Тақырып: Неологизмдердің жасалуы және оның аудару жолдары Кіріспе

2.2.5 Аудармашылық окказионализмдер

Landroval -Оққанат кейіпкердің есімі сөз аударымдағы сөзге сәйкес келмейді. Кейіпкердің мүкіндіктерін ескере отырып аудармашылар аудармашылық окказионализмді қолданған.

…and Landroval, the greatest of the Eagles of the North… [3, 269б.]

«Оққанат да солтүстік өлкенің ұлы сұңқарлары....» [33, 885б.].

Noakes- Керемен неологизмі кейіпкердің есімі. Сөзді мұқият қарайтын болсақ бұл сөз «oak»-емен сөзінен шыққан.

Жалқы есім жасау мақсатында аудармашылар «Керемен» деп аударған шығар.

«But what about this Frodo that lives with him?» asked Old Noakes of Bywater. [30, 51б.]

«Інде Бильбодан басқа, қалай еді өзі Фродо да барма?»-деді Жағалаудан шыққан Сдубень.

Bree – Таулық түрлі халық орналасқан зұлым тауларға алып баратын далалық өлкенің атауы. Bree- сөзі ағылшын тілінде кездеспегендіктен аудармалар шығарманың мәтініне сәйкес келетін аудармалық оккозионализмді ойлап табады.

«Go at ones! Ever since that night at Bree we have been a nuisance to you» [32, 166б.]

Біз тағы да сенің басыңа Таулықта тап болдық қой. [33, 817б.].

Took -Қоян неологизмі кіші бойлы, аяғы мен қолы түкті келетін кейіпкер халықтың атауы. Ағылшын тілінде took – past- алу, басып алу, жаулау дегенді білдіреді. Аудармашылар сөзді аударуда окказионализмді қолданып кейіпкердің сыртқы сипатын көрсету үшін «қоян» делінген.

Сонда да бізге Қояндарға бұл биіктіктерде өмір сүру дәстүрлі емес. [33, 817б.]

Сонымен, Д. Р. Толкиеннің “Сақина әмiршiсi” трилогиясындағы авторлық неологизмдерді қарастыра отырып келесідей түйіндер жасадық:

Бұл бөлімде авторлық неологизмдерді қолдану жолдарына қарай сөздің жасалу және аудару әдістері қарастырылды. Сөздердің мәнін ашу үшін Джон Рональд Руэл Толкиеннің «The Lord of the Rings» трилогиясынан мәтіндік үзінділер келтірілді.

Толкиеннің неологизмдерін зерттеу барысында неологизмнің пайда болуына әсер ететін кең тараған және өнімді әдістер мыналар: сөз қосу, пайда болудың аффиксті әдісі және семантикалық неологизмдердің қалыптасуы.

Толкиеннің неологизмдерін зерттеу барысында авторлық неологизмдерді жеткізудің ең тиімді тәсілдері анықталды, олар: функционалды (қызметтік) алмастыру, калькалау, транскрипция және транслитерация.

Аудару барысында жиі қолданылғаны – функционалды алмастыру әдісі (Burrows), себебі авторлық неологизмдерге аударма тілінде сәйкестік табу өте қиын. Одан соң транскрибирлеу және транслитерация әдістері, сондай-ақ неологизмдерді жеткізудің таптырмас әдісі калькалау (Watchwood – Барлаушы орман, Snowmane -Ақжал), кеңінен қолданылды.

Толкиеннің неологизмдерінің аудармасын зерттеу барысында транслитерацияның бірнеше мысалы анықталды. Негізінен бұл жергілікті жердің және ертегі халықтың атауы боып табылды

Толкиеннің авторлық неологизмдерінің аудармасын зерттеу барысында қазақ тілі сөзінің ағылшын тіліне сәйкес келгенін бірнеше рет дәлелденді.

Қорытынды

«Неологизмдерді аудару жолдары» тақырыбы тіл ғылымында, аударма ісінде өте аз зерттелген. Дипломдық жұмысты жазу барысында тақырыпты барынша терең, әрі түсінікті етіп талдау жұмыстары жүргізілді.

Зерттеу жұмысымызды қорытындылай келе, төмендегідей түйіндер жасауға болады:

Тіл-тілде жаңа пайда болған және оның жаңа сөз екендігі аңғарылып тұратын лексика қабатын неологизмдер деп атайды.

«Неологизм» түсінігін анықтаған зерттеулерді саралай отырып екі түрлі көзқарастарды байқауға болады. Бірінші «неологизм» термині тілде жаңадан қалыптасқан тіл қалыптастырушы үлгідегі сөздермен сәйкес келсе, екіншіден бұрын-соңды болмаған, белгісіз түсініктерді, затты, ғылым саласын, мамандықты білдіреді.

Неологизм сөзін грек тілінен аударғанда — тілдегі жаңалық, жаңа сөз деген ұғымдарды білдіреді.

Егер жаңа сөз ағылшын-қазақ сөздігінде болмаса, онда ол сөзді ағылшын анықтамалық сөздігінен іздестіру қажет.

Сөзді аудару процессінде негізінен 2 кезең ерекшеленеді:

• 
  контексттегі сөздердің мағынасын анықтау; б
  
• 
  ұл мағыналарды тіл құралдары арқылы аудару.
  

Ағылшын тілінде жаңа сөздердің пайда болуының көптеген әдістері бар, олардың қатарына

Өнімді сөз жасау, қазіргі кездегі ағылшын тілінің өнімді сөз жасалуының жалпы тенденциясымен толық сәйкестік жағдайда. Көбінесе морфологиялық сөз жасау амалы қолданылады – айрықша және қайталанбайтын авторлық лексикалық бірлік құру үшін, транспозиция, жұрнақтық, сөзқосу, күрделі құрылымды модельдері қолданылады.

Морфологиялық атап айтқанда жұрнақтық сөз жасау ортасында басты өнімді жұрнақ– er жұрнағы болып табылады.

Негізінен жаңа сөздер тілдегі бұрыннан бар сөздер мен морфемалар барысында пайда болады. Осы сөздер мен морфемаларды талдау неологизмдердің мағынасын ашуға септігін тигізеді. Ол үшін келесідей ағылшын тіліндегі сөздің жасалу әдістерін білу керек екендігіне көз жеткіздік:

• 
  Бұрыннан бар сөзге тағы бір мағына беру;
  
• 
  Сөздердің бірігу жолымен жасалуы;
  
• 
  Неологизмдердің жасалуының аффиксті әдісі;
  
• 
  Басқа тілден енген кірме сөздер;
  
• 
  Бітіп тұтасу;
  
• 
  Аббревиация.
  

в) қысқа неологизмдер

Ағылшын тіліндегі неологизмдерді аударуда орфографиялық қағидалары ерекше маңызды. Бұл қағидалар бойынша барлық қосылып немесе дефис (сызықша) арқылы жазылғандар сөздерді күрделі сөз ретінде, ал бөлек жазылған сөздерді сөз тіркестері ретінде қарастырады.

Аудару барысында неологизмдерді анықтаудың келесі әдістерін жеке-жеке қарастырдық:

Сондай-ақ неологизмдерді аударудың бірнеше әдіс-тәсілдерін теориялық және тәжірибелік тұрғыдан қарастырдық. Айтылған әдістерге төмендегілер жатады:

Неологизмдерді жеткізудің квазиаударымсыз әдісі;

• 
  Транслитерация әдісі;
  
• 
  Транскрибирлеу әдісі;
  
• 
  Калькалау әдісі;
  
• 
  Сипаттамалық баламалар әдісі;
  
• 
  Келтірмелі аударма әдісі;
  

Келтірмелі аудармада ығыспалы мағыналы баламалар жиі кезедседі, бұл келтірілу әдісі аударылатын тілде тиісті сәйкес мағынасы табылмаған жағдайда қолданылады.

Ал дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде Д. Р. Толкиеннің “Сақина әмiршiсi” трилогиясындағы авторлық неологизмдерді аудару жолдарын қарастырдық. Осы бөлімде авторлық неологизмдерді қолдану жолдарына қарай сөздің жасалу және аудару әдістері қарастырылды. Сөздердің мәнін ашу үшін Джон Рональд Руэл Толкиеннің «The Lord of the Rings» трилогиясынан мәтіндік үзінділер келтірілді.

Авторлық неологизм күнделікті тілдік құбылыс ретінде қабылдануы тиіс. Бұл сөздердің сөздік құрамында да кездеспесе де аудармашылық тәжірибе арқылы аударылып жатқанда жаңа сөздердің лексикалық құрамды толтыруға үлкен үлес қосуда. Жаңа сөзді білдіруді және жеткізудің түрлі әдіс-тәсілдері арқылы қарастыру керек.

Сонымен ағылшын тілінен қазақ тіліне неологизмдерді аудару процессі екі кезеңнен өтеді:

1. Неологизмнің мағынасын анықтау (аудармашы соңғы баспамен шығарылған ағылшын энциклопедиялық сөздігін пайдаланады. Немесе мәтінді ескере отырып жаңа сөздің мағынасын анықтау).

2. Қазақ тілі құралдарымен жеке аудару (жеткізу), әсіресе: транскрипция, транслитерация, калькалау, бейнелі аударма, функционалдық алмастыру және аффиксті әдістер.

Джон Рональд Толкиеннің сиқырлы әлеміндегі ойдан құрастырылған объектілер мен субъектілерді белгілеу үшін пайдаланған лексикалық бірліктерінің ішінде, ең қажеттісі болып сөз қосу (Wingfoot) арқылы жасалған сөйлем құрылысы табылады, қызығы, сөз қосу негізінде тілдік үнемдеу үрдісі жатыр. Екінші орында аффикстеу (Bywater, Halfling) әдісі тұр.

Толкиеннің неологизмдерін зерттеу барысында неологизмнің пайда болуына әсер ететін кең тараған және өнімді әдістер мыналар: сөз қосу, пайда болудың аффиксті әдісі және семантикалық неологизмдердің қалыптасуы.

Толкиеннің авторлық неологизмдерінің аудармасын зерттеу барысында қазақ тілі сөзінің ағылшын тіліне сәйкес келгенін бірнеше рет дәлелденді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. 
   Алдашева А.М. Аударматану: лингвистикалық және лингвомәдени мәселелер. – Алматы, 1999. – 161 б.
   
2. 
   Құрманбаев Ш., Сыбанбаева А. Қазақ тілі. Жоғары оқу орындары заң факультеттерінің студенттеріне арналған оқу құралы. Алматы, 2001.
   
3. 
   А.З.Қазанбаева. Қазақ тілі (экономика факультетінің студенттеріне арналған). Қарағанды. 2003.110 бет.
   
4. 
   Сыздық Р. Қазақ тілінің анықтағышы. - Астана, Елорда, 2000 ж.
   
5. 
   Хасенов Ә. Тіл білімі. - А., 1996, 2002
   
6. 
   Мұсатаева М.Ш. Двуязычная лексикография: тенденции и перспективы. – Алматы: РИО ВАК РК, 2000. –204с.
   
7. 
   Маслова В.А. Когнитивная лингвистика: Учебное пособие.–Минск.: Тетра Системе, 2004. –225 с.
   
8. 
   Попович А. Проблемы художественного перевода. – БГК им. И.А.Бодуэна де Куртенэ, 2000. – 280 с.
   
9. 
   Әлісжанов С. Қ. Қазақ терминологиясы: теория және тәжірибе. Астана, 2005.
   
10. 
    Қайдар Ә. Терминнің үш тұғыры // Қазақ терминографиясының өзекті мәселелері (республикалық ғылыми-практикалық семинар материалдары). Астана, 2004.
    
11. 
    Құрманбайұлы Ш. Терминологияны стандарттау мен реттеу туралы // Терминологиялық хабаршы №4(14), 2005.
    
12. 
    Ілеспе аударма [Мәтін]. Алматы: «Ғылым» баспасы, 2007 ж.
    
13. 
    Тарақов, Әнуар Сауатұлы. Аударма психологиясы және мәдениеті. Алматы: «Қазақ университеті» баспасы 2005 ж.
    
14. 
    Тарақов, Әнуар Сауатұлы. Аударма әлемі Алматы: «Қазақ университеті» баспасы 2007 ж.
    
15. 
    Иманасова Ж. Аударма - астарлы өнер немесе қос тілді жетік білу қажеттіктері/ Ж. Иманасова //Ақиқат. - 2008. - №4 . - 34-38б.
    
16. 
    Королева Н.Н. Лингвопереводческий анализ Англоязычнях неологизмов. Алматы: 2002 ж.
    
17. 
    Исследование неологизмов современного английского языка в лингвокультурологическом аспекте // Вестник университета “Кайнар”. –Алматы, 2000. -№4. –с,67-73.
    
18. 
    К проблеме перевода неологизмов в области экономики (на материале английского и русского языков) // экономическое образование на рубеже нового тысячелетия: Проблемы взаимодействия языка и экономики: -Алматы: КазГУ – МОиМЯ им.абылай хана, 2000. –с.130-135.
    
19. 
    Цвиллинг М.Я. Переводные эквиваленты неологизмов в словаре и тексте. М: 1984
    
20. 
    Цвиллинг М.Я. Переводные эквиваленты неологизмов в словаре и тексте. М: 1984
    
21. 
    Заботкина Б.Н. Английские неологизмы. – Киев: Наукова думка, 1998
    
22. 
    Кабакчи В.В Английский язык межкультурного общения, М., 1993
    
23. 
    Казакова Т. А. Практические основы перевода. Учебное пособие. – СПб.: Лениздат; Издательство «Союз», 2002
    
24. 
    Лопатин Н.М. Рождение слова. Неологизмы и окказиональные образования. – М.: Наука, 1973
    

Сөздіктер тізімі

25. 
    Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік (неологизмдер) 25-том . Алматы: «Рауан», 2000.
    
26. 
    Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Алматы: «Ғылым», 2002.
    
27. 
    Ағылшынша-қазақша, қазақша-ағылшынша терминдер мен атаулар сөздігі / Мемтерминком бекіткен терминдер мен атаулар сөздігі. Құрастырушылар Ш.Құрманбайұлы, С.Сапина). Алматы: «Ғылым», 2002
    
28. 
    Longman. Dictionary of contemporary English.
    
29. 
    Russian dictionary; Oxford, 2000
    

Тәжірибелік материалдар әдебиетінің тізімі:

30. 
    J. R. R. Tolkien The Lord of the Rings, Part I, М., 2002
    
31. 
    J. R. R. Tolkien The lord of the rings, Part II, HarperCollinsPublishers, 2001
    
32. 
    J. R. R. Tolkien The lord of the rings, Part III, HarperCollinsPublishers, 2001
    
33. 
    Джон Рональд Руэл Толкиен Властелин колец, «Яуза» «Эксмо», 2004
    

жүктеу 0,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: