сұлулық туралы бізге таусылмас сыр мен жыр толғар еді-ау!», - деп те ойға қалатыныңды қайтерсің. Яғни, құрақ құрау, оны тамашалау қыз-келіншектерді сұлулықпен сырласуға, оны өн-бойына сіңіруге, бояулар әлемін танып, түсінуге үйретеді. Ал жаны сұлу адамның ісі де, мінез-қылығы да, сөзі де, отбасы да сұлу.

Әр үйде құрақтан жасалған бұйымдардың болуы – отбасының ұлтжандылығын ғана танытып қоймайды. Бұл қазақ қолөнерінің ежелгі түрінің қайтадан жаңғырып, қазіргі заманмен жарасым тауып отырғанын көрсетеді. Және де құрақтан жасалған бұйымдардың көбеюі шетелдіктерге біздің еліміздің қолөнерінің қаншалықты дамығанын паш етіп, қазақты әлем халықтарына кеңінен танытуға жарқын жол ашып отыр. Қысқы «Азияда» күндерінде шетелдіктердің түрлі ұлттық сувенирлермен бірге құрақ бұйымдарын да көптеп сатып алып жатқанын көргенімізде біз сондай ойға келдік. Яғни, құрақ құрау қыз-келіншектеріміздің жанында ұлтжандылық қасиеттерді орнықтырып, оларды ұлттық қолөнерімізді сүюге, оны дамытуға үлес қосуға тәрбиелейді.

Өзін-өзі бақылауға арналған сурақтар:

1.Құрақ деген не,ол қай жасалады

2.Қазақ халқының қолөнері туралы не білесіндер

3.Құрақтың қандай түрлерін білесіндер

Тәжірибелік жұмыстар тақырыптары және әдістемелік нұсқаулар
№1 тақырып: Кесте түрлері

Сабақтын мақсаты: Кесте түрлері жөнінде мағлұматтарды білу,сабақтарда білімдерді пайдалану.

Әдістемелік нұсқау(керекті қүралдар)

1.Бір түсті маталар

2.Мулине жіптер

3.Қайшы

№2 тақырып: Текстиль материалдардан аппликация орындау. Сюжеттық аппликация орындау.

1.Түрлі- түсті маталар,былғары

2.пва-клей

3.Қайшы

№3 тақырып: Жұмсақ ойыншық. Жұмсақ ойыншықты дайындау.Өндеу.

1.Түрлі- түсті маталар,былғары

2.пва-клей

3.Қайшы,ине-жіп

1.Жастықша

2Жібек жіптері

3.Қайшы,инелер

№5тақырып: Көркем тоқыма.Біз және ілмекпен тоқу.Тоқыма жұмыстарының технологиясы.

1.Жастықша

2Жібек жіптері

3.Қайшы,инелер

№6 тақырып: Құрақ құрау.Құрақтан жұмыстарды орындау.

1.Түрлі- түсті маталар

2. жіптер

3.Қайшы,ине

1 Еңбекті оқыту әдістемесінің мақсаты мен міндеттері?

2 Тоқым түрлерін ата?

3 Қауіпсіздік ережелері мен жеке гигиеналық талаптары?

4 Тұрмыстық еңбеқ негіздері?

5 Дизайн түрлері? Қағаз пластикасы.

6 Қағаздың түрлері?

7 Оригами қағаздың өнделу тарихы?

8 Қатырма қағаздың негізгі түрлері?

9 Қағаз қалдықтарынан не жасауға болады?

10 Жапсырмалаудың түрлері?

11 Түрлі-түсті қағаздан қандай үйлестіру істеуге болады?

13 Үйлестіру қандай пішіндерден құралған?

14 Папье- маше технологиясы?

15 Әр түрлі заттармен жұмыс істеу (пластмасса, фанера, күйдіру әдісі).(Бросовый материал).

16 Бисермен жұмыс?

17 Ұсақ моншақтан панно дайындау технологиясы?

18 Коллаждың тарихы. Коллаждың жасау техникасы?

19 Қол өнер. Тоқыма.

20 Гобелен дегеніміз не?

21 Батик дегеніміз не? Батиктың технологиясы.

22 Мүсін өнері қандай бөлімдерге бөлінеді? Анықтамасы.

23 Сәулет өнері дегеніміз не? Сәулет өнерінің түрлері.

24 Ою- өрнектердің орындалу тәсілдері және оқытып үйрету әдістері?

25 Мүсіннің қандай түрлерін білесіз, атап беріңіз.Қазақстан мүсіншілерінің көркем шығармаларын ерекшеліктеріне байланысты әңгімелеп берініз

26 Дизайн өнері не білесіздер, әңгімелеп беріңіз

27Перспектива заңдылықтары қандай түрге бөлінеді

28 Пропорция дегеніміз не?

29 Көкжиек сызығы дегеніміз не?

30 Триптих дегеніміз не?

31 Табиғи материалмен жұмыс.

32 Сабаннан істеу технологиясы.

33 Зергерлік бұйымдар.

Әдебиеттер тізімі:

1. ҚР Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары. Жалпы бастауыш білім.- А., 2003.

2. «Еңбекке баулу» бағдарламалары (1,2,3,4- сыныптар).- А., 2003.

3. «Еңбекке баулу» оқулықтары (1,2,3,4- сыныптар).- А., 2001-2004.

4. Әміргазин Қ.Ж. Қазақ қолөнері.- А., 2004.

5. Өмірбекова М. Энциклопедия. Қазақтың ою өрнектері. - А.,2005.

6. Смирнов С.А. Технология как средство обучения второго поколения.-М.,2005.

7. Сатканов О.С. Еңбекке баулу әдістемесі (1-4 сыныптар). А., 1995.

8. Төленбаев С., Өмірбекова М. Қазақтың ою- өрнектерінің жасалу жолдары. - А.,1993.

9. Марғулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство.Том 1,2,3 - А.,1994.

10.Выгонов В.В. Практикум по трудовому обучению. - М.,1999.

11.Конышева Н.М. Методика трудового обучения младших школьников. -М.,1999.