89
жүргізу ерекшеліктері:
халықаралық стандарттар және ұлттық тәжірибе
Қазақстан Республикасында балалардың қатысуымен қылмыстық және азаматтық сот ісін
туралы өтініштер баланың тұратын орны бойынша
беріледі. Өтініште істі дұрыс қарау үшін маңызды
болып табылатын өзге де мәліметтер көрсетілуі
мүмкін, мысалы, мүдделі тұлғалар – балалар үйінің
өкілі және т.с.с.
Өтінішке бала асырап алушының (бала асырап алу-
шылар) өзі қолын қоюы тиіс, өтінішті бала асырап
алушылардың атынан басқа біреудің беруіне рұқсат
етілмейді. ҚР АІК 151-бабының талаптарына
сәйкес мүдделі тұлғалар үшін құжаттардың барлық
көшірмелері, мемлекеттік бажды төлегені туралы
түбіртек, өтініш беруші өз талаптарын дәлелдейтін
жайттарды растайтын құжаттар өтінішке қоса
берілуге тиіс.
Сот шетелдік азаматтың өзі азаматы болып табы-
латын мемлекеттің не адамның тұрғылықты жері
болып табылатын мемлекеттің құзыретті органы
берген, Қазақстан Республикасының азаматы бо-
лып табылатын баланы асырап алғысы келетін адам
ретінде аталған органдарда тіркелгенін растай-
тын Қазақстан Республикасының дипломатиялық
өкілдігінің немесе консулдық мекемесінің
құжатын, оның асырап алушы болу мүмкіндігін
және өмір сүру жағдайы туралы қорытындыны та-
лап етуге міндетті.
Сот бала асырап алуға көмек көрсететін өзінің
филиалдары мен (немесе) өкілдіктері бар бала
асырап алу жөніндегі агенттіктің аккредитаци-
ядан өткендігін тексеруге тиіс. Оның үстіне
агенттіктің бір жылға аккредиттелетінін ескеру
керек. Филиалдардың және (немесе) өкілдіктердің
аккредитациядан өткеннен кейін есепке алынып,
тіркелгенін тексеру қажет.
Істер өтініш берушінің тікелей қатысуымен,
қамқоршылық және қорғаншылық органы өкілінің,
сондай-ақ прокурордың міндетті түрде қатысуымен
қаралады. Одан басқа, бала мүдделерін барынша
ескеру мақсатында, сот асырап алынатын баланың
ата-анасын (ата-анасының біреуін), ата-анасы
болмағанда, оның жақын туыстарын, қамқорсыз
қалған бала тұратын мекеменің өкілдерін, өзге
мүдделі адамдарды, сондай-ақ он жасқа толған
баланың өзін іске қатысуға тартуы тиіс.
Егер сот оның қаралатын іс бойынша пікірін білу
үшін 10 жасқа толған асырап алынатын баладан
сот отырысында жауап алудың орындылығы ту-
ралы байламға келетін болса, онда сотқа баланың
сотқа қатыстырылуы оған қолайсыз әсер етпеуі
үшін алдын ала қамқоршылық және қорғаншылық
органының пікірін анықтауы керек. Сұрау кезінде
бала пікірінің оған мүдделі адамдар тарапынан
болған ықпал әсерінен емес екенін, осы пікірді
білдірген кезде өзінің мүдделерін сезінетін/
сезінбейтінін және оны қалай негіздейтінін
анықтауы қажет.
Қазақстан Республикасының заңнамасымен
белгіленген тәртіппен ресімделген некеде
тұрмайтын (ерлі-зайыпты) анасының медициналық
ұйымда баласынан бас тартқаны туралы жазба-
ша өтініші болған жағдайда, сот ата-аналардың
бала асырап алуға берген келісімін растайтын өзге
құжаттарды талап етуге құқылы емес (НОтҚРК
94-бабы).
Сот бала асырап алу туралы талапқа мәні бойынша
рұқсат ете отырып, өтініш беруші үшін бала асы-
рап алушы болуға кедергі келтіретін мүмкіндіктің
жоқтығы туралы мәселені талқылауы қажет
(НОтҚРК 91-бабының 2-тармағы, 92-бабының
1-тармағы)
Сот шетелдіктердің бала асырап алу туралы ісін
қараған кезде, баланы халықаралық бала асырап
алуға ұсынғанға дейін олардың азаматтығына
не Қазақстан Республикасы азаматтарының
тұрғылықты орындарына қарамастан, осы бала-
ны туыстарының патронаттық тәрбиелеу неме-
се бірінші кезекте асырап алу құқығын Қазақстан
Республикасының балалардың құқықтарын қорғау
саласындағы уәкілетті органның жүзеге асыраты-
нына көзін жеткізуге міндетті (НОтҚРК 84-бабы).
Сот Қазақстан Республикасының ата-ана
қамқорлығынсыз қалған балаларды бастапқы,
өңірлік, орталықтандырылған есепке қою туралы
заңнамасының талаптарын қамқоршылық және
қорғаншылық органдарының сақтауын тексе-
руге міндетті: ата-ана қамқорлығынсыз қалған
балалардың, жетім балалардың тұратын жері бойын-
ша аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың,
республикалық маңызы бар қалалардың, астананың
жергілікті атқарушы органдары балалар туралы
мәліметтер келіп түскен күннен бастап бір айдың
ішінде баланы орналастыруды қамтамасыз етеді
(бастапқы есеп). Баланы отбасына тәрбиелеуге беру
мүмкін болмаған жағдайда бір ай уақыт өткеннен
кейін тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктердегі
қамқоршылық және қорғаншылық жөніндегі
функцияларды іске асыратын органға өңірлік есеп-
ке алу үшін және Қазақстан Республикасының
аумағында тұрақты тұратын азаматтардың отба-
сына баланы тәрбиелеуге беруге көмектесу үшін
бала туралы мәліметтерді жолдайды. Облыстардың,
республикалық маңызы бар қалалардың, астананың
жергілікті атқарушы органдары ата-ана қамқорынсыз
қалған жетім балаларды Қазақстан Республикасының
азаматтарына, асырап алуға, қамқоршылыққа неме-
се қорғаншылыққа, патронаттық тәрбиелеушілер
отбасына тәрбиелеуге беру мүмкін болмаған кезде,
оларға бала келіп түскен күннен бастап екі ай мерзім
ішінде ата-ана қамқорынсыз қалған жетімбалаларды
орталықтандырылған есепке қою үшін Қазақстан
Республикасы балалардың құқықтарын қорғау
саласындағы уәкілетті органға хабарлауға міндетті