С.А. Үіақбаеваның тэрбие тұжырымдамасында
жеткіншек ұр-
пақты хапыктық педагогика негізінде тәрбиелеу, халыктык педагогика
идеяларын, ұғымдарын, эдіс-тэсілдерін, тәрбие құралдарын жан-жақгы
зерттеп, оны эстетикалық тэрбие беру багытында пайдалану жолдарын
ашып береді. Халықтык педагогика тэрбие мен оқыту саласындағы
халық бұқарасы білімдерінің, іскерліктерінің дағдыларының жиын-
тығы, солардың негізінде ұрпақтан-ұрпаққа халық шығармашылығы
поэтикалық, музыкалық, сэнді-колданбалы өнер арқылы беріліп оты-
ратын эдет-ғұрыптар мен дәстүрлер калыптаскан халықтық педаго-
гиканың мақсатын ашып көрсетеді.
Г.Қ.Нұргапиеваның түжырымдамасында
еркін жэне рухани, із-
гі, адамгершілігі мол тұлғаны тэрбиелеу ұстананымдары негізінде эр
жеке тұлғанын өзіндік менін көрсету, соган дағдыландыру, қоғам ал-
дындагы жауапкершілік, коғамдық тэжірибені игеру, мейірімділік, ізгі-
лік қасиетті кұру жэне дамыту, адамдарды табиғи қалпында қабылдау,
адамдардың бойындағы жақсы рефлекстік қасиеттерді қалыптастыруға
мэн беріледі.
¥стаз Күлэиі Тынысбекованың тәрбиелік түжырымдамасы
ұлттык тәрбиені негізге ала отырып, халықтық дэстүрлерді пайдалану
аркылы ер бала тәрбиесін дұрыс бағытка қою, себебі, ер балапар тэр-
биесін отбасында, балабақшада, мектепте эйелдер атқаратыны, ер ба-
ланың психологиясы әкеден гөрі анасына жақын келетіні ескере оты-
рып өз тұжырымдамасын ұсынады. Мектептегі ер мұғалімнің санының
аздығы да бұған ыкпалын тигізіп отыр дей келе, оқу-тэрбие үрдісінде
ер бала тэрбиесіне байланысты жүргізілетін тәжірибесін ұсынды: эке-
лер өсиеті, “әкеге қарап ұл өсер” дегендей ер-азаматқа тэн қасиетті ба-
ла бойына сіңіру; ерлерге тэн салт-дэстүрлер, ер баланың отбасындағы
қоғамдағы ролін ашып көрсетеді. Ер баланың сол эулеттін мүрагері,
қара шаңырақ иесі болып саналатынын, қартайған әке-шешені бағып-
қағу ер балаға аманат екенін түсіндіреді. Бұл - қазақ халқының атадан-
балаға жалғасқан озық дэстүрлері; “ел үмітін ер ақтар, ер атағын ел
сақтар”- ата-бабаларымыздың ерлік пен батырлығын бағыттайтын
бағыт; сөз өнері, шешендік өнердің тэлімдерімен тэрбиелей отырып,
эр оқушының өзіндік ерекшеліктерін ашу; үлттык ойындарды ұсына
отырып азамат түлгасын қалыптастыру көзделеді.
А.Миразованың тәрбиелік түжырымдамасы.
Тәрбие жаңа маз-
мүнға ие, мектептегі пэн сабакгары негізінде іске асыру, бүгінгі заман
тапабына сай тэрбие мазмүны тэрбиенің өмірмен байланысы, оқушы-
ның жас және дара ерекшелігі, тапап қою арқылы дамыту, тәрбиенін
жүйелілігі, бірізділігі жэне үздіксіздігі, тұлғаны ұжым арқылы тәрбие-
173
леу, мектеп, отбасы жэне элеуметтік қоғамныц даму ерекшелігімен
бірге ұлттык ерекшеліктер өзара бірлікте дамуы, жетілдіріліп отыру
көзделген.
Мәжит Өтештің тәрбиелік тұжырымдамасы.
М.Өтештін бас-
қарган мектептері негізінен физика - математикалық мектептер жүйесі
болып табылады. XXI ғасыр, әлемдік жаһандану үрдісі кезінде қоғам-
ның белсенді және үлттық, жалпыадазаттық мәдениетті дамытушы,
білім жэне тэрбиемен қаруланган, бүгінгі қоғамга еркін араласа алатын
түлғаны қалыптастыруға аса мэн берілген. Түлғаның бойында қалып-
тасатын негізгі қүндылықтар жүйесі: элеуметтік белсенділік, жогары
адамгершілік, ізгілік қасиеттер, күқықтық сауаттылық, зиялы үрпакты
қалыптастыру көзделеді. Аталған жүйенің негізі ұлттық түлғаны ка-
лыптастыруға бағытталады. М.Өтеш басқарған, негізін салған мектеп-
тердің түлектерінің жартысы алтын белгі иегерлері.
Ресей ғалымдары түжырымдамалык негізіне тоқгалатын болсақ
түлғалык қасиеттің озегі деп Ш.Аманошивили махаббат қажетгілігі;
И.С.Кон үлкендерді қүрметтеу, А.В.Петровский түлғалық қасиеттерді
қалыптастыру қажетгілігі, А.В.Мудрик жеке түлғаның өз мүмкіндік-
терін іске асыру деген түжырымдары беріпеді. Түлғаның бойындагы
тэрбиелілік түлғаның іс-әрекеті кезіндегі мэдениеттілігі, бойындағы
қүндылық іс-әрекеті арқылы көрініс береді. Қазіргі гылыми педагоги-
каның бүрынгыдан артықшылығы тұлғаға катынас субъект-объект-
субъект түргысынан ықпал ету қарым-қатынас жүйесі негізінде іске
асып отыр.
В.П.Беспапько түлгага білім мен тәрбие беруде алдыға қойган
мақсаттын накты болуына аса мән береді. Түлганын сапалық қасиетін
нақты анықгау, қалыптасу барысында өзіндік даму ерекшеліктерін бі-
лу зерггеу жүмысын нәтижесінін дэлдігіне мүмкіндік беретініне тоқта-
лады. Мектептің педагогикалык жүйесінде педагогикалық эдіснама-
ның негізгі түғыры түлғаға ықпап ету арқылы оның сапалық қасиетін
ашу мүмкіндігінің мол екенін ашып көрсетеді. Автор түлганың негізгі
қасиеттерінің күрылымдық жүйесін А.Н.Леонтьев, К.К.Платонов,
А.В.Петровский т.б. ғылыми түжырымына сүйене отырып үсынады:
негізгі қасиеттері элеуметтік, тэжірибе, интеллектуалдық, генетика-
лық, сапапық қасиеттері, белгілері атап көрсетеді.
Түлғаның
бойындагы
құндылықгарды
қалыптастыруда
А.Н.Леонтьев, К.К.Платонов, А.В.Петровский үсынған түлганың
бойында болатын қүндылықтар жүйесі негізгі орын алады. Автор
үсынган түлғаның дүниетанымдық көзқарасын қалыптастырудың
негізі болып табылатын философиялық, жалпығылыми көзқарастары,
идеялық сенімі, адамгершілік дүниетанымы т.б., адамгершілік сапа-
сын қалыптастыратын Отанға деген сүйіспеншілік, еңбек адамдарына
қүрмет, жоғары қоғамдық сана, адалдық пен тазалық, қарапайым-
174
дылык, қоғам ушін адал еңбек ету, т.б. ұстанымдарын зерттеу жұмы-
сымыздың теориялық және практикалық негізін айқындайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
