Тақырыбы:Инсценировка. Дәрістің мазмұны

Қазіргі уақытта көптеген көркем шығармадағы прозалар экранизацияға және инсценировкаға негізделген. Осындай мәселені А.С.Пушкинде айтқан, ол уақытта әлі де теледидар да және кино да болмаған.Драматургия бүгінгі таңда әдебиет пен көрерменнің ортасында жүретін посредникке айналды.

Кино өнері жылына 150 көркем филм дайындау керек. Оның әрқайсысына керекті сценарий, яғни драматургиялық шығарма жазылу керек. Осыған байланысты бүгінгі таңда драматургия ға сұраныс көп. Адам тарихында мұндай драматургиялық шығармаға қажеттілік болған жоқ. Сонымен қатар бұл драматургиялық шығармалардың сапасына да көп көңіл бөлінеді. Осы теледидар арқылы драматургиялық шығарма өзіне көңіл аудартты. Экранизация кейбір оқылмай жүрген әдеби шығармаларды оқуға өзінің оқырмандарын табуға көмегін тигізді, ал екінші жағынан кейбір көрермендер шығарманы оқитын оқырманын жоғалтты. Яғни экранизацияның пайдасы да, пайдасы жоқ жақтары бар деуге болады. Көбінесе инсценировканы повесттер, әңгімелер талап етеді.

Тақырыбы: Драматургиялық шығарманың актуальдігі.

Дәрістің мазмұны:

Қазіргі таңдағы драматургиялық шығарма – ол қазіргі таңдағы мәселе, қарастырып отырған пьесадағы қақтығыстармен құралған. Бұл жайында тек жазып отырған драматург ғана емес, сонымен қатар театр репертуарын құрастырып отырған адамда түсінуі тиіс. Соның ішінде классика дүниелері жатады. Кейбір классикалық шығармалар әлі күнге дейін өзінің актуальдігін жоғалтқан жоқ. Олар мысалы: В.Шекспирдің «Ромео және Джульетта» және т.б. Ал кейбіреулері өзінің уақытын күтіп жатады.

Эпизод – кез-келген пьесаның шағын бір бөлігі.

Драматургиялық шығармалардағыдай бірінші,екінші,үшінші болып бөлінбейтін,формальда мағыналы эпизодтық бөлім. Пьес мәтіндері қимыл-істің нақты аяқталғандығын білдіреді. Сонымен,эпизод драматургиялық шығармадағы аяқталған іс-әрекетті білдіретін,басты фрагмент ретінде саналады.

Драматургиялық шығармада оны 3 түрге бөледі (эпизод - драматургиялық микроструктуралық, эпизод –мост, эпизод – штрих).

Эпизод- драматургиялық микроструктуралық, конфликтік байланыста дамытады және аяқтайды. Мұндай эпизодтарды толық бір картина ретінде қарауға болады. Отелло-Дездемена өлімнің аяқталуын Дездемон,Фонтан қасындағы көрініс Борисе Годунове,Любви Яровой күйеуі Яровпен кездесетін пьеса «Любовь Яровая».

Эпизод –мост. Ол эпизодтарының бірінен-бірі өтуін қадағалайды. Мұндай эпизодтар детиктевтерде жиі кездеседі,жаңа қимыл іс-әрекеттерінің іске асуы,жаңа кездесулер,іздестірулер арқылы жүзеге асырады. Драматургиялық шығармадағы аздаған мағынаға ие болуы эпизод-штрих деп аталады. Ал,бұл эпизод түрі өз алдына жеке мағынаға ие болмайды және оған шығарма құрылымы керек емес. Егер оны шығарсақ әрекет арқауы жоғалмайды және түсінікті болады.

Эпизод – штрих, кейіпкер характерін одан әрі ашуға немесе ситуацияны одан әрі дамытуға қосымша қажеттілік етеді.

Тақырыбы:Монолог.

Дәрістің мазмұны:

Монолог драманың диалогтік құрылымы. Монолог – кейіпкердің көп диалогтік қатынасатын бөлек айтылатын сөз. Осылай жекелегенде өзгеше мінезді болады. Кейіпкердің драмадағы құбылмалы өзгерісті кездеріне монологтік әсері: ішкі жан – дүниесіндегі соқтығусылары мәнерлі сөздермен шығу керек. Өтіп жатқан оқиғаларды ой елегінен өткізіп қайта қайтадан оны сараптау үшін, жинақталған күш қуатпен, жаңа жұлқыну әрекетімен алдыға жылжиды.

Монологтағы формалар мен функциялардың өзгеруі, драматургияның дамуына байланысты. Көтеріңкі дауыспен және баяндау арқылы айтылатын монологтар. Монологтар көне трагедиядағы агондағы хордың идеялық образдарды құрылымына сәйкес келеді. Қайта өрлеу дәуіріндегі драмадағы монолог орны соның динамикалы құрылымын көрсету үшін кіргізген.

Классикалық трагедияға айналған В.Шекспир мен П.Корнельдің пьесаларындағы диалог пен монолог. XIX ғасырдағы әрекетті – диалогтің астарлы бағыты.

Монолог – ( «бір, жалғыз, жеке, дара сөз», грекше жеке адамның өз - өзіне, тыңдаушыларға, ал пьесада көрермендерге қарата айтатын сөзі. Монолог поэзияда, драмада, прозада да кездеседі.

Монолог белегілі бір құбылысқа, уақиғаға, өмірге, тағдырға, адамға т.б деген жеке көзқарас арқылы туындап, ішкі толғаныс, тебіреніс үстінде айтылады.

Студенттерді курс бойынша оқылатын әдебиеттер тізімімен таныстырылуы қажет. Бұл әдебиет түрлерін оқығанда композициялық құрылу бағыты, жанры, стилистикасы, драма элементін эпоста және лирикадан іздеп табу.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
2 апта.

Тақырыбы: Драма, лирика, эпосты оқып танысу.

Мақсаты: Ерешеліктерін табу, жақындық қасиеттерін іздеу.

Өткізу түрі: Әңгіме және практикалық түрде өтеді.

Тапсырма: Бір драматургиялық шығарма, лирикалық шығарма және бір эпосты оқу.

Әдістемелік нұсқаулар:

Студенттерді курс бойынша оқылатын әдебиеттер тізімімен таныстырылуы қажет. Бұл әдебиет түрлерін оқығанда композициялық құрылу бағыты, жанры, стилистикасы, драма элементін эпоста және лирикадан іздеп табу.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
3 апта.

Тақырыбы: Эпостарды талдау.

Мақсаты: Ерешеліктерін табу, жақындық қасиеттерін іздеу.

Өткізу түрі: Әңгіме және практикалық түрде өтеді.

Тапсырма: Эпостық шығармаларды оқу.

Әдістемелік нұсқаулар:

Эпосты оқығанда оның композициясын талдау, ерекшелігін табу.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
4 апта.

Тақырыбы: Эпостарды талдау.

Мақсаты: Ерешеліктерін табу, жақындық қасиеттерін іздеу.

Өткізу түрі: Әңгіме және практикалық түрде өтеді.

Тапсырма: Эпостық шығармаларды оқу.

Әдістемелік нұсқаулар:

Эпосты оқығанда оның композициясын талдау, ерекшелігін табу.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
5 апта.

Тақырыбы: Трагедиялық шығармаларды талдау.

Мақсаты: Трагедиялық шығараманың табиғатын түсіну.

Өткізу түрі: Әңгіме және практикалық түрде өтеді.

Тапсырма: Трагедиялық шығармаларды оқу.

Әдістемелік нұсқаулар:

Трагедиялық шығармаларды оқығанда оның композициясын талдау, ерекшелігін табу, табиғатын анықтау.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963

6 апта.

Тақырыбы: Трагедиялық шығармаларды талдау.

Мақсаты: Трагедиялық шығараманың табиғатын түсіну.

Өткізу түрі: Әңгіме және практикалық түрде өтеді.

Тапсырма: Трагедиялық шығармаларды оқу.

Әдістемелік нұсқаулар:

Трагедиялық шығармаларды оқығанда оның композициясын талдау, ерекшелігін табу, табиғатын анықтау.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
7 апта.

Тақырыбы: Бір драматургиялық шығармадағы қақтығыстарды талдау.

Мақсаты: Драматургиялық шығарманың негізгі қақтығысын табу.

Өткізу түрі: Ауызша талдау.

Тапсырма: Бір драматургиялық шығарманы оқып, тартыс, қақтығыстар схемасын көрсету, түсіндіру.

Әдістемелік нұсқаулар:

Драматургиялық шығарманы оқығанда оның композициясын талдап, негізгі қақтығысты тауып, қақтығыстар схемасын құру бағытында қақтығыстарды анықтау.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
8 апта.

Тақырыбы: Бір драматургиялық шығармадағы қақтығыстарды талдау.

Мақсаты: Драматургиялық шығарманың негізгі қақтығысын табу.

Өткізу түрі: Ауызша талдау.

Тапсырма: Бір драматургиялық шығарманы оқып, тартыс, қақтығыстар схемасын көрсету, түсіндіру.

Әдістемелік нұсқаулар:

Драматургиялық шығарманы оқығанда оның композициясын талдап, негізгі қақтығысты тауып, қақтығыстар схемасын құру бағытында қақтығыстарды анықтау.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
9 апта.

Тақырыбы: Бір драматургиялық шығарманың композициясын талдау.

Мақсаты: Драматургиялық шығарманың композициясы бойынша негізгі оқиғаларды анықтау.

Өткізу түрі: Жазбаша және ауызша талдау.

Тапсырма: Бір драматургиялық шығарманы оқып, оның экспозициясын, негізгі оқиға шиеленісін, кульминациясын(шарықтау шегін) және шешілуін табу.

Әдістемелік нұсқаулар:

Драматургиялық шығарманы оқығанда оның композициясын талдауда режиссерлық оқиғаларды тапқан жөн.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
10 апта.

Тақырыбы: Бір драматургиялық шығарманың композициясын талдау.

Мақсаты: Драматургиялық шығарманың композициясы бойынша негізгі оқиғаларды анықтау.

Өткізу түрі: Жазбаша және ауызша талдау.

Тапсырма: Бір драматургиялық шығарманы оқып, оның экспозициясын, негізгі оқиға шиеленісін, кульминациясын(шарықтау шегін) және шешілуін табу.

Әдістемелік нұсқаулар:

Драматургиялық шығарманы оқығанда оның композициясын талдауда режиссерлық оқиғаларды тапқан жөн.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
11 апта.

Тақырыбы: Драматургиялық шығармадағы ремаркаларды талдау, табу.

Мақсаты: Ремарканы, оның атқаратын ролін түсіну.

Өткізу түрі: Жазбаша және ауызша талдау.

Тапсырма: Бір драматургиялық шығармамен танысып ремаркаларын табу керек.

Әдістемелік нұсқаулар:

Ремаркаларды табуда ең бірінші драматургиялық шығармамен оқып танысу керек. Содан кейін ремаркаларды тауып, астарынан сызып белгілеңіз. Бұл ремарканың неге қажет екенін түсіндіріңіз.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
12 апта.

Тақырыбы: Драматургиялық шығармадағы ремаркаларды талдау, табу.

Мақсаты: Ремарканы, оның атқаратын ролін түсіну.

Өткізу түрі: Жазбаша және ауызша талдау.

Тапсырма: Бір драматургиялық шығармамен танысып ремаркаларын табу керек.

Әдістемелік нұсқаулар:

Ремаркаларды табуда ең бірінші драматургиялық шығармамен оқып танысу керек. Содан кейін ремаркаларды тауып, астарынан сызып белгілеңіз. Бұл ремарканың неге қажет екенін түсіндіріңіз.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
13 апта.

Тақырыбы: Бір инсценировканы оқып танысып талдау жасау.

Мақсаты: Инсценировканы меңгеру.

Өткізу түрі: Жазбаша және ауызша талдау.

Тапсырма: Бір инсценировканы оқып танысып талдау жасау.

Әдістемелік нұсқаулар:

Өзіңізге ұнаған инсценировканы оқып шығып композициясы бойынша талдаңыз. Сонымен қатар тақырыбын, идеясын, қақтығыстардың арасында ең негізгі қақтығысты табыңыз.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
14 апта.

Тақырыбы: Бір инсценировканы оқып танысып талдау жасау.

Мақсаты: Инсценировканы меңгеру.

Өткізу түрі: Жазбаша және ауызша талдау.

Тапсырма: Бір инсценировканы оқып танысып талдау жасау.

Әдістемелік нұсқаулар:

Өзіңізге ұнаған инсценировканы оқып шығып композициясы бойынша талдаңыз. Сонымен қатар тақырыбын, идеясын, қақтығыстардың арасында ең негізгі қақтығысты табыңыз.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Аникст А.А. Теория драмы от Аристотеля до Лессинга. М., 1967

3. Аникст А.А. Теория драмы от Пушкина до Чехова.М., 1972

4. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963

15 апта.

Тақырыбы: Бір белгілі классикалық шығарманың қазіргі уақытта қандай актуальді мәселе көтеруге болатын шығарманы талдап, анықтама беру керек.

Мақсаты: Шығармадағы актуальді мәселені табу.

Өткізу түрі: Ауызша талдау.

Тапсырма: Бір белгілі классикалық шығарманың қазіргі уақытта қандай актуальді мәселе көтеруге болатын шығарманы талдап, анықтама беру керек.

Әдістемелік нұсқаулар:

Өзіңізге ұнаған бір белгілі классикалық шығарманы оқып шығып, оның тақырыбын, идеясын, қақтығыстардың арасында ең негізгі қақтығысты табыңыз.Композициясын түсіндіріңіз. Енді пьесадағы тақырыпты қазіргі уақыттағы актуальді бір мәселеге көтеріңіз. Актуальді ме мұндағы тақырып, әлде жоқ па? Деген сұраққа жауап беріңіз.

1. Аль Д.Н. Основы драматургии. Учебное пос. С – П., 2005

2. Блок Вл. Система Станиславского и проблемы драматургии.1963
8.Типтік есептеу, графикалық жұмыс, лабораторлық жұмыс, курстық проект (жұмыс) орындалуы бойынша әдістемелік нұсқаулар – пән бойынша қажет емес.
9.Студенттердің өзіндік жұмысына арналған материалдар: үйге берілген тапсырмалардың мәтіні, әр бір тақырып бойынша өзін-өзі тексеру материалдары, реферат т.б. ұй жұмыстары бойынша тапсырмалар, әдебиет тізімі және арналған уақыт көлемі.

1 – 15 апта Берілген тақырып бойынша әдебиеттерден оқып танысу.
1. Драма, лирика, эпос.

2. Драма - әдебиет түрі.

3. Эпостарды талдау.

4. Эпикалық трагедия.

5. Трагедиялық тартыс және трагедиялық характер.

6. Қақтығыс. Драматургиялық шығармадағы кейіпкер.

7. Драматургия жанрлары.

8. Драмадағы әрекеттің құрылымы және динамикасы.

9. Бір драматургиялық шығарманың композициясын талдау.

10. Драматургиялық шығарманың композициясы.

11. Ремарка, реплика.

12. Инсценировка.

13. Драматургиялық шығарманың актуальдігі.

14. Эпизод. Эпизод түрлері.