4.2.
Тәрбиенің мазмұны.
Тұтас педагогиалық үдерісте тәрбие үрдісі
маңызды орын алады. Ол сырттан ықпал ету арқылыда, оқушының өзінің
белсене қатынасуы арқылы да қалыптастырылатын үдеріс. Тәрбие үдерісінің
мазмұндық және әдістемелік құрамы бөлініп алынады.
Тәрбиенің мазмұнына алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге
сәйкес оқушылар меңгеруге тиіс білімдер, сенімдер, дағдылар, сапалар және
тұлғаның ерекшеліктері деген ұғымдар енеді. Әлеумдік жаһан-дану көшіне
ілесе алатын тұлғаны тәрбиелеуде Қазақстан Республика-сы Білім және
ғылым министрлігі бекіткен «Тәрбиенің тұжырымдама-лық негіздерінде»
анықталған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу тәрбие жұмысының
басым бағыттары Қазақстандық патриотизм және азаматтық тәрбие,
құқықтық тәрбие, рухани-адамгершілік тәрбие, ұлт-тық тәрбие; отбасы
тәрбиесі, еңбек, экономикалық және экологиялық тәрбие, зияткерлік тәрбие,
191
ақпараттық мәдениет тәрбиесі, көпмәде-ниетті және көркем-эстетикалық
тәрбие, дене тәрбиесі, салауатты өмір салты негізінде тәрбие жұмысын іске
асыру тиімділігін өлшеуші ретінде критерийлер тұлғаның қоршаған әлемге,
қандай да бір құн-дылықтарға және құбылыстарға қарым-қатынастары
арқылы көрініс табады. Тәрбие тұтастай педагогикалық үдеріске қосылған
жағдайда тәр-биенің басты мақсатына жетуге, тұлғаны жан-жақты және
үйлесімді қалыптастыруға мүмкіндік туады.
И.П.Подласый тәрбиені мәдениет тұрғысынан қарастыра оты-рып,
оны кешенді жүргізу технологиясы төмендегі талаптарды орындау
барысында іске асу жолдарына тоқталады:
1)
Тәрбиеленушілердің төмендегі үш бағыт: олардың санасына, сезі-
міне және тәртібіне әсер ету арқылы;
2)
жағымды нәтижеге тәрбиенің табиғи байланысы (ішкі педа-
гогикалық әрекеттесу) және тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеуі арқылы;
3)
тәрбиеге қатысы бар әлеуметтік институттар мен бірлестік-терді,
жалпы баспасөз құралдарын, әдебиет, өнер, отбасы, мектеп, құ-қық қорғау
органдары, т.б. кешенді ықпал ету жағдайларының бірлігі және оларды
үйлестіру арқылы;
4)
тұлғаның сапалық қасиеті жүйелі нақты тәрбие ісі арқылы
қалыптасады;
5)
кешенді ықпал тәрбие жүйесіне және оны басқаруға жүйелі ықпал
ету арқылы табысты болады. Тәрбиені басқару ішкі және сырт-қы
факторлардың өзара әректтестікте болғанда ғана жақсы нәтиже беретініне
тоқталады.
Қазіргімектептегіізгілендірумен
демократияландыруидеясы
мұға-
лімменоқушығаоқу-тәрбиежұмысыныңтәсілдерін,
бағыттарын,
әртүрлідеңгейлердегібағдарламаларды,
саралап
білімберудітаңдапалуғаеркіндікқұқығынберіпотыр.
Мұныңөзіүлкендерменба-лалардыңбірлесеотырыпеңбектенуіне,
біртәрбиежүйесінекіншісі-менауыстырыпқолдануға
жадай
туғызады.
Шығармашылық,
еркіндікпеноқу-тәрбиеүдерісін
ұйымдастырушыныңкәсібіменжалпымәде-ниетінежоғарыталапқойыпотыр.
Тәрбиежұмысы
–
бұлжекетұлғаныңнеғұрлымтолықдамуынабағытталғанересектерменбалалард
ыңөмірінұйымдастыруғабағытталғанмақсаттыіс-әрекет.
Қазіргі мектептің жалпы даму тенденциялары, тәрбие жүйесінің
болуы, әр мектептегі тәрбие жұмысының атқаруда түрлі әлеуметтік
институттардың қызметтердіөзара бөлісіп алуын, тәрбиешілер әрекетінің
мақсаттары мен міндеттерінің өзгеріске ұшырауын, олардың қызметтерін
қайта қарауды талап етеді.
Шындығында, оқушының іс-әрекетіненегізінен түрткі болуы қажет.
Іс-әрекет құрылымының компоненттері материал-дық, экономикалық,
гигиеналық, моральдық-психологиялық, уақытша жағдайлар негізінде іске
192
асады. Бұл жағдайлар іс-әрекеттің құрылы-мына тікелей кірмесе де, оның
іске асуына жағдай жасайды. Мектеп дамуында жаңашыл үрдістің, жаңашыл
іс-әрекеттің субъектісі болып: мектеп-гимназия директоры, директордың
орынбасары, мұға-лімдер, ғалымдар, оқушылар, ата-аналар, демеушілер,
әдіскерлер, жо-ғарғы оқу орындарының оқытушылары, кеңесшілер, білім
беру ұйымдарының қызметкерлері т.б. енеді.
«Мектеп-гимназиядағы тәрбие үдерісіндегі жаңашылдық неде?», -
дегенге келетін болсақ, жеке тұлғаны қалыптастыруда, сабақ үрді-сінде,
тәрбие беруде және сыныптан тыс уақытта тәрбие беру мәселе-лері негізгі
орын алады, сыныптан тыс жүргізілетін іс-шараларының негізгі көздеген
мақсаты, бүгінгі қоғамдық ағымға араласатын, өз ойларын еркін айта алатын
белсенді, әлемдік прогресс көшіне ілесе алатын жеке тұлғаны қалыптастыру.
Қазіргі тәрбиенің басты мақсаты тұлғаға бағдарланған тәрбие технологиясын
іске асару.
Жаңа типті мектептегі тәрбие жұмысы,
жаңашылдығымен
айшықталуы керек. Яғни, жаңа типті мек-тептегі оқу-тәрбие үдерісіндегі
жаңашылдық: білім берудің мазмұнын-да; оқу-тәрбие үдерісінде;
әдістерінде; технологиясында; оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыруда; жаңа
типті мектептің басқару жүйесінде, оқу-шыларды білімін және тәрбиелік
деңгейлерін бағалауында көрініс та-буы керек. Қазір технологияның
көптеген түрлері мектептің оқу - тәр-бие үдерісіне енгізіліп жатыр. Тәрбие
технология-сын басқа педагогикалық технологиялармен (сыни тұрғыда
ойлау тех.-нологиясы, миға шабуыл технологиясы, ақпараттық технология
т.б. ) өзара байланыста жүргізу қарастырылуы қажет.
Гимназистердің танымдық белсенділігін дамыту сабақ барысын-да
және сабақтан тыс уақыттағы жүргізілетін іс-шаралармен өзара байла-ныста
іске асады. Яғни, сабақ үдерісінде өтілетін материал гимназис-тердің
танымдық іс-әрекетін, белсенділігін дамытуға ықпал ету (гим-назистердің
шығармашылық ізденуіне түрткі тудыру арқылы, ойын әрекеті: дискуссия,
эксперименттік, зерттеушілік) арқылы іске асыры-лады.
Оқушы гимназистедің ұжымдық іс-әрекетінің ұйымдастырылуының
түрінің әр түрлілігіне, олардың топтарының құрылымдық ерекшеліктеріне
байланысты тәрбие жұмысы:
1)
сынып ішіндегі жүргізілетін тәрбие жұмыстары;
2)
сыныптан тыс уақытта жүргізілетін тәрбие жұмыстары: а) клуб,
үйірмелерде; ә) сынып аралық тәрбие жұмысы;
3)
қоршаған
ортағаізгілікқарым–қатынасынжәнежекетұлға-
ныңадамгершілікқасиеттерінқалыптастыру;
4)
жекетұлғаныңбойындағы
құндылықтарды
қалыптастыруда
руханисезім, адамгершіліксана, ерік, ойлауқабілетінжетілдіру;
5)
жекетұлғаныңішкіқажеттілігібойыншаөзін-өзіжетілдіруді,
құзыреттілікті қалыптастыруды қамтиды.
193
Достарыңызбен бөлісу: |
