145
құрылымын сипаттау керек. Құрылымды сипаттау деген – кестенің
барлық өрістерін атау және әрбір өрісті сипаттау болады:
өрістің
атауы
типі
ені
ондық
бөлшектегі
бөлшек бөлігінің саны
кинотеатр
символдық
15
фильм
символдық
25
уақыт
сандық
5
2
бағасы
сандық
5
2
Осы
тақырып
бойынша,
оқушылардың
біліктілігін
қалыптастыруға қажет негізгі түсініктер:
кез келген кестеде қандайда бір нақты объект (үрдіс) туралы
ақпарат болады, сондықтан ол ақпараттық модель болып табылады;
кестедегі кез келген жазба – берілген жүйенің нақты
объектісі (құбылысы) туралы ақпарат;
әр жазбадағы өрістің мәні – объектінің айқындалған
сипаттамасы (қасиеті, атрибуты).
Осы ұғымдарды бекіту үшін оқушыларға қойылатын
сұрақтардың түрі мынадай болуы керек:
Сұрақ: «Сабақ үлгерімі» кестесінде қандай жүйе туралы ақпарат
бар?
Жауап: Мектептің анықталған сыныбы туралы.
Сұрақ: Бұл кестенің әр жазбасында қандай объект туралы
ақпарат бар?
Жауап: Нақты оқушы туралы ақпарат бар .
Сұрақ: Жазбадағы өрістердің мәндері нені белгілейді?
Жауап: Осы оқушының мектеп пәндері бойынша алған
бағаларын белгілейді .
ДҚ элементтері. Жазбаларға, өрістерге байланысты негізгі
ұғымдар:
жазбаның басты кілті;
өрістің аты;
өрістің мәні;
өрістің типі.
Басты кілт – кестедегі жазбаны бір мәнді анықтайтын, өріс
немесе өрістер жиыны. Басқаша айтқанда, басты кілтті жазбаның
идентификаторы деуге болады. Деректер қорында «кілт» сөзінің
бірнеше қолданысы бар: іздеу кілті – оның мәні бойынша ДҚ жазбаны
іздейтін өріс; іріктеу кілті – оның мәні бойынша жазбаларды
146
реттейтін өріс. Жазбалардың идентификаторын басты кілт деп
атайтыны сондықтан.
2-мысал: ДҚ үзіндісі берілген: Басты кілтті нұсқап, өрістерді
сипаттау қажет.
Рейс
нөмірі
Ұшу
күні
Ұшақтың
типі
Билеттің
бағасы
Билеттің
болуы
2156
28.10.13
ТУ-154
16950
иә
Басты кілт: рейс нөмірі + ұшу күні. Өрістердің сипаттамасы:
өрістің атауы
типі
ені
ондық бөлшекте бөл-
шек бөлігінің саны
рейс нөмірі
сандық
4
0
ұшу күні
күн (дата)
ұшақтың типі
символдық
10
билеттің бағасы сандық
5
2
билеттің болуы
логикалық
«Деректер қоры» тақырыбы жалпы информатика курсы үшін
іргелі мәні бар, бірқатар түйінді мәселелерді қарастыратынын
мұғалімнің түсінгені маңызды. Мұнда оқушылар тағы да
(электрондық кестеде айнымалы ұғымымен танысқан) шама
ұғымымен кезігеді. Бұл ұғым келешекте алгоритмдерде және
бағдарламаларда кеңінен қолданылатын болады.
Шама – басыбайлы атауы бар және компьютердің жадында
орын алатын жеке ақпараттық объект. Осы жағынан қарағанда өріс
– шамалар болып табылады. Кестеде әр өрістің атуы бар, әр
қайсысының типі анықталған. Шаманың типі ұғымы оның үш
қасиетімен байланысты:
шама көптеген мәндерді қабылдай алады;
шамамен көптеген амалдарды орындауға болады;
ЭЕМ жадында ішкі ұсыну пішінімен.
Көптеген жағдайда деректер қорында өрістердің (шамалардың)
төрт негізгі типі қолданылады:
символдық – ондай өрісте символдардың кез келген тізбегі
сақтауға болады;
сандық – бүтін немесе ондық бөлшек сандардан тұрады;
дата – күн/айы және/жылы;
логикалық – логикалық шамалардың мәндері (иә – жоқ,
ақиқат – жалған, (true - false)
Оқушылардың назарын мына жағдайға аудару қажет:
символдық өрісте цифрлар тұруы мүмкін. Осы себепті кейде
символдық және сандық типтер арасында жаңылыстық болады.
147
Ондай жағдай болмау үшін мына ережені ұстану керек: егер
өрісте рет нөмірі немесе цифрлық код белгіленсе, онда оған
символдық типті тағайындау керек. Ал, егер өрісте әлдененің саны
немесе қандай да бір көлемдік шама белгіленсе, онда ол өріс сандық
типті болуға тиіс. Мысалы: кітапханадағы кітаптардың түгендеме
нөмірі, үй нөмірі, телефон нөмірі символдық типті өрістер болуға
тиіс. Ал, мынадай өрістер: адамның жасы, объектінің салмағы,
қашықтық, сыныптағы оқушылар саны сандық типті болады.
Бұл бөлімде, информатика курсында алғашқы рет, оқушылар
деректердің логикалық типімен, логикалық шамалармен кезігеді.
Логикалық шама туралы ұғымды баламалы (альтернативтік) сұраққа
жауап беру ретінде беруге болады. Мысалы, «Кітапханада аталған
кітап бар ма?» немесе «Абитуриент университетке түсті ме?», немесе
«Далада жауын жауып тұр ма?».
«Басты кілт», «өріс аты», «өрістің типі» ұғымдарын есептер
топтамасын орындау арқылы бекіту қажет. Мысалы:
1-тапсырма. Деректер қорының «Автомобилші» атты кестесі
берілген. Кестедегі барлық өрістерді сипаттап, басты кілтті анықтау
керек.
Иесі
Моделі
Нөмірі
Тіркеу мезгілі
Халықов Ж.Қ.
Тойота
B 051NXM
15.08.2006
Данияров О.П.
Мицубиси
S 112ABM
14.02.1997
Ахметов Е.Р.
Жигули
F 510FAM
27.10.2001
Федоров К.Р.
Волга
A 090TAM
20.05.2003
2-тапсырма. Деректер қорының «Пациент» атты кестесі мына
өрістерден тұрады: фамилиясы, аты, әкесінің аты, туған күні, учаске
нөмірі, мекенжайы, созылмалы аурудың болуы, дерігерге соңғы келу
датасы. Әр өрістің типін және енін анықтау қажет.
Бағдарламалық қамсыздандыру. Деректер қорымен жұмыс
жасауға бағытталған бағдарламалық жасақтаманы деректер қорын
басқару жүйесі (ДҚБЖ) деп атайды. Дербес компьютерлер үшін
реляциялық типті бір қатар ДҚБЖ бар. Оларға FoxPro, Paradox, т.б.
жатады. Мектепте көбінесе Microsoft Office пакетіне кіретін,
реляциялық деректер қорын басқару жүйесі MS Access оқытылады.
Access – ағылшын тілінен аударғанда «кіруге болады»,
«рұқсат», «кедергісіз кіру» (орысш. – доступ) дегенді білдіреді.
Нақты ДҚБЖ оқытуды, әдеттегідей стандартты методикалық
схема: «орта — жұмыс режімі— бұйрықтар жүйесі — деректер»
бойынша өткізуге бағыттаған жөн.
Достарыңызбен бөлісу: |
