Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар
I.
1. Тоқ трансформаторларын құрастыру қандай шараларды
қамтиды?
2.
Тоқ трансформаторының ревизиясы кезінде нені тексереді?
3.
Орнату алдында тоқ трансформаторын тексеру неде негізделеді?
II.
1. Тоқ трансформаторларын құрастыру кезінде қандай талаптарды
орындау керек?
2.
Тоқ трансформаторы тізбекке қалай жалғанады?
3.
Тоқ трансформаторын құрастыру кезінде нені міндетті түрде
жерге тұйықтау керек?
III.
1.
Тоқ трансформаторларын тексеру үшін қолданылатын
сұлбаларды сызу және түсіндіру.
2. Орамалар полярлығын тексеру сұлбасын тексеріңіз.
13.6.
Кернеу трансформаторлары
Кернеу трансформаторлары электрлік өлшеу аспаптарының,
релелердің кернеу шарғыларын, дабылдама, басқару және автоматика
тізбектерін қоректендіру үшін қолданылады. Қарапайым күштік
трансформатордан олар шағын қуатпен ерекшеленеді. Мысалы,НОМ-
10 барынша кең тараған кернеу трансформаторының қуаты бар-жоғы
720 В-А құрайды.
Кернеу трансформаторының құрылысы және сұлбасы 13.33 сур.
көрсетілген. Оның біріншілік орамасы сонымен қатар орамдардың
көбірек саны бар жоғары кернеулі орама болып табылады,
U
1
өлшенетін кернеуге қосылады
,
ал екіншілік орама төмен кернеу
516
а
х
______ о.
ч§н
а)
[
]
о>
1
МШИ
.шж
13.33 сур. Вольтметрмен және
жиілік өлшегішпен жүктелген
кернеу
трансформаторының
құрылысы (а) және оның шартты
белгіленуі (б)
орамасы
болып
табылады,
вольтметрге
басқа
аспаптардың
кернеу тізбектеріне тұйықталады.
Екі орама да шоғырлас. Күштік
трансформаторларда сияқты ЖК
орамасы
ТК
ораманы
қоршап
тұрады. Трансформатордың бірдей
екіншілік кернеуімен қамту үшін
барлық өлшеу аспаптарын өзара
параллель жалғайды.
Вольтметрдің
және
өлшеу
аспаптарының кернеу тізбектерінің
кедергісі
салыстырмалы
түрде
жоғары (шамамен мыңдаған Ом),
яғни кернеу трансформаторы күштік трансформатордың бос жүріс
жағдайларына жақын жағдайларда жұмыс жасайды. Демек, оның
орамаларындағы
I
1
Z
1
және
I
2
Z
2
кернеулерінің ішкі төмендеуі
салыстырмалы түрде аз, және
U
1
= Е
1
және
U
2
= Е
2
деп санауға болады,
E
1
/Е
2
= ю
1
/ю
2
=
К
т
болғандықтан
,
кернеу
U
1
= К
т
U
2
,
яғни екіншілік
кернеу біріншілік кернеумен трансформация коэффициентіне тең
тұрақты қатынаспен байланысты.
Өлшеу аспабының тізбегінде трансформатордың екіншілік кернеуі
фаза бойынша біріншілік кернеумен сәйкес келу керек. Осыған 0
тобына сәйкес трансформатор орамаларын жалғау арқылы қол
жеткізіледі. Осылайша, кернеу трансформаторы екіншілік тізбекке
біріншілік жоғары кернеудің пропорционадды өзгертілген кернеуін
және оның фазасын табыстайды және
U
2
өзгертілген төмен кернеу
негізінде U
1
жоғары кернеуді анықтауға мүмкіндік береді.
Вольтметрмен немесе жиілік өлшегішпен қатар, ваттметр және
есептеуіш үшін фазаның дұрыс табысталуы маңызды.
Белгілі бір кернеу трансформаторымен тұрақты жұмыс жасайтын
вольтметр шкаласында біріншілік кернеу мәндерін жазады. Сәйкесінше
өлшеу трансформаторларының трансформация коэффициенттері
белгілі болған кезде тұрақты жұмыс жасауға арналған ваттметрлер
және есептеуіштер осы коэффициенттерді ескерумен градуирленеді.
Барлық кернеу трансформаторларындағы екіншілік номиналды кернеу
бірдей стандартты мәнге ие — 100 В.
Қызмет көрсетуші қызметкерлердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету
мақсатында екіншілік ораманың бір қысқышы және кернеу
трансформаторының болат қаптамасы жерге тұйықталуы тиіс.
Осылайша орамалар арасындағы оқшаулама зақымдалған кезде
трансформаторға жалғанған өлшеу аспаптары және жер арасында
жоғары кернеудің туындауына жол берілмейді.
Әр кернеу трансформаторы екі қуатпен сипатталады: номиналды
және максималды.
517
Номиналды қуат шамадан тыс жүктемені, яғни орнатылған дәлдік
санатында трансформатор жұмысына кепілдік берілетін жүктеме шегін
анықтайды. Максималды қуат трансформатор орамаларының рұқсат
етілетін қыздырылуы бойынша оның жүктемесінің шегін анықтайды.
Номиналды қуаттан жоғары (және максималды қуатқа дейін)
жүктемелер кезінде кернеу трансформаторы өзінің дәлдік санатынан
шығады. Осы жағдайда ол күштік трансформатор сияқты жұмыс
жасайды, яғни жарықтандыру желілерін, дабылдама тізбектерін және
т.б. қоректендіру үшін қолданылады.
Кернеу трансформаторлары фазалар саны бойынша жіктеледі —
бір фазалы және үш фазалы; орамалар саны бойынша — екі орамалы
және үш орамалы; дәлдік санаты бойынша; салқындату әдісі — майлы
салқындатумен және табиғи ауа (құрғақ) салқындатуымен және орнату
түрі бойынша – ішкі және сыртқы.
Желілерде,
қосалқы
стансаларда
және
өнеркәсіптік
кәсіпорындардың ТҚ 1 және 3 дәлдік санатындағы кернеу
трансформаторларын пайдаланады, ал электр энергиясын есепке алу
үшін — 0,5 санатындағы.
Кернеу трансформаторындағы әріптер келесіні білдіреді: Н —
кернеу, О — бір фазалы, М — майлы, С — құрғақ, К — компаунд
құйылған (НОСК белгіленуінде) немесе қарымтау орамасымен (НТМК
белгіленуінде), И — бес өзекті, Т — үш фазалы (НТМИ белгіленуінде).
Әріптерден кейінгі сандар ЖК орамалардың номиналды кернеуін
көрсетеді. Үш фазалы трансформаторлардың ЖК біріншілік
орамасының шығыстарын А,
В, С
әріптерімен таңбалайды
,
ал ТК
екіншілік орамасы — а,
b, с
және сандық 0. Бір фазалы
трансформаторларда шығыстар сәйкесінше А, X және
а,
х болып
белгіленеді.
Кернеу трансформаторлары ЖК 100 В дейін төмендетеді, бұл
екіншілік құрылғылар тізбектері мен аспаптарын қоректендіру үшін,
сонымен қатар жерге тұйықтауға қарсы релелік қорғаныс үшін қажет.
Кернеуі
6
.. .10 кВ болатын тарату құрылғыларында және қосалқы
стансаларда негізінен НОМ-6-10, НТМИ-6-10 немесе НТМК-6-10
трансформаторлары қолданылады.
НОМ сериялы майлы кернеу трансформаторы 13.34 сур.
көрсетілген. Ол маймен толтырылған бактан 2, магнит өткізгіштен,
орамалардан
8
және өтпелі оқшаулағыштар 3 және 4 түріндегі бак
қақпағындағы шығыстардан құралады. Магнит өткізгіш бір фазалы,
сауыт типті. Орамалар бір-бірінің үстіне электрлік картон
қабаттарынан жасалған цилиндрлерге оралған. ЖК орамалары екі
бірізді жалғанған шарғыдан жасалған және шамадан тыс кернеуге
қарсы қорғауға арналған екі электрлік-статикалық экранға ие.
|
