Тақырыбы: Өзін-өзі тану пәнінің ғылым ретіндегі жалпы түсінігі

Жоспар.

1. 
   Адамгершілік өмір бастауы.
   
2. 
   Қазақ философиясындағы өзін-өзі тану. Абай тағылымдары.
   
3. 
   Қазақ ағартушыларының ой-өсиеттері мен тұжырымдамалары.
   

1. 
   Адамгершілік адамдарға деген ізгі ниеттілік, құрмет, жанашырлық пен сенім, кеңпейілділік, басқалардың мүддесі үшін жан аяушылық сияқты жеке қасиеттерді қамтиды, сондай-ақ кішіпейілділік, адалдық шыншылдық та адамгершілікке жатады. Осыдан келіп адамгершілік ұғымы ізгілік, гуманизмінің синонимі ретінде, адамның игілігі мақсатқа айналғанда пайда болатын қарым- қатынастар жүйесі мен қоғамдық ахуал ретінде неғұрлым кең мағынада қолданылады. Ғалымдардың зерттеулеріне сүйенсек - адамгершілік қоғамдық қатынастардың дамуы мен тарихи-мәдени, рухани қажеттіліктің нәтижесі. Адамгершілік туа біткен қасиет емес. Адамгершіліктің моральдан айырмашылығы мораль сыртқы қоғамда жазылған заңдар мен нормалар жүйесін қамтып сырттай әсер ететін болса, адамгершілік адамның ішкі дүниесінде қалыптасады. Адамгершілік адамның ішкі еркінің сезімі. Адамгершілік принциптері бірлікте өмір сүру, бақытқа талпыну, мүдделерді үйлестіру мен ұжым болып жұмылудың, жоқ-жітік пен ауру- кемтарға, бала мен кәріге жәрдемдесудің қажеттігін сезіну мен мойындау сияқты факторлар негізінде қалыптасады деп ой түйіндей келе адамгершілік ұғымына келесі анықтама беруге болады. Адамгершілік дегеніміз - тұлғаның өз бойындағы негізгі ізгі сезімдер мен терең руханилықтан туындап, моралдық нормаларға бағынатын еркін қарым-қатынас жүйесі.
   

2. 
   Қазақтың рухани мәдениеті қола дәуірінен қалыптасып, бірнеше тарихи кезеңдерден өтіп біздің халқымызға жетті. Көне түркілерден келе жатқан көшпенді ата бабамыздың негізгі рухани мәдениетінде дін арқылы бірлесу, топтасып қалың қол жинап елдің бірлігін сақтап отырған. Шапқыншылық кезеңдерде тек қана білектің күшімен емес, жүректің, діннің , өткір сөздің, ақыл-ойдың ұшқырлығымен халықты біріктірген. Содан білекті бірді жығар- деген нақыл сөзбен өсиет қалдырған. Қазақстан халқының үш ғасыр бойы рухани мәдениеті сонау сақ, ғұн дәуірі одан кейін жалпы түрікі, қазақ хандығы Рессей мәдениеті, Кеңес үкіметі кезеңдерінің тарихи мәдени даму қалыптарынан өтті. Осы кезеңдерде әрбір даму кезеңі өз кезегінде рухани мәдениеттің дамуына жолдар салды. Сақ, ғұн мәдениетінде көшпенді халықтың әдет ғұрпы қалыптасса, жалпы түркі дәуірінде көшпенді жартылай отырықшы халықтың мәдениеті, Рессей мәдениетінде бодандық, қазақ хандығында рулық, Кеңес үкіметі жылдарында жалпы адамзатты жеке ұлтты материалды үрдіс деп тану т.с.с рухани мәдениеттің негізгі кезеңдері өзгеріске ұшырап келер ұрпаққа жеткізіліп отырған. Қазақтар ерте заманнан бастап, Отанын сүю, қорғай білу соған рух жинап тұтастықты қамту ел бірлігін ұстау сияқты рухани адамгершілік мәдени құндылықтарды сақтаған. Қазақ халқының бүгінге дейін жетіп отырған негізгі рухани мәдени құндылықтарына:
   

1. 
   Атамекен, атакәсіп, атамұра ;
   
2. 
   Кісілік қасиеттеріне: дінге табыну, шаруашылық, өнеркәсіп өнеріндегі, ішкі дүниесіндегі қол жеткен табыстарын құндылық деп санаған.
   
3. 
   Отбасын сақтау; ата баба тарихы, шежірені білу, жеті атаны сақтау қазақтың отбасын сүттей ұйытуға, әрі қарай ата бабасының салып кеткен ізімен жүретін рухта тәрбиелеу;
   
4. 
   Сөзінде тұру, уәжде тұру, халықты жұмылдыратын өтімді сөз айту ұлт үшін маңызды құндылықтарға жатқан.
   

• 
  сезім;
  
• 
  сана,
  
• 
  ой;
  

3. 
   Жаңа дәуірдің, халықтың ұлттық сана сезімінің ояну дәуірінің жаршысы өзінің бүкіл қоғамдық - саяси әрі ағартушылық қызметі қараңғылық пен надандыққа, діни мұсылмандық фанатизмге қарсы қажырлы күреске өзек болған Ш. Уалихановтың моральдық идеяларының негізі - қазақ қауымындағы зұлымдыққа қарсы күресте, патша шенеуніктерінің, жергілікті билеушілердің жалған, әрі “жабайы” мінездеріне орай адам қасиеттерін сипаттайтын адамгершілік құндылықтарына:
   

• 
  “намыс”,
  
• 
  “әділдік”,
  
• 
  “парыз” т.с. түсініктерді өздерінің саяси мақсаттарына жетуде пайдалана отырып мәнін ашып берді.
  

1. 
   Студент хрестоматиясынан А.Құнанбаев қара сөздерінің мән-
   

2. 
   Қазақ зиялы ағартушылардың еңбектеріндегі адамгершілік
   

3. 
   Адамның өзін-өзі тану арқылы адамгершілікті өрбітетін
   

4. 
   Адамның биік цұндылыгына не жатады?
   
5. 
   Ш.Уалихановтың моральдық идеяларының негіз неде?.
   
6. 
   Абай қара сөздеріне шығарма жазыңыз.
   

Жоспар.

1. 
   Жүрек мәңгі мекенім.
   
2. 
   Сезім сапаларының қырлары мен қарым-қатынас түсінігі.
   
3. 
   Рухани келісім ұғымына түсінік.
   

1. 
   Жастарға рухани тәрбие, білім беру адам дамуының тәндік, жандық, рухани үйлесімділігін, өмірді құндылық деп түсінуін өзін
   

• 
  адалдық;
  
• 
  махаббат;
  
• 
  сүйіспеншілік;
  
• 
  парасаттылық;
  
• 
  ізгілік;
  
• 
  моральдық сана сезім.
  

• 
  идеялық;
  
• 
  ұжымдық;
  
• 
  отаншылдық;
  

• 
  еңбекқорлық;
  
• 
  тәртіптілік;
  
• 
  ұқыптылық;
  

• 
  қайырымдылық
  
• 
  мейірімділік;
  
• 
  принциптік;
  
• 
  табандылық;
  

2. 
   Сезім күйлері (жайлы немесе жайсыз) адам өмірінің қалпына әсер етеді. Ішкі сезім, көңіл күйдің бұзылуы адамның адамдық негізгі қасиеттерінің көрінісіне өз әсерін тигізеді. Бұндай уақытта адам өз сезімін қолына ұстап басқара алатындай жағдайда болу қажет. Сонда ғана студент үшін жайсыздық туындап тұрса да ол басқа адамдармен қарым-қатынас уақытында өз сезімін қолға алып басқара алу негізінде өз күйін өзге адамға көрсетпей біркелкі дұрыс қарым- қатынас жасай алады. Осы арада педагог Н.В Данилов: «Егер сезім адамды басқаратын болса, онда бұндай жағдайда күйзеліс пайда болады» - деп суреттейді. Сол себептен біздер зерттеу барысында ішкі сезім күйін студенттің өзі басқара алатындай жағдай туғызу жолдарын “Өзін-өзі тану” сабағындағы жетістікке жету, сәтсіздіктен қорқу әдістерін реттеп отыруға қолдандық. Сезімді реттеу, бойындағы күйзелістік жағдайды тарқату, бұл үнемі өзін қандай күйде де (қатты ашулану, өкпелеу, шексіз қуану) үлкен шыдамдылықпен, өзін-өзі жеңе білумен ішкі және сыртқы әрекеттерге қарсы тұра алу төзімділігін қалыптастыруға өз әсерін тигізеді. Сезім толқыныстары адамның бойындағы ішкі және сыртқы өзгерістердің пайда болуына әкеліп соғады. Сыртында: адамның келбеті, тұрысы, ымдауы, ишараты, дем алуы, дауысының өзгерісі, көзінің қозғалысы, терінің түсі, күлуі, жылауы т.б. өзгерістерге әкеліп соғады. Ал ішкі өзгерістерге: - организмде ішкі секреция бездерінің бөлінуі, адреналиннің қанға көптеп шығуы, жүрек жүйесінің кеңеюі, қан ұюының күшеюі, ас қорыту жүйесінің жұмысының тежелуіне т.б. әкеліп соғады. Осы жағдайларды студент біліп қана қоймай, осы кезеңде сезім күйін қалай реттеу жолының әдістерін игере білуі оның рухани мәдениетінің дамуына, интелектілік жоғарлауына, адамгершілік сапаларының артуына тікелей ықпал жасайды. Бұл үшін әрбір студент өзін-өзі тану әдістері арқылы өзіндік сезім, көңіл күй, белсенділік диагностикасын өткізу арқылы бойындағы адамгершілік қасиеттерін дамытуға бірден-бір әсер ететін өзіндік сезімін қалыпқа келтіріп, басқару жолдарын есепке алуды үйрету қажет. Өзін-өзі тәрбиелеу процесі үлкен ауқымды қамтиды. Тұлғаның интелектік дамуы, адамгершілік сапасын арттыру, білімділік, еңбексүйгіштік, еңбекке икемділік т.б. қамтиды.
   

3. 
   Адамгершілікке тәрбиелеу-белсенді үрдіс. Ол жастардың бойына биік адамгершілік қадір-қасиеттерді сіңіруді ғана емес, сонымен бірге олардың бойын жағымсыз қоғамға жат қылықтардан арылтуды талап етеді. Әсіресе, студенттің азаматтық бағдары, биік адамгершілік тұрқы, өмірлік белсенді позициясы, олардың патриотизмі, туған жерге деген етенелігі қалыптасып, өзін-өзі тану арқылы өз бойын жат қылықтардан аулақ ұстап, салауатты өмір салтын, биік адамгершілік нысандарын қалыптастырып, болашақта өз ісіне адал, жас ұрпақты биік мақсат мұраттарға талпындыратындай, үлгі-өнеге бола алатын тұлға болып қалыптасуына мүмкіндік туады. Студенттердің бойында рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру үшін рухани-адамгершілік нормаларының белгілі бір түрлерінің студенттердің бойында, атап айтқанда, іс-әрекет үстінде/рольдік ойындар, аутотренинг жаттығулар/, құрбы- құрдастарымен қарым-қатынас барысында, ұлтаралық қатынастағы басқа ұлт өкілдеріне деген, жалпы адамға деген құрмет пен сыйластық сезімдерінде, сондай-ақ биік адамгершілік қадір- қасиеттердің ең қарапайым нормалары болып саналатын әдептілік, қарапайымдылық пен сыпайылық, қайырымдылық, үлкенге ізет, кішіге құрмет көрсету, моральдық сана тұрғысынан сапалығын үнемі байқап, реті келгенде өнегелік үлгі ретінде тұлғалық қасиеттерін құрметтеп, өзіндік ”Менін” көтермелеп отыру қажет. Бұл олардың болашақ мамандығында өз бойында қалыптасқан игі қасиеттермен жас ұрпақты осы тұрғыда терең тәрбиелеуге және оларды сүюге, құрметтеуге, өз ісіне өзінің қолға алған қандай-да бір жұмысын аяғына дейін тек қана биік адамгершілік тұрғыда жасауына мүмкіндік туғызады.
   

1. 
   Адамгершілік сапаларына сиапаттама беріңіз
   
2. 
   Қазақ зиялы ағартушылардың еңбектеріндегі адамгершілік
   

3. 
   Адамгершілік моральдық қадір - қасиеттерін ата?
   
4. 
   Адамның сезім күйлері (жайлы немесе жайсыз) адам өмірінің
   

5. 
   Эссе тақырыбы: «Адамгершілікке тәрбиелеу-белсенді үрдіс»
   
6. 
   Адамгершілік қадір-қасиеттердің ең қарапайым нормаларын