Тақырыбы: Сахналық көңіл күй. Дәрістің мазмұны

Сахналық көңіл күй: сахналық сыртқы көңіл күй, сахналық ішкі көңіл күй өзінің көркемдік құрамдас бөлігі-ән, әуез, ым, үн, әуен, нақыс, тіл,тқимыл, қозғалыс, қарым-қатынас, қимыл-іс әрекеті, амал-айла және дыбыс сияқты көптеген тысқы элементтерден бас құрайды. Аты аталған сахналық сыртқы көңіл күй элементі актердің дене аппаратының икемділігі мен әсемділігін баптау арқылы рөл рухының кірпияз,кіді болмысын сахнада мінсіз етіп бейнелеп беру үшін аса қажет әрекет құралы. Яғни творчествалық зор дайындық процесі. Актердің творчествалық дайындық процесі ертеңгілік бой жазу гимнастикасынан басталады. Алдымен жеңіл қимыл жасап,денені қыздырып алады. Содан соң дене мен бұлшық еттерін сылап-сипап «ұйқысынан » ойатаджы. Бірте –бірте саусақтың,қолдың,аяқтың,мойын мен қарынның бұлшық еттерін жеңіл ғана уқалап,сылап-сипап белсенді қимылға келтіреді. Бара-бара дене мүшелерінің бәріне күш түсіруіне жаттығуларға көшеді. Сөйтіп,қан айналу процесін қалпына келтіреді. ДЛенені баптап болған соң,дауыс баптауға кіріседі. Үнді көмейге,мұрын қуыстары арқылы кеңсірекке, таңдайға,ерін ұшына жіберіп,дауыс жүретін жолдарды «тазалайды». Ыңылдап ән салып,ара-арасында жеңіл айқайға басып,дауыстың төменгі және жоғарғы екпін күшін тексереді. Үннің нәзік баяу-нақысын,әуездік иірімдерін құлақ күйге келтіреді.

Тіл – сахна өнерінің басты құралы десек, сұлу сөз, жатық сөйлем, анық айтылған ой сахна сәні. Ендеше, ертеңгілік жатығудың бір саласы – дикциямен айналасу. Актер мақсаты – сөзден сурет салып, ойдан өрмек өру болса, тұтығу, кекештену, сақаулану, былдырлау, быдықтану, мыңқылдау, міңгірлеу – көркемдік кінәрат. Міне, осындай тілдегі болатын мүкістік сияқты кемшіліктерден аулақ болу үшін актер, күнде ертеңгісін тіл жаттығуларын жасауға міндетті.

Сөйтіп, дене мен тіл тәрбиесінің пайдалы ритмінен өткен актер, сан алуан ырғақтың тербеліс бесігіне түскендей рақат күй кешеді. Бой сергіп, қан тасып денеге күш қуат тасқыны пайда болады. Тілі шешіліп, дауысы сырнайдай сыңғырлап, сөз сөйлеуге, ой айтуға икемдік танытады. Он екі мүшесіне от жүгіріп, ойнақтап шыға келеді.

Міне, осы құбылысты К.С.Станиславский актердің сахналық сыртқы көңіл күйі деп атаған.Жаттығусыз сахнада творчество тудыру өте қиын.

Ойынын аяқтаған актер шешінетін бөлмесіне бет алды. Сахнадан сәтті оралған өнерпаздың қуанышында шек жоқ. Бұдан біз, оның сахналық көңіл күйі бабында екенін байқаймыз. Ал, осындай творчесволық көңіл күйге актер қалай қол жеткізді. Қандай жолдармен келді? Сахналық ішкі көңіл күйдің көзі қайда?

К.С.Станиславский актердің шабытты шағы – сахналық ішкі көңіл күйін психика тіршілігінің қозғаушы күші (двигатели психической жизни) тудырады дейді.аталмыш процесс – ес (ум), қажыр (воля) және сезімнен (чувство) бастау алады. Ал, осы үшеуі актердің творчесволық ішкі қуаты – «қиял», «зейін нысанасы», «қарым – қатынас», «зауық» пен «әрекет», «шындық пен сенім», «тебіреніс зердесі», «амал – айла» сияқты элементтер шоғырын іске жегеді. Психикалық тіршіліктің қозғаушы күші аты аталған элементтердің ащы өзегін басып өтіп, олардың творчесволық белсенділігіне қозғау салып, қоздырады. Сөйтіп, күллі элементтер біртұтас бірігіп, ортақ мақсатқа бағытталады. Нәтижесінде, актердің күллі творчестволық аппараты сақадай – сай болып, шабытты шағына тап болады. Сахна санаткерінің дәл осы сәтін К.С.Станиславский: «Осындай сахналақ ішкі көңіл күй бізге сахнада болған сәттің соңына дейін ауадай қажет, өйткені нағыз творчество тек, сахна алаңында ғана өмірге келеді. Біздің сахналық ішкі көңіл күйін айрықша жоғары бағалайтындығымыз сондықтан.

6. Семинар (практикалық) сабақтардың жоспары.
3 семестр

Жаттығулар: шығармашылық жарты шеңбер; Алғашқы қалып; Кім ұшты? Қалыпты - оймен дәлелдеу. Мрамордан жасалған адамдар; Ойлы қозғалыс.

Студенттерді этюдтар алдында қыздыру үшін, актерлік ойнау қабілетін оятуға оқытушы жаттығулар жасату керек.

1. Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

2. 
   Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж
   
3. 
   Гиппиус С. Тренинг развития креативности. Гимнастика чувств. СПб., 2001 ж
   

Бір белгілі шығарма алып, кейіпкерді таңдап, соның монологын оқуда өзімен қарым – қатынас құру.

Студенттер үйінен бір драматургиялық шығармамен танысып, бір кейіпкердің монологын таңдайды. Осы монологты талдап, сөз астарын, ішкі сезімді, әрекетті іздейді. Сонымен өзімен қарым – қатынас құралдарын тауып сахнаға шығарады.

1. Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

2. 
   Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж
   
3. 
   Гиппиус С. Тренинг развития креативности. Гимнастика чувств. СПб., 2001 ж
   

Этюдпен жұмыс кезеңдері. Сценарилік бағыт (ерекше сценарий құруды үйрету). Режиссерлық бағыт (сценарилік материалдық қойылымның образдық шешімін табуды үйрену). Орындаушылық бағыт (материалдар образдық жарқын бейнесін сомдау). «Егер де мен» арқылы әрекет арқауын табу, этюдтің оқиғасын құру.

Студенттерге этюдты құру арқылы сценариилік, режиссерлық бағыт ретінде жұмыс істеу көздеу жасалып, тәжірибелік сабақ жүзінде түсіндіріледі.

1. Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

2. 
   Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж
   
3. 
   Гиппиус С. Тренинг развития креативности. Гимнастика чувств. СПб., 2001 ж
   

Сахналық зейінді пайдалана отырып этюд құру.

Студенттерге этюдта сахналық зейінді дамыту арқылы құру тәжірибелік сабақ жүзінде түсіндіріледі. Этюд бір кісілік, екі кісілік болуы мүмкін.

1. Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

2. 
   Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж
   
3. 
   Гиппиус С. Тренинг развития креативности. Гимнастика чувств. СПб., 2001 ж
   

Студентке Киелі күш "Егер де" мен "ұсынылған тосын жағдай" – ға этюд құру. Екі кісілік этюд құру. Сахнадағы тосын жағдайды, заттарды барлығын дәлелдеу.

Екі кісілік этюд. Студентке Киелі күш "Егер де" мен "ұсынылған тосын жағдай" – ға этюд құруға 2 – 3 минут беріледі. Студент К.С.Станиславскийдің актер ойынында "Егер де" мен болсам деп әрекет етеді. Сахнадағы затты, уақытты дәлелдеу керек.

1. Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

2. 
   Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж
   
3. 
   Гиппиус С. Тренинг развития креативности. Гимнастика чувств. СПб., 2001 ж
   

Екі кісілік этюд құру. Сахнадағы тосын жағдайды, заттарды барлығын дәлелдеу.

Студентттің шығармашылық қабілетін жетілдіру үшін музыкалық этюдты құруға үйретеді. Музыкамен әрекеттерді, акценттерді белгілеу, этюдты музыка – шу арқылы көркемдеуге үйрету болып табылады.

1. Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

2. 
   Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж
   
3. 
   Гиппиус С. Тренинг развития креативности. Гимнастика чувств. СПб., 2001 ж
   

Көпшілік қатысатын этюдтар. Музыкамен көркемдеу. Ырғақ, өлшемді ескеру.

Студентттің шығармашылық қабілетін жетілдіру үшін музыкалық этюдты құруға үйретеді. Музыкамен әрекеттерді, акценттерді белгілеу, этюдты музыка – шу арқылы көркемдеуге үйрету болып табылады.

1. Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

2. 
   Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж
   
3. 
   Гиппиус С. Тренинг развития креативности. Гимнастика чувств. СПб., 2001 ж
   

Интермедия жанрында ойнау.

Студенттер алғашқы этюдтан кейінгі тұрған қысқаша интермедияларға, скетчтарды ойнауға көшеді. Мұнда кейіпкерлердің характерлерін ұстау, қақтығыстарды айқын көрсету, дауыс, дикция, орфоэпия және т.б актерлық элементтерді меңгереді.

1. Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

2. 
   Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж
   
3. 
   Гиппиус С. Тренинг развития креативности. Гимнастика чувств. СПб., 2001 ж
   

Скетч жанрында ойнау.

Студенттер скетч кейіпкерлеріне жансыз заттарды тірілтіп, мінездемесін беріп, образын аша білу керек.

1.Байсеркенов М. Сахна және актер. А., 1993 ж

2.Захава Б. Мастерство актера и режиссера. М., 1969 ж

3.Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

4.Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж

5.Гиппиус С. Тренинг развития креативности. Гимнастика чувств. СПб., 2001 ж

Шығармашылық қабілетті дамыту бағытында тренингтердің атқаратын көмегі зор. Тренингтер әр – түрлі актерлік заңдылықтарға қарастырылу керек. Соның ішінде психикалық, дене еркіндігіне, зейінге, артистік батылдық қабілетті дамытуға, тез ойлауға және т.б қабілеттерді дамытуға арнайы жүргізіледі.

1.Байсеркенов М. Сахна және актер. А., 1993 ж

2.Захава Б. Мастерство актера и режиссера. М., 1969 ж

3.Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

4.Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж

5.Гиппиус С. Тренинг развития креативности. Гимнастика чувств. СПб., 2001 ж

Студенттер үйінен бір драматургиялық шығармамен танысып, бір кейіпкердің монологын таңдайды. Осы монологты талдап, сөз астарын, ішкі сезімді, әрекетті іздейді. Сонымен өзімен қарым – қатынас құралдарын тауып сахнаға шығарады.

1.Байсеркенов М. Сахна және актер. А., 1993 ж

2.Захава Б. Мастерство актера и режиссера. М., 1969 ж

3.Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

4.Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж

5.Гиппиус С. Тренинг развития креативности. Гимнастика чувств. СПб., 2001 ж

Студенттерге этюдты құру арқылы сценариилік, режиссерлық бағыт ретінде жұмыс істеу көздеу жасалып, тәжірибелік сабақ жүзінде түсіндіріледі.

1.Байсеркенов М. Сахна және актер. А., 1993 ж

2.Захава Б. Мастерство актера и режиссера. М., 1969 ж

3.Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

4.Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж

5 апта

Тақырыбы: Екі кісілік этюд құру.

Мақсаты: Сахналық бір кісілік этюд құруды үйрету.

Өткізу түрі: Тәжірибелік сабақ.

Тапсырма: Екі кісілік этюд құру.

Әдістемелік нұсқаулар:

Екі кісілік этюд. Студентке Киелі күш "Егер де" мен "ұсынылған тосын жағдай" – ға этюд құруға 2 – 3 минут беріледі. Студент К.С.Станиславскийдің актер ойынында "Егер де" мен болсам деп әрекет етеді. Сахнадағы затты, уақытты дәлелдеу керек.

1.Байсеркенов М. Сахна және актер. А., 1993 ж

2.Захава Б. Мастерство актера и режиссера. М., 1969 ж

3.Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

4.Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж

5 апта

Тақырыбы: Екі кісілік этюд құру.

Мақсаты: Сахналық екі кісілік этюд құруды үйрету.

Өткізу түрі: Тәжірибелік сабақ.

Тапсырма: Екі кісілік этюд құру.

Әдістемелік нұсқаулар:

Екі кісілік этюд. Студентке Киелі күш "Егер де" мен "ұсынылған тосын жағдай" – ға этюд құруға 2 – 3 минут беріледі. Студент К.С.Станиславскийдің актер ойынында "Егер де" мен болсам деп әрекет етеді. Сахнадағы затты, уақытты дәлелдеу керек.

1.Байсеркенов М. Сахна және актер. А., 1993 ж

2.Захава Б. Мастерство актера и режиссера. М., 1969 ж

3.Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

4.Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж
6 – 7 апта

Тақырыбы: Екі,үш кісілік музыкалық этюд құру.

Мақсаты: Музыкамен этюдты көркемдеуді меңгеру.

Өткізу түрі: Тәжірибелік сабақ.

Тапсырма: Екі,үш кісілік музыкалық этюд құру.

Әдістемелік нұсқаулар:

Студентттің шығармашылық қабілетін жетілдіру үшін музыкалық этюдты құруға үйретеді. Музыкамен әрекеттерді, акценттерді белгілеу, этюдты музыка – шу арқылы көркемдеуге үйрету болып табылады.

1.Байсеркенов М. Сахна және актер. А., 1993 ж

2.Захава Б. Мастерство актера и режиссера. М., 1969 ж

3.Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

4.Грачева Л.В. Актерский тренинг: теория и практика. – СПб., 2003 ж

8 - 10 апта

Тақырыбы: Үш кісіге арналған интермедиямен жұмыс.

Мақсаты: Актер шеберліктерін жетілдіру.

Өткізу түрі: Тәжірибелік сабақ.

Тапсырма: Үш кісіге арналған интермедия таңдап дайындау.

Әдістемелік нұсқаулар:

Екі кісілік этюд. Студентке Киелі күш "Егер де" мен "ұсынылған тосын жағдай" – ға этюд құруға 2 – 3 минут беріледі. Студент К.С.Станиславскийдің актер ойынында "Егер де" мен болсам деп әрекет етеді. Сахнадағы затты, уақытты дәлелдеу керек.

1.Байсеркенов М. Сахна және актер. А., 1993 ж

2.Захава Б. Мастерство актера и режиссера. М., 1969 ж

3.Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

Студенттер скетч кейіпкерлеріне жансыз заттарды тірілтіп, мінездемесін беріп, образын аша білу керек.

1.Байсеркенов М. Сахна және актер. А., 1993 ж

2.Захава Б. Мастерство актера и режиссера. М., 1969 ж

3.Голубовский Б.Г. Пластика в искусстве актера.- М., 1986 ж

1) Тақырып бойынша жаттығулар жасау

2) Көшеде, жалпы бос уақытта жүрген кезде шығармашылық күнделікке кездескен қызықты оқиға, әр түрлі адамдардың, жануарлардың, жәндіктердің және жансыз заттардың іс – қимылына, характерлеріне зейін салып жазып жү

3) Монологты дайында

4) Этюд дайындау.

5) Этюд дайындау

6) Екі,үш кісілік этюд құру

7) Екі,үш кісілік этюд құру

8) Интермедия дайындау

9) Интермедия дайындау.

10) Интермедия дайындау

11) Скетч дайындау

12) Скетч дайындау

13) Скетч дайындау

14) Скетч дайындау

15) Скетч дайындау.