Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал

Сурет 1 – Педагог-психологтың тұлғасы

Педагог-психолог адамдардың рухани-моральдық нормаларын бала бойына сіңіре біледі.

• 
  баланың шығармашылық қабілетін немесе өз бетінше шығармашылық ізденісін дамыту;
  
• 
  пәнге терең қызығушылығын арттыру;
  
• 
  оқушының әсерлік сезімін қалыптастыру;
  
• 
  оқушының белсенділігін арттыру мақсатында даму деңгейін, танымдық белсенділігін арттыра оқыту;
  
• 
  жалпы білім-білік дағдыларын дамыта оқыту;
  
• 
  білім базасын арттыру;
  
• 
  пәндердің ғылыми негізінде оқушылардың білім сапаларының деңгейін жоғарылата дамыта оқыта отырып, интеллектуалдық жаңашылдыққа, әдептілікке, жеке тұлғалардың эстетикалық мәдениетінің жоғары дамуына ықпал жасауда білімді мықты құрал ретінде қолдану;
  

Ал педагог-психологтың бойында әділдік, тапқырлық, қамқорлық, шыдамдылық, адамшылық, кеңпейілдік қасиеттері басым болуы қажет.

Педагогтың оқушылармен, олардың ата-аналарымен қарым-қатынас сипатына негізінен педагогикалық ұжымда қалыптасқан моральді-психологиялық хал-ахуалы әсер етеді. Мұғалімнің өз әріптестерімен мектеп әкімшілігімен іскерлік, тату байланыстары бүкіл мұғалімдер ұжымының өз оқушылары мен олардың ата-аналарымен қарым-қатынас жасауында тәрбиелік ықпалының біртіндеп және бірыңғай бағыт алушылығын қалыптастыруға жәрдемдеседі.

Көрнекті психолог, профессор С.М.Жақыповтың еңбегінде оқу процесінің педагогикалық-психологиялық модельдеудің қызметтік деңгейінің бірінші сатысы оқытушы мен оқушылардың ішкі жүйелік қарым-қатынасы ретінде білімнің мазмұндық жанамалығы, оқытудың әдіс-құралдары көрсетілген. Оқу процесі жүйесінің құрылымдық бағдарын анықтай отырып, білімнің объективті және субъективті мазмұндылығын айыру қажеттілігі туындайды [13].

Моральді-психологиялық хал-ахуал негізінде ұжымда басымырақ көрінген өнегелі күй танылады. Бұл кейде адамдардың тіршілік әрекеті үшін басты деп саналған жан құбылысы мен толқыны адамдар әрекетінің реттелуі, олардың бір-біріне, жұмысына, әлемдегі болып жатқан оқиғаларына деген қатынасы өз бастауын алады.

Педагог-психолог пен оқушы қарым-қатынасы өз алдына бір-бірімен байланысқан және өзара шартты тізбек болып, түрлі формалар мен жағдайларда жүзеге асады. Бұл тізбектік мұғалім ерекше рөл атқарады.

Педагог-психологтар тек мектепте ғана емес, қоғамдағы түрлі мекемелерде де жетекші қызметтер атқарады.

В.А.Сластениннің пікірі бойынша, педагог-психолог профессиограммасы мыналарды қамтиды:

1) қоғамның саяси сапалары; 

2) әлеуметтік-психологиялық, этикалық-педагогикалық және ұстаздың жеке басының сапалары; 

3) психологиялық және педагогикалық даярлық;  

4) мамандық бойынша даярлық. 

Педагог-психологтың инновациялық іс-әрекетін ғалымдар былай сипаттайды: 

1. Инновациялық іс-әрекеттің негізгі міндеттері:  

♦  жаңалықты тұтастай және жекелеген кезеңдерінің нәтижелерін болжау; 

♦   жаңалықтың жетімсіз жақтарын анықтап, оны енгізуді ұйымдастыру кезінде толықтыру мақсатын көздеу; 

♦ жаңалықтарды басқа жаңалыктармен салыстырып, олардың тиімдісін тандап алу, мәні мен зерттелуін анықтау; 

♦  жаңалық енгізілетін ұйымның инновациялық қабілетін бағалау.   

2. Болашақ маманның кәсіби педагогикалық-психологиялық функциялары: конструктивтік, ұйымдастырушылық, қарым-қатынастық, дамытушылық, ақпараттық, зерттеушілік. 

Ұйымдастырушылық іс-әрекет міндеттерін шешу үшін: 

♦  оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынасты ұйымдастыру; 

♦ оқушының оқудағы психологиялық және практикалық даярлығын ұйымдастыруға жағдай жасау; 

♦   оқушыларды әртүрлі оқу-тәрбие жұмыстарына баулу;   

♦ шығармашылықтарын дамытуға бағытталған жұмыстарды ұйымдастыру;  

♦   сабақты тыңдауға, білімді қабылдауға оқушыларды дайындай білуі. 

Қарым-қатынас тұрғысындағы әрекетті іске асыру: 

♦   оқушы мен мұғалім арасында іскер қарым-қатынас орнықтыру; 

♦ оқу үрдісіндегі ұжымдағы оқушылар қарым-қатынасын жақсарту. 

Дамытушы тұрғыдағы іске асыру қызметі:  

♦ инновациялық іс-әрекетті оқушының жас өспірім физиологиясына, педагогикалық-психологиялық ерекшелігіне сәйкес қолдану;  

♦   оқу үрдісіне оқушының ақыл-ой еңбегін ұйымдастыру; 

♦ оқу үрдісінде педагогикалық жағдаят тудыру арқылы, оқушының өздігінен ойлауымен оқылатын  шындық болмыс арасындағы байланысты білу;

♦   оқушының білімге қызығушылығын арттыру; 

♦   алдыңғы қатарлы озық тәжірибелердің оқушы білімін дамытушы әдіс-тәсілдерін қолдану. 

Акпараттық функцияны іске асыру қызметі: 

♦ оқу материалдарын еркін меңгеріп, оны жеткізе білу әдістемесі мен тәсілдерін қолдана білу;  

♦   пән мазмұнына ғылыми-дидактикалық талдау енгізу; 

♦  оқытуда жаңа технологиялар элементтерін қолдану [14].

Адам бойындағы қажет, түрткі, ниет, тілек, ынта, ықылас т.б. қасиеттер танымдық қызығушылықты құрайды. Танымдық қызығу адамды білімге, кәсіпке, іскерлікке, іс-әрекетілікке т.б. итермелейді. Танымдық қызығушылықтың туындау көрсеткіштері (1-кестеде) төмендегідей компоненттерге бөлінді: мотивациялық құндылықтары; оқу объектісіне бағыттау; технологиялық; шығармашылық.

Кесте 1 – Педагог-психолог моделі

• 
  Психопрофилактика, жұмыстың мақсаты: тұлғаның психикалық дамуындағы ықтимал болатын кемшіліктерін алдын-алу болса, психолог-педагог бұл тұрғыда колледждің ата-аналары мен топ жетекшілерімен бірлесе отырып жеке жұмыс жүргізуді талап ететін оқушылармен қарым-қатынаста болады.
  
• 
  Психодиагностика, мақсаты: тұлғаның жекелік және жасына байланысты ерекшеліктері мен тұлға аралық қарым-қатынасты зерттеу.
  
• 
  Психокоррекция бағытының мақсаты: Оқушының психикалық және тұлғалық дамуындағы ауытқуларды түзеу, жалпы оқу біліктілігі мен дағдыларын дамыту және әңгіме-кеңес жүргізу.
  
• 
  Психологиялық кеңес беру мақсаты: оқушыларға педагогикалық процестегі туындаған жағдаяттарды шешуге көмек беру.
  
• 
  Психологиялық ағарту және білім мақсаты: психологиялық мәдениетті көтеру және қалыптастыру, педагогикалық процесте барлық оқушылардың психологиялық-педагогикалық құзырлылығын сақтау. Жоғарыда аталған мәселелер 2-ші суретте бейнеленген [16].
  

Сурет 2 – Педагог-психолог қызметінің моделі

Қазіргі педагог-психологтың алдына: болашақ өркениетті, дәстүрлі демократиялық мемлекетті құратын жас ұрпақтың ең әуелі адамгершілік қасиеттерін қалыптасиырып, содан кейін оның жан сапасын, тән сапасын арттырып, техникалық прогреске сәйкес жан-жақты қолданбалы білім беру міндеттері қойылады. Ол үшін мектептер қаражатпен, техникалық құралдармен, мәдени қажеттіліктермен толық қамтамасыз етілуі тиіс.

Нағыз педагог-психологтар қоғамдағы саяси-экономикалық жағдайларда кездесетін келеңсіз үрдістермен күрес жүргізе алатын – күрескер болуы керек. Өйткені ол халықтың қамын, шәкірттің болашағын ойлайтын және сол үшін еңбек тететін тұлға.

Мақсаты:

• 
  бейімділік;
  
• 
  ойлау;
  
• 
  зейін тұрақтандыру;
  
• 
  тілдік таңбаларды дұрыс қолдану;
  
• 
  сөздік қорын байыту.
  

• 
  адамгершілік;
  
• 
  еңбексүйгіш;
  
• 
  эстетикалық;
  
• 
  ұйымшылдық;
  
• 
  патриоттық.
  

• 
  қабілетін;
  
• 
  тіл байлығын;
  
• 
  өз бетінше жұмыс істеуін;
  
• 
  ізденімпаздық;
  
• 
  қорытынды жасауға үйрету.
  

Білім беру жүйесіндегі педагогикалық-психологиялық қызмет Білім және ғылым министрлігінің педагогикалық және психологиялық қызмет бөлімі, білімдегі педагогикалық-психологиялық қызметтің аймақтық орталығы, облыстық, аудандық орталықтары арнайы білім мекемесінің педагогикалық-психологиялық қызметі сияқты еліміздің білім кеңістігіндегі біртұтас тікелей құрылым күйінде жобаланады. Бұлардың әрқайсысы білімдегі педагогикалық-психологиялық қызметтің тиімділігіне кепілдік бере отырып, өздеріне қатысты да тиісті мәселелерде бірлесіп жұмыс істеуді нақты білуі тиіс.

Мектеп педагог-психологының қызметтік міндеттері:

• 
  жалпы білім беретін орта мектептердегі оқытудың барлық кезеңдерінде балаларға қажетті жағдайларды жеке көмек беру үшін педагогикалық-психологиялық зерттеуді жүзеге асыру;
  
• 
  писхологиялық ғылымның жетістіктерін негізге ала отырып, мектеп оқушыларының әркелкі жас кезеңінде жан-жақты, тұлғалық, интеллектілі дамуын қамтуға ықпал етеді;
  
• 
  мектеп әкімшілігі мен мұғалімдердің сұраныстары бойынша оқушылармен, мұғалімдермен, ата-аналармен психологиялық сақтандыру, диагностикалық, түзеу және кеңес беру жұмыстарын жүргізеді, мектеп оқушыларының интеллектуаоды, тұлғалық, эмоциялық және ерік-жігер ерекшеліктерін, олардың қызығушылықтары мен қабілеттерін зерттейді; оқуға психологиялық дайындық жеткіліксіздігін ерте анықтауды мақсат ете отырып, бірінші сыныпқа бала қабылдауға қатысады;
  
• 
  педагогикалық кеңестің әдістемелік бірлестіктердің, сыныптардағы, сондай-ақ мектептегі ата-аналар жиналыстарына қатысады, оқушыларға ықпал етіп, жеке көмек көрсетуге байланысты негізгі проблемаларды шешуге арналған педагогикалық консилиумдар мен педагогикалық кеңестерге қажетті ақпараттар дайындайды;
  
• 
  мектептегі психология бөлмесінқұруды және қажетті құжаттарды сақтауды, оларды дұрыс пайдалануды қамтамасыз етуді жауапкершілігіне алады;
  
• 
  мектептегі писхологиялық қызметтің писхологиялық-педагогикалық жұмыстарының нәтижесі мен есебінің ғылыми-әдістемелік орталықтар тағайындаған талаптарына сай болуын қатаң түрде жүзеге асырады.
  

1) Педагог-психолог ғылымдарымыздың еңбектеріндегі танымдық қызығушылық туралы ой-пікірлерін талдадық.

2) Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудағы педагог-психологтардың қызметімен сабақтастықтың зерттелу жолдарын анықтадық.

3) Оқушылардың танымдық қызығушылығын дамытудағы мектеп пен университет арасындағы сабақтастықтың педагогикалық-психологиялық мүмкіндіктерін аштық.

1.Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам. ҚР президенті – Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы: / Егемен Қазақстан: жариял. 10.07.2012.

3. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. – М.: «Политиздат», 1975. – 304 с.

№11 балабақша, Тараз қ.

Руханилық дегеніміз- адам сана-сезімінің, сенімі мен сапасының, білімі мен өмір сүру тәсілінің көрсеткіші, адамның ішкі болмысы. Баланы рухани-адамгершілікке тәрбиелеу отбасынан басталып, мектепке дейінгі мекеменің оқу-тәрбие үрдісінде жүйелі жалғастырылуы қажет.

Мектепке дейінгі тәрбие мазмұнын жетілдіруде озық ғылыми-зерттеулер мен тәжірибелер, сонау 18-ғасырда өмір сүрген Ф.Фребель, М.Монтессори идеяларынан бастап, әлемдегі ең озық жапон тәжірибелері, еңбектері мен қатар қазақ халық ертегілері кеңінен пайдаланылып жүр.

Мектеп жасына дейінгі балалардың мемлекеттік міндетті білім беру стандартындағы негізгі идеялар «Адам-қоғам-табиғат-отбасы» болып табылады, яғни рухани-адамгершілікті қалыптастыру негізі.

1.Адам - әлемдегі ең жоғары құндылық. Ол мүмкіндіктер мен қабілеттерге ие табиғаттың ажырамас бөлігі, Әр адам табиғатынан қайталанбас. Басқа адамдарға шыдамды болу керек.

2.Отбасы – ең қымбатты және жақын адамдар өмір сүретін әлем. Өз отбасыңды жақсы көріп, қорғау қажет, туғандарың мен жақындарыңа көмектесу қажет.

3.Отан – адамның туып өмір сүріп жатқан елі. Отан – ол қала, көше, үй, отбасы, туыстар, достар, балабақша және т.б. Біздің Отанымыз – Қазақстан. Қазақстан - әлемдегі демократиялық мемлекеттердің бірі.