Тема I основной и оборотный капитал лесного и лесопаркового хозяйства

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

Лист утверждения к Форма

ҚЭФ деканы

____________ Т.Я.Эрназаров

2008ж. __________ «___»

Құрастырушы: доцент Р.П.Титкова __________

Аударған: Г.Қ.Матаева __________

Салалық экономика кафедрасы
«Орман шаруашылығын басқару» пәні бойынша

050807 «Орман шаруашылығы ісі» мамандыѓы студенттері ‰шін

курстыќ ж±мысты орындауѓа арналѓан

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
Кафедра отырысында ұсынылған

2008ж. «28» тамыз № 1 хаттама

Қаржы – экономикалық факультетінің оќу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды

2008ж. «29» тамыз № 1 хаттама
ОӘК төрайымы ________________Л.А.Сидорова

Мазм±ны
1 Жалпы жаѓдай ....................................................................................................4

2 Таќырыпты тањдау мен курстыќ ж±мысты

єзірлеуге жєне ќорѓауѓа талаптар.....................................................................5

3 Курстыќ ж±мыстыњ таќырыптар тізімі ...........................................................6

4 Курстыќ ж±мысты орындауѓа арналѓан н±сќау.............................................6

5 Ұсынылѓан єдебиеттер тізімі............................................................................8

«Орман шаруашылығын басқару» пәні бойынша курстыќ ж±мыстыњ маќсаты:

- студенттерде кєсіпорынды басќару ±йымдастырушылыќ ќ±рылымда жетілдіру саласында µзіндік шыѓармашылыќ ж±мысында тєжірибелік даѓдыны даму; µндірістік баѓдарламаны жоспарлауы; ењбек аќы тµлеу ќорын есептеуі; µнімніњ µзіндік ќ±ныныњ калькуляциясы; ењбекті ±йымдастыру жєне техникалыќ нормалауы; бизнес-жоспарды ќалыптастыруы; орманды µсірудіњ µндірістік циклі; µндірістіњ ќызмет кµрстудііњ ±йымдастыруы жєне кєсіпорын орман кірісін жоспарлауы.

Курстыќ ж±мыстыњ т‰сіндірме хатында келесі ќ±рылым болу керек:

- жоспар;

- актіке негіздеумен кіріспе;

- негізгі бµлім;

- ќорытынды;

- ±сынылѓан єдебиеттер тізімі;

- ќосымша (ќажет болса).

Курстыќ ж±мыс кєсіпорынныњ наќты материалдары (студенттердіњ µндірістік тєжірибесініњ деректері бойынша) бойынша орындалады, кµлемі 40-45 бет ќолымен жазылѓан мєтін немесе 30 бет баспа мєтіні.

2 Таќырыпты тањдау мен курстыќ ж±мысты єзірлеуге жєне ќорѓауѓа талаптар

Студент курстыќ ж±мыстыњ таќырыбыныњ нµмерін сынаќ кітапшасыныњ соњѓы саны бойынша тањдайды немесе оќытушыныњ тањдауы бойынша.

Курстыќ ж±мыстыњ т‰сіндірме хаты ќолымен жазылѓан мєтінімен немесе МИ ПГУ 4.01. 1-05 єдістемелік н±сќауѓа сєйкес баспа мєтінімен жазылу керек.

Курстыќ ж±мыстыњ т‰сіндірме хаты (МИ ПГУ 4.01.2-06) оќу ќ±жаттарды єзірлеу ережеліріне сєйкес єзірлеу керек.

Студенттіњ єзірленген жєне ќолын ќойылѓан курстыќ ж±мысы жетекшіге ќол ќоюѓа ±сынылады.

Егер курстыќ ж±мыс уаќытында орындалса жєне талаптарѓа сай болса, онда жетекші студентті курстыќ ж±мысын ќорѓауѓа жібереді.

Студенттер курстыќ ж±мысты белгіленген уаќыттан кеш орындаса, онда курстыќ ж±мысты кафедра мењгерушініњ руќсатымен ќорѓауѓа жіберіледі.

Курстыќ ж±мысты ќорѓауы кафедра мењгеруші сессиядан бір-екі апта б±рын бекіткен графигі бойынша ж‰ргізіледі.

Курстыќ ж±мыс жетекшініњ ќатысуымен кафедра мењгерушісі бекітеді жєне ќорѓауы ‰ш кісіден т‰ратын комиссия отырысында ж‰ргізіледі.

Курстыќ ж±мысты ќорѓау ‰шін студент 3-5 минуттік ќысќаша баяндамен сµйлейді жєне комиссия м‰шесініњ с±раќтарына жауап береді.

Курстыќ ж±мысты орындау сапасы жєне ќорѓауы ж‰з балдыќ шкала бойынша цифрдыќ эквивалентке ауысып єріптік жєне дєст‰рлі баѓамен баѓаланады. Сынаќ кітапшасына баѓа дєст‰рлі т‰рде ќойылады («µте жаќсы», «жаќсы», «ќанаѓат»).

Баѓа ќойѓанда келесіге назар аудару керек:

- ќорѓаѓан кезде баяндаманыњ сапасы;

- студенттіњ теориялыќ, ѓылыми жєне тєжірибелік дайындыќтыњ дењгейі;

- т‰сіндірме хаты єзірлеу;

- курстыќ ж±мыс жетекшініњ пікірі.

Курстыќ ж±мыстыњ оњ баѓасын жоѓарлату маќсатымен ќайта ќорѓауы жіберілмейді.

3 Курстыќ ж±мыстыњ таќырыптар тізімі

Тыќырып 1 «Кєсіпорынныњ жалпы сипаттамасы (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)»

Тыќырып 2 «Кєсіпорынды басќарудыњ ±йымдастыру ќ±рылымын жетілдіру (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)»

Тыќырып 3 «¤ндірісті басќарудыњ жетілдіруі (орман және орман парк шаруашылығының мысалында»

Тыќырып 4 «Персоналды басќару (орман және орман парк шаруашылығының мысалында»

Тыќырып 5 «¤ндірістік баѓдарламаны жоспарлау (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)»

Тыќырып 6 «Басќарудыњ аќпараттыќ ж‰йе (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)»

Тыќырып 7 «Ењбек аќы тµлеу ќорын жоспарлау (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)»

Тыќырып 8 «Өзіндік құнын, пайдасын жєне рентабельдігін (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)».

Тыќырып 9 «Ењбекті ±йымдастыру (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)»

Тыќырып 10 «Еңбекті техникалық нормалауды ұйымдастыру (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)»

Тыќырып 11 «Ормандардыњ µнімділігі, ормандар мен орманды пайдалану µнімділігін жоѓарлату жолдары (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)»

Тыќырып 12 «Орман және орман-парк шаруышылығындағы ғылыми-техникалық процесс пен инвестиция (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)»

Тыќырып 13 «Орман шаруашылыќ µндірісі бойынша бизнес жоспарды ќ±ру»

Тыќырып 14 «Орманды µсірудіњ µндірістік циклі»

Тыќырып 15 «Өндірістің қызмет көрсетуін ұйымдастыру»

Тыќырып 16 «Кєсіпорын орман кірісін жоспарлау»
4 Курстыќ ж±мысты орындауѓа арналѓан н±сќау

«Кєсіпорынныњ жалпы сипаттамасы (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)» 1-ші таќырыбында келесі с±раќтарды ќарастыру керек:

- кєсіпорынныњ маќсаты жєне міндеті;

- кєсіпорын ќызметініњ масштабы;

- кєсіпорынныњ миссиясы жєне имиджі;

- µндірістік кооперациясыны сипаттамасы; жабдыќтаудыњ жєне µтістіњ ж‰йесі;

- географиялыќ жаѓдай, кєсіпорынныњ климаттыќ жєне табиѓы жаѓдайы;

- басќару процессініњ механизация жєне автоматизация µндірісініњ дєрежесі;

- µндірістіњ мамандандыру, кооперацияландыру, шоғырлану деңгейі;

- µндірістіњ ±йымдастыру ќ±рылымы;

- кәсіпорының өндірістік құрылымы;

- кєсіпорынды басќару стратегиясы жєне тактикасы;

- ±йымдастыру мєдениетініњ дењгейі.

- кєсіпорын ќызметін басќару ±йымдастырушылыќ ќ±рылымы;

- ќ±рылымдыќ ішкі бµлімініњ ара ќатынасыныњ ±йымдастырушылыќ сипаттамасы;

- ±йымдастырушылыќ ќ±рылымныњ компоненттері: сызыќтыќ ішкі бµлімі, ќ±рылымдыќ ішкі бµліміњ ќамтамасыз ететін, функционалдыќ ќ±рылымдыќ ішкі бµлімі;

- єр дењгейде басќаруды ±йымдастырушылыќ ќ±рылымын жетілдіру жєне ыњталандыру ‰шін кєсіпорында ќолданатын єдістер.

Кєсіпорынды басќару аппаратыныњ функциясы жєне ќ±рылымы:

- ќ±рылымдыќ ішкі бµлімініњ ќызметініњ регламентациясы, олардыњ ішкі ќ±рылымы, басќа ішкі бµлімдерімен байланысы;

- басќару ќ±рылымыныњ тиімділігі жєне ‰немділігі, оны жетілдіру механизмі.

Студент берілген таќырыпты орындаѓанда кєсіпорынныњ басќару ±йымдастыру ќ±рылымыныњ, оныњ ќ±рылымдыќ ішкі бµлімініњ сызба н±сќасын кµрсету керек.

Берілген таќырыпты орындаѓанда студент кєсіпорынныњ басќару ќ±рылымныњ ±йымдастырушылыќ сызба н±сќасын, оныњ ќ±рылымдыќ ішкі бµлімін кµрсету керек. Студент ±йымдастыру ќ±рылымын жетілдіру бойынша негізгі шараларын негіздеу керек.

- кєсіпорынныњ µндірістік функциясы;

- ±йымдастыру ж‰йесініњ ќ±рылымы;

- µнімніњ шыѓуыныњ операциондыќ жоспарлауы;

- ењбектіњ нормалауы жєне ќорларды басќаруы;

- к‰нтізбелік жоспарлауы жєне µндірісті диспетчеризациялауы;

- адам факторын активизациялау маќсатымен ењбекті мотивациялау жєне ыњталандыруы;

- жоѓары басшылыќ, орта жєне тµменгі буындаѓы жетікшілер дењгейінде µндірісті басќару.

Курстыќ ж±мыста келесі ќарастыру керек: µндірісті ±йымдастыру есебі, талдауы жєне жоспарлауы; µнімніњ шыѓу кµлемін жоспарлау процессі, маркетинг ќызметініњ ж±мысы: µндірістік ќуатын есетегенде µндірістік баѓдарламаны негіздеуі; кєсіпорыныњ µндірістік ќызметін сипаттайтын кµрсеткіш ж‰йесі; µнімніњ µтім ж‰йесі.
«Персоналды басќару (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)» 4-ші таќырыбында студент келесі с±раќтарды ќарастыру керек:

- мамандырылѓан ќ±рам, кадрлардыњ квалификациялыќ жєне білімді дењгейі (персонал категориясы бойынша);

- ж±мыс к‰шініњ ќажеттілігін жоспарлау жєне болжамдау (персонал категориясы бойынша);

- жетекшілер жєне мамандар кадрлар процессін тањдау;

- ыњталандырудыњ материалдыќ жєне моралдыќ ж‰йесі;

- басќарушылыќ персоналдыњ функциясы;

- басќару аппаратыныњ ж±мысшыларына ќойылатын талаптар;

- кадлармен ж±мыс істеу ж‰йесі;

- басќарушылыќ ењбегініњ тиімділігін жоѓарлату єдістері.
«¤ндірістік баѓдарламаны жоспарлау (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)» 5-ші таќырыбында келесі с±раќтарды ќарастыру керек:

- кєсіпорында µндірісті ±йымдастыру есебі, талтауы жєне жоспарлауы;

- кєсіпорын бойынша жоспарларды, болжамдарды, аѓымдаѓы µндірістік баѓдарламаны єзірлеу єдістемесі;

- µнімніњ шыѓу кµлемін жєне сєйкес маркетинг баѓдарламаны єзірлеудіњ жоспарлау процессі;

- µндірістік баѓдарламаны негіздеу ‰шін пайдаланатын єдістер мен тєсілдер;

- µндірістік ќызметін сипаттайтын µндірістік баѓдарламаныњ кµрсеткіштік ж‰йесі;

- буындар жєне кєсіпорынныњ ішкі бµлімдері арасындаѓа µндірістік байланыстыњ ±йымдастыру ж‰йесі, оны тиімділігі;

- кєсіпорында маркетингті басќару ж‰йесі.

- аќпараттыњ массивтері;

- коммуникациялыќ процесс;

- басќару жєне ішкі бµлімніњ дењгейлері арасындаѓы коммуникация;

- кєсіпорын жєне ішкі орта арасындаѓы коммуникация;

- ±йымдаѓы аќпарат аѓымныњ сызба н±сќасыныњ жалпы сипаттамасы;

- аќпараттыќ процесс;

- аќпаратты беру жєне т‰рлендіру ќ±ралы;

- кєсіпорынныњ ќ±жат айналымы жєне оныњ сипаттамасы;

- іс ж‰ргізуін ±йымдастыру, кєсіпорынныњ ќ±жат айналымын рационализациялау;

- коммуникациялыќ процесстіњ кемшіліктерін жою жолдары;

- ±йымда коммуникацияны жетілдіру.

- мамандырылѓан ќ±рам, кадрлардыњ квалификациялыќ жєне білімді дењгейі (персонал категориясы бойынша);

- ±йымныњ ењбек аќы тµлеуді тарифтік ж‰йесі, тарифтік ж‰йесініњ элементтері;

- ењбекті тµлеу тарифсыздік ж‰йе жєне оны кєсіпорында пайдалану м‰мкіндіктері;

- ыњталандырудыњ материалдыќ жєне моралдыќ ж‰йесі;

- басќару аппаратыныњ ж±мысшыларына ќойылатын талаптар;

- ењбек аќы тµлеу ќорыныњ ќ±рамы.

Курстыќ ж±мыста кєсіпорын ж±мысшыларыныњ жылдыќ ќорыныњ ењбек аќысын есептеу керек.

- µнімнің өзіндік құнының ұғымы;

- арнайы белгілер бойынша шыѓындарды топтау;

- шығындардың калькуляциясы;

- µндірістке шыѓындар сметасы;

- нарыќ жаѓдайында шыѓындарды есетеу шетелдік тєжірибе;

- кєсіпорында кірісті (шыѓынды) ќалыптастыру жєне тарату;

- µндірістіњ рентабельділік кµрсеткіштері

Курстыќ ж±мыста студентке келесіні есептеу керек (тањдау бойынша):

- кесілетін аѓаштардыњ µзіндік есептеу;

- жас аѓаштарды к‰ту кесімдерініњ µзіндік ќ±нын есептеу;

- сиретпелі кесудіњ µзіндік ќ±нын есептеу;

- µтпелі кесудіњ µзіндік ќ±нын есептеу;

- санитарлыќ кесуді µзіндік ќ±нын есептеу;

- екпе ормандар ж±мыстарыныњ µзіндік ќ±нын есептеу

Өзіндік құныныњ жоспарлауын кесте т‰рде єзірлеу керек (кесте 1).

Кесте 1 – Өзіндік құныныњ жоспарлауы

Курстыќ ж±мыста студент µндіріс ќ±ныныњ жєне рентабельділігініњ кµрсеткішін есептеу керек.

- еңбекті ұйымдастыру мәні және міндеттері;

- еңбекті ұйымдастырудың әлеуметтік, психологиялық және физиологиялық негіздері;

- орман шаруашылық кәсіпорындарында еңбек бөлу және еңбек кооперациясы;

- еңбекті ұйымдастырудың бригадалық пішіні;

- ж±мыскерлерді дайындауды жєне біліктілігін жоѓарлатуды ±йымдастыру.

Курстыќ ж±мысында студент кєсіпорында еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру бойынша шараларды єзірлеу керек.

«Еңбекті техникалық нормалауды ұйымдастыру (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)» 10-шы таќырыбында студент келесі с±раќтарды ќарастыру керек:

- ењбекті нормалаудыњ мєні мен міндеттері;

- жұмыс уақытының және құрал-жабдықтарды пайдалану уақытының шығындарын жіктеу;

- кєсіпорында пайдаланатын еңбек нормаларының түрлері мен нормалау тәсілдері;

- бақылау арқылы жұмыс уақытының шығындарын зерттеу тәсілдері (жұмыс уақытының фотографиясы, хронометраж және фотохронометраж);

- техникалық нормалаудың нормативтік базасы;

- мамандар мен қызметкерлердің еңбегін нормалау тәсілдері;

- ќазіргі еңбек нормаларын еңгізу реті мен ұйымдастырылуы;

- техникалық дәлелденген нормалар бойынша жұмыстарды ыңталандыру.

Студентке ж±мыс к‰нініњ немесе ж±мыс бригаданыњ хронометражын немесе фотохронометражын орындау керек.

- орман өнімділігінің түсінігі мен көрсеткіштері;

- аймаќтардыњ оптимальды ормандылыѓы;

- орман қорларын қалпына келтірудің негізгі жолдары;

- олардың қарапайым және кеңейтілген, экстенсивтік және интенсивті қалпына келтіру;

- орманды аумақтарды экстерсивті жолдарымен жоғарылату қорлары (резервтері);

- ормандар мен орманды пайдалану өнімділігін бағалау критериі.

Курстыќ ж±мысында студент орман өнімділігінің көрсеткіштерін есептеу керек; ормандар мен орманды пайдалану µнімділігін жоѓарлату жолдары бойынша шараларды єзірлеу.

- орман және орман-парк шаруашылығындағы жаңа техника мен технологияның ролі;

- орман шаруашылығының қарқындылығын сипаттайтын көрсеткіштері;

- орман, орман-парк және ауыл шаруашылығында иннвестицияның т‰сінігі, мєні жєне ерекшелігі;

- инвестицияның қайнар көздері;

- капитал еңгізудің жалпы және салыстырмалы экономикалық тиімділігі;

- орман және орман-парк шаруашылығына капитал еңгізудің тиімді бағыттары: орманды қорғау, орманды қалпына келтіру, орманды өсіру және әлеуметтік инфрақұрылым.

Наќты кєсіпорынѓа ќарастыру керек.

- кєсіпорынныњ (фирманыњ) м‰мкіндігі;

- µндірілетін тауарлардыњ жєне ќызмет кµрсетудіњ т‰рлері;

- тауар жєне ќызмет ету µтіс нарыѓы;

- µтіс нарыѓында бєсеке;

- маркетинг жоспары;

- µндірістіњ жоспары;

- ±йымдастырушылыќ жоспар;

- фирма ќызметініњ ќ±ќыќтыќ ќамтамасыз ету;

- тєуекелді жєне саќтандыруды баѓалау;

- ќаржылыќ жоспары;

- ќаржылау стратегиясы.

«Фирманыњ м‰мкіндігі (резюме)» бµлімінде фирма ќызметініњ барлыќ баѓыттары, маќсаты жєне стратегия т‰рлері басымдылыќ ретте аныќталады.

Резюмеде болашаќ инвесторларѓа келесі с±раќтарѓа жауап беру керек:

- бизнес-жоспарды ойдаѓыдай µткізгенде нені олар алады?

- аќша ±тудыњ тєуекелі ќандай?

«Тауар (ќызмет кµрсетудіњ) т‰рлері» бµлімінде барлыќ тауардыњ жєне фирманыњ ќызметтері сипатталады.

«Тауар µтістіњ нарыѓы» бµлімі нарыќты зерттеуге баѓытталѓан.

«¤тіс нарыѓында бєсеке» бµлімінде фирманыњ бєсеке ќабылетіне байланысты с±раќтарѓа жауап беру керек.

Маркетингтіњ жоспарына келесі с±раќтары кіреді:

- маркетингтіњ маќсаты жєне стратегиясы;

- баѓаныњ ќ±рылуы;

- тауарды тарату сызба н±сќасы;

- сатуды ыњталандыру єдістері.

¤ндіріс жоспары сату кµлемінде, номенкдатурасы жєне µнімніњ ассортименті негізінде аныќталады.

¤ндірістік жоспарѓа µлшеу ж‰йесі кереді.

«Фирма ќызметініњ ќ±ќыќтыќ ќамтамасыз ету» бµлімде кєсіпорынныњ ±йымдастыру-ќ±ќыќтыќ т‰рі бейнелену керек.

«Тєуекелді жєне саќтандыруды баѓалау» бµлімінде жобаны ењгізгенде шыѓындарды тµмендету м‰мкіндігі бейнелену керек.

Ескертілген шаралар арасында саќтандыруды ±сынуѓа болады.

«Ќаржылыќ жоспары» бµлімінде кєсіпорынныњ кірісі жєне шыѓыны кµрсетіледі.

«Ќаржылау стратегиясы» бµлімі бюджет уаќытымен ±сынылады – б±л ќаржы нєтижесін жєне капиталын аныќтауѓа µзіне тартуѓа берілген маќсатќа жету ‰шін жоспардыњ сапалыќ кµрсеткішін, кєсіпорынныњ кірісі мен шыѓынын жєне оныњ жеке бµлімдерін сипаттайды.
«Орманды µсірудіњ µндірістік циклі» 14-ші таќырыбында келесі с±раќтарды ќарастыру керек:

- µндірістік процесс, оныњ сипаттамасы;

- µндірістік процесс және оны ұйымдастырудың негізгі принциптері мен талаптары;

- орманды өсірудің өндірістік циклі;

- орман жєне орман-парк шаруашылыѓында аѓындыќ µндірістіњ ±йымдастыру негіздері
«Өндірістің қызмет көрсетуін ұйымдастыру» 15-ші таќырыбында с±раќтарды ќарастыру керек:

- µндірістіњ кµмекші - к‰ту ќызметініњ ќ±рамы мен таѓайындалуы;

- транспорт шаруашылығын ұйымдастыру;

- жөндеу жұмыстарының шыруышылығын ұйымдастыру;

- ќойма шаруашылығы.
«Кєсіпорын орман кірісін жоспарлау» 16-шы таќырыбында студент келесі с±раќтарды ќарастыру керек:

- орман түсімі құрылымының көздері;

- түбірдегі орманның өтем ақысы және бюджеттегі басқа да өтем түрлері;

- меншікті құралдар, олардың мақсаты мен құрылу көздері.

- орман т‰сімін кµбейту мен оныњ мµлшерін орман жєне орман-саябаќ шаруашылыѓы ќызметкерлері мекемелерімен арттыру жолдары.

Анда сањда µндњоістік процесс жєне онф ±йымдамтырудфыѓ негєзгі принциптері

1. 
   Лесной Кодекс РК. – Алматы, 1993.
   
2. 
   Воронин И.В., Куликов М.А. Анализ хозяйственной деятельности лесохозов.
   
3. 
   Ливенцов В.П., Осьнаков Н.И. и др. Организация и планирование лесохозяйственного планирования. – М. : Лесная промышленность, 1980.
   
4. 
   Методические указание к составлению техпромфинплана предприятий лесного хозяйства. – М. : 1978.
   
5. 
   Теодоронский В.С., Кожухов Н.И. Экономика, организация и планирование зеленого хозяйства и строительства. – М. : Стройиздат, 1978.
   
6. 
   Задачник по анализу хозяйственной деятельности лесозаготовительного предприятия, Москва, 1984.
   

7. 
   О.С. Виханский, А.И.Наумов. Менеджмент. – М. : Гардарини, 2000. – с. 11-20, 24-56.
   
8. 
   В.Р.Веснин. Менеджмент. – М. : Проспект, 2004. – с. 4-5, 37-65.
   
9. 
   Герчикова. Менеджмент. – М. : ЮНИТИ. с. 9-31.
   
10. 
    Г.Г.Гоцкий. Менеджмент предприятия. – Минск, 2004. – с. 7-30.
    
11. 
    Дафт Л.Ричард. Менеджмент. С-П. : Питер, 2001. - с. 48-79.
    
12. 
    Кабушкин Н.И. Основы менеджмента. – М. : Финансы, учет. Аудит, 2000. – с. 3-14.
    
13. 
    Основы менеджмента / под ред. А.А.Радугина. – М. : Центр, 2001. – с. 27-52.