194
60-жылдары бұлардан басқа да əлденеше еңбектер
80
жа-
рық көрді. Аударма проблемасын арнайы сөз ететін
С. Талжанов, Қ. Нұрмаханов, З. Тұрарбеков, Т. Əбдірахманов
тəрізді зерттеуші-жазушылардың, аудармашы қаламгерлер-
дің бұл мəселе турасындағы пайымдауларының да өзіндік
орны бар. Бұлар өздері тікелей араласып, өз тəжірибесіне
орай түйген барлауларынан түйін жасайды. Сондықтан да
мұндай пікірлердің əрі практикалық, əрі теориялық мəні бо-
латыны сөзсіз.
Аударма ғылымының зерттелу тарихында алпысын-
шы жылдарға дейін біз көбіне-көп мəселенің бір жағын
ғана (тек орыс тілінен қазақ тіліне, онда да тек көркем
туындылар-дың ғана аудармасын) сөз етіп келсек, енді
мұның екінші бір мəнді саласын, яғни керісінше, қазақ
тілінен орыс тіліне аударудың жайы қалай дегенге де баса
назар аударыла бастады. Қазақ мəдениеті мен əдебиетінің
қазір дүниежүзінің көп елдеріне мəшһүр екеніне масатта-
натын болсақ, ол тек осы екінші саланың дер кезінде қолға
алынып, қалыпқа түсірілуінің нəтижесі деп білеміз. Яғни біз
өз жазушыларымыздың айтулы дүниелерін əуелі орысшаға
аудару арқылы əлемдік мəдениеттің қорына өз үлесімізді
қоса бастадық. Бұл істе, əсіресе орыс жазушыларының,
мəдениет қайраткерлерінің рөлі айрықша болғанын риза-
лық сезіммен атап айтамыз. Əрине, өз аудармашы маман-
дарымыздың да бұл кезде жетіле бастағаны мəлім.
Міне, осы процестің де сыр-сипатын анықтап, оның про-
блемаларын, заңдылықтарын ашудың ғылым үшін пайдасы
зор. Ғылыми ақыл-кеңестердің бұрынғы кезеңдерге қара-
80
Талжанов С. Көркем аударма туралы. Алматы, 1962; Нұрмаханов Қ.
Дəстүрлі достық (Мақалалар жинағы). Алматы, 1962; Тұрарбеков З. Аудар-
ма туралы. Алматы, 1967; Талжанов С. Об источниках духовного богатства.
Алма-Ата, 1967; Əбдірахманов Т. Жаңа ғасыр кезінде. Зерттеулер. Мақалалар.
Алматы, 1969.
195
ғанда, едəуір сауатты жүргізілуінің арқасында орыс қауы-
мына ұсынылған көркем шығармалардың болмысындағы
кейбір нақты проблемалар дəйекті зерттеле бастады.
Бірнеше зерттеу жұмыстары
81
пайда болды. Бұлардың
бəрі болмағанмен, біразы Тіл білімі институтында істеліп
жатқан шаралардың, аударма ғылымының С. Талжанов,
Ə. Сатыбалдиев, М. Балақаев тəрізді маман зерттеушілердің
ықпалымен біткені мəлім. Қазақ зерттеушілері енді аудар-
малардың жанрлық сипатына мəн беріп, соған лайықты
ерекшеліктерін таба бастайды.
Прозалық туындыларға қоса ұлттық колориті өзгеше
қазақ өлеңдерінің орыс тіліндегі кейпі көп талас-тартыс
тудырып жүрген проблема. Елуінші жылдар тұсында бұл
мəселеге бір ғана диссертациялық жұмыс
82
арналған еді.
Алғашқы тəжірибенің бірі болғандықтан ба, бұл жұмыс-
тың елеулі кемшіліктері кезінде атап көрсетілді. Ал
С. Құспанов пен З. Жантекееваның зерттеулері ғылыми тал-
дау əдістерінің дəйектілігімен, дəлелдерінің нақтылығы-
мен, ұғымдылығымен ерекшеленеді. Жəне бұлар екі тілдің
ерекшеліктерін салыстыра отырып, өлең өрнектеріндегі
тіл ойнату құбылыстарының өзгеше болмысын ұқпау сал-
дарынан кеткен кемшіліктерді атап-атап көрсетеді. Бүгінгі
практикалық істе мұндай нақты пікірлердің септігі тиері
даусыз.
81
Куспанов С. Переводы поэзии Абая на русский язык. Автореф. дисс. канд.
филол. наук. 1966; Садыков X. Об основных принципах перевода казахской
прозы на русский язык. Автореф. дисс. канд. филол. наук. Алма-Ата, 1968;
Репин Б. Вопросы перевода казахской национально-специфической лексики
(по материалам перевода романа-эпопеи «Путь Абая» М.Ауэзова на немецкий
язык). Автореф. дисс. канд. филол. наук. Алма-Ата, 1970; Сушков Ю. Перевод
прозы М.О.Ауэзова на французский язык. Автореф. дисс... канд. филол. наук.
Алма-Ата, 1970; Жантекеева З. Проблемы перевода казахской поэзии на рус-
ский язык (на материале поэзии С.Сейфуллина и И.Джансугурова).
82
Ландау Е.И. Русские переводы песен Джамбула. Автореф. дисс. канд. фи-
лол.наук.
196
60-жылдардың табысы ретінде тағы бір-екі еңбекті
83
айрықша атауға тиіспіз. Ол еңбектер журналист Қ. Сағын-
дықов пен ақын М. Əлімбаевтың қаламынан туған.
М. Əлімбаев – көп жылдан бері шығармашылық қызметін
ғылыми-зерттеу ісімен əдемі ұштастырып келе жатқан
зерделі қаламгер. Ол халқымыздың ең асыл мүлкінің
бірі – мақал-мəтелдерді ерінбей жинап, бірнеше топта-
ма берді. Ол əрі жазушы, əрі əйгілі фольклоршы-сөздікші
В.М. Даль, М. Булатов, А. Соболев, Пермяков тəрізді зерт-
теушілердің бүгінгі шəкірттерінің бірі іспеттес.
М. Əлімбаев мақал-мəтелдерді туған топырақтан ғана
іздеп-термей, өзге жұрттың асыл мұрасын да халқымызға
ертерек жеткізуді мұрат тұтқан адам. Көптеген елдің жүз-
деген мақалдарын аудара жүре, өзі байқаған қызық жайттар-
ды бүгінгі лингвистика ғылыми жетістіктері тұрғысынан,
соған сүйене отырып баяндауға тырысады. Біз бұл еңбек
жайында пікірімізді диссертациялық жұмысымызда
84
жəне
«Жұлдыз» журналында басылған мақаламызда
85
толық баян-
даған болатынбыз. Еске салатын тағы бір жайт, ақынның
зерттеу, жинау, аудару жұмысын үздіксіз жүргізіп келе
жатқанының дəлелі ретінде осыған іле-шала жарық көрген
тағы бір мақал-мəтелдер жинағы
86
.
Аударма ғылымының, əсіресе марксизм-ленинизм клас-
сиктерінің шығармаларын қазақ тіліне аударудың мəселе-
лерін қарастыруда еңбектеніп, ғылыми пайымдаулар жа-
сап жүрген зерттеушілер бізде көп болмады. С. Бəйішев,
83
Сағындықов Қ. Көсемнің асыл мұрасы. Алматы: Қазақстан, 1970;
Əлімбаев М. Өрнекті сөз – ортақ қазына. Алматы, 1967.
84
Айтбаев У. Способы передачи фразеологизмов в переводах произведений
А.М. Горького на казахский язык: Автореф.дисс. канд. филол. наук. Алма-Ата,
1971.
85
Айтбаев Ө. Кестелі сөз келісімі // «Жұлдыз», 1968. №3.
86
Маржан сөз: СССР халықтарының, социалистік елдердің жəне басқа да
жұрттардың мақал-мəтелдері (Ауд. М.Əлімбаев. Алматы, 1978).
Достарыңызбен бөлісу: |
