9.3. Мұгалім мен оқушының озара зрекеттестігінің тэсілі.
«Форма» ұгымына С.И.Ожегов «белгілі мазмұны бар бір нәр-
сенің түрі, кұрылымы, қүбылысы, крастырылымы, типі», - деп анық-
тама береді. Оқушылар мұғапіммен бірге танымдык әрекетте немесе
карым-катынас кезінде тэртіптің мәдени формаларын игереді.
Оқыту эдістері оқушылардың білім алудағы мақсаты, үлкен
нәтижелерге жету жолдары болып табылады. Мүғалім накты түрде
жаттықгырушының рөлін атқарады, ол өзінің жүмысын жақсы біледі
жэне оқушыларды жақсы нәтижеге жеткізеді.
Оқыту индукциялық пен дедукциялық әдістер арқылы қүры-
лады. Индукция - ой түжырымының жекеден жалпыга өтуін білдіреді.
Оның үш түрі бар: индуктивтік қорыту; аналогия (үқсастыру);
тәуелдіпік себебі туралы пайымдау.
Дедуктивті пайымдаудың үш түрі бар: ақиқаттылығы дәлелді
керек етпейтін - аксиома, логикалық түжырым, қорытынды. Дедук-
цияның үш түрі бар: жалпыдан жекеге өту, жаппыдан жалпыға өту,
бірліктен жекеге жэне жалпыға өту. Дедукцияның ережелері түсінуге
күрделі жэне киын, сондыктан ол білім деңгейі жоғары, дайындығы
бар оқушыларды оқытқанда пайдаланылады. Дедукция жэне индукция
оқытудың басқа да құралдарымен қатар қолданылады.
Қазіргі заманғы мектептегі оқу жүмысын үйымдастьфудың фор-
малары: сабақ, экскурсия, практикумдар мен семинарлар, оқушылар-
дың оқу үй жүмыстары, сынактар, консультация, емтихан, факуль-
татитвті сабақгар жэне т.б. Сыныптан тыс оқу жұмысының форма-
лары: пэндік үйірмелер, ғьшыми қоғам, олимпиадалар, байқаулар жэне
т.б.
Мектепте оқу үдерісін ұйымдастырудың негізгі түрі сабақ бо-
лып қала береді. Жекелеген сабақ аясында түрлері, эдістері мен тәсіл-
дері саралау жэне дарапауға бағытталғандығы жэне эртүрлілігімен
ерекшеленуі тиіс. Оқушыларды өзіндік танымдык эрекеттерге, пікірта-
лас, диалогтерге тартудың алуан түрлері, түрлі шығармашылық тап-
сырмалар, топтық жұмыс түрлері кеңінен таратылуы керек. Аталған
жұмыс түрлері мен іс-әрекетгер түрлі практнкумдарда, зерттеу сабақ-
тарын жүргізуде жэне бейінді пәндерді оқу кезінде сыныпты шағын
топтарға бөлу жағдайында зертханалык сабақтар өткізуде, семинар
түріндегі жүмыстар
Сабақтан тыс жұмыс түрлері мен эдістері арасында оқушылар-
дың сабактан тыс зерттеушілік жұмыс жүйесі, оқушыларды түрлі
олимпиадаларға жэне конкурстарға қатысуға таргу, интеллектуалды
марафон, сайыстар, мектептік ғылыми қоғамдар, кіші ғылым акаде-
миясы, үйірмелер, түрлі факультативтер дарынды оқушыларды анық-
тау жэне дамытуда кең мүмкіндіктерге ие.
Оқыту тэжірибесі корсеткендей, оқыту құралдары жүйесін
ұйымдастырудың ең оңтайлы түрі - кабинеттік жүйе. Бұл кабинеттері
253
жүйеде арнайы бір пэннің барлық кұралдары (немесе бі: мұғалім кол-
данатын) тек бір кабинетте орналасуы тиіс қажет жағдайда баска да
орындар: лаборантгык, зертханалық, жөндеу} шеберханасы қосылады.
Оқу кабинеттері теориялык білім мен жаттығулар (семинарлар, есеп
шығару, бақылау жұмыстары, тәжірибе лік сабақтар) өткізуғе арнал-
ған. Оқу зертханалық дәрісханаларда тэжірибе жұмыстары жүрғізілуі
нэтижесінде оқушыларда түрлі техникалык, кэсіптік, еңбек, зертгеу
жэне басқа дағдылар қалыптасады. Кабинеттің жанында қосалкы бөл-
мелер болуы керек. Зертханада тэжірибелер жэне басқа көрсетілімдер
даярланады, көрнекі құралдар, үлестірмелі материал, зертханалык
жұмыс құралдары сақталады. Кейде зертханаға баска да бөлмелерді
қосып, құралдар қоятын, жөндеу жұмысына қажет үстел, оқытушылар
үшін үстелдер кояды. Бір бөлменің өзі мұғалімдердің барлық жұмыс-
тарына қажет болады, сабактарға даярланатын уакытгың жалпы көле-
мін азайтады.
Тақырыптарға түрлі оқыту құралдары арналуы мүмкін: баспа
кұралдары, кинофильмдер жэне т.б. Көрсету жабдыктары мен баспа
құралдары бір бірін алмастырмағанымен, түрлі дидактикалық мақсатга
олар бірін бірі толықтыра алады.
Көрнекі кұралдар келесі кызметгерді атқарады: 1) мектептен
тыс үдерістермен, құбылыстармен таныстыру; 2) объектінің қазіргі
түрімен, тарихи дамуынын сыртқы келбетімен таныстыру; 3)
объектінің іс-эрекет ұстанымдары, құрылымы, оны басқару, техника
кауіпсіздігі туралы көрнекілік келтіру;
4) үдеріс немесе құбылыс
сипаттамаларын өлшеу немесе салыстыру туралы көрнекі бейнелеу; 5)
қолдану, затты жобалау немесе дайындау кезендерін белғімен
бейнелеу; 6) ғылым тарихымен жэне оның даму болашағымен танысу.
Көрнекі кұралдар үш топқа бөлінеді: 1) көлемді кұралдар
(аппараттар, коллекциялар, құралдар жэне т.б.); 2) баспа кұралдары
(суреттер, плакаттар, портретгер, сызбалар, кестелер жэне т.б.); 3)
көрсетілетін материалдар, видеофильмдер, слайдтар жэне т.б.).
Техникалық окыту құралдары - бұл мұғалімге оқушыларды оқу
мағлұматтарымен камтамасыз етуге, еске сақгауға, білімді түсінуге
жэне қолдануға, окыту нәтижелерін бақылауға алуға комектесетін қон-
дырвдлар. Оларда арнайы ақпаратпен қамтамасыз ететін бағдарла-
малар құруға жэне сақтауға болады. ТОҚ-тың келесі түрлері бар: ак-
параттық, бағдарламаландырылған, ТОҚ оқыту, білімді кадағалау,
жаттықтырушылар мен аралас құралдар түрлері. Оларға кинопроек-
торлар, диапроекторлар, эпипроекторлар, фафо - проекторлар,
бейнефильмдер, дидарлық кешендер, дербес компьютерлер және
компьютер жүйелері (сыныптар) жатады. Олар эрдайым жетілдіріліп
отырады, мектептегі белгілі бір уақытта жаңа, ТОҚ-ты жалпы
қолдануға арналған, сонымен қатар мамандандырылған: шет тілін
254
үйренуге арналған лингафон кабинеттері, физика, математика жэне
басқа пәндерді оқуға арналған кешендер түрады.
Қазіргі заманғы дербес компьютерлер қосымша қондырғьшар-
мен жарақталып, мэтінді сызба, мультипликация, дыбыспен (сөз және
музыка) үйлестіріп, жабдықтауды мультимедиа деп атайды. ТОҚ пай-
даланбас бүрын оқушыларға оларды қалай қолдануын үйрету керек.
Бүл жерде оқыту қүралдары игеру пэнінің рөлін атқарады.
Жаңа стандарттар қүзыретгілік тэсіліне негізделген, соған сэй-
кес оқу бағдарламаларының құрылымы өзгерді: міндетті меңгерілуі
тиіс белгіленген оқу материалынан емес, күтілетін нәтижеге қарай
эрекет жасаймыз. Бұл білім алушының қабылдауы өзгергенін, яғни
басым авторитарлықган ынтымақгастық оқытуға көшуді білдіреді
Достарыңызбен бөлісу: |
