Сќуенова Р., Нџѕыманова Н. Ћазаћстан тарихы

6
байланыстырып ћана ћоймай, ћажеттi деректердi талћыѕа
сала отырып, оћушыларды сол деректерден тиiстi, дџрыс
ћорытынды  шыѕаруѕа  љйрету  мiндетi  жљктеледi.
Ћазiр 4 млн-нан астам ћазаћ шетелдерде тџрады,
олардыѓ бќрi дерлiк тарихи Отаны — Ћазаћстанѕа оралѕысы
келедi, ал осы орайда тiлек бiлдiрушiлердiѓ бќрiн бiрдей
кшiрiп алып, орналастыру ќртљрлi себептерге байланысты
ћазiрше мљмкiн болмай отыр. Неге? Осы сияћты сџраћтарѕа
оћушылардыѓ ойын ашыћ айтћызу, пiкiрталас туѕызу,
соѓынан дџрыс ћорытынды шыѕару сабаћтыѓ негiзгi
мiндетiн ћатар жљзеге асыруѕа мљмкiндiк бередi. Талћы-
ланѕан деректер, оћиѕалар оћушы есiнде берiк саћталады,
демек,  сабаћтыѓ    бiлiмдiк  мiндетiн орындауѕа  кмектеседi.
Ћойылѕан сџраћтарѕа оћушылар бiраз ойланып барып
жауап бередi, жауаптар тљзетiледi, толыћтырылады,
нќтижесiнде  сабаћтыѓ   дамытушылыћ  мiндетi  жљзеге
асырылады.
Мемлекеттiк  бiлiм  стандартыныѓ  енгiзiлуiне  байла-
нысты  ендi  оћытудыѓ   нќтижесiн    аныћтауѕа  баса  назар
аударылуда:
а) оћыту  нќтижесiн  тексеру  ќдiс-тќсiлдерiнiѓ  уаћыт
ткен  сайын  кљрделене  тљсетiндiгiн  мiр  крсеттi;
ќ) оћушылардыѓ бiлiмiн, бiлiктiлiгiн, ойлау деѓгейiнiѓ
дамуын, тќрбиелiлiгiн тексеру аса маѓызды болѕандыћтан,
оны љлкен дайындыћпен жќне жауапкершiлiкпен,
жоспарлы тљрде жљргiзiп отыру ћажет;
б) оћушылардыѓ алѕан бiлiмдерi олардыѓ тќрбиесiне ќсер
етсе, оћушыныѓ iшкi сезiмiндегi, сенiмiндегi, жан-
дљниесiндегi згерiстердi бiлдiрсе, тарихи оћиѕалар мен
љдерiстерге, оћиѕаныѓ, ћџбылыстыѓ мазмџнына з тџрѕы-
сынан баѕа берiп, ренжу, ћуану, кiну, џмтылу, кмектесу,
сезiну, џялу, тљсiну сезiмдерiн байћатса;
в) 11-сынып оћушылары тарихи оћиѕалар арасындаѕы
байланыстарды ашып крсетсе жќне олардыѓ белгiлерi
арасындаѕы айырмашылыћтардыѓ себептерiн тљсiндiрiп
бере алса, мџныѓ зi оћушылардыѓ ойлау деѓгейiнiѓ
дамыѕандыѕы болып есептеледi.
Оћыту  нќтижесiн  тексерудiѓ  басћа  да  жолдары  бар.
Ол — оћушылардыѓ  бiлiм    дќрежесiн     деѓгейлерге    блу.
Яѕни  мiндеттi  жќне  мљмкiн   деѓгейлер.  Оћушылардыѓ
тарих пќнiнен  меѓгерген бiлiм дќрежесiн берiлген сџраћты

7
бiрнеше элементке блу арћылы аныћтау ћажет. Ол љшiн
сџраћтыѓ бiлiм элементтерiн айыра бiлуге жаттыѕу керек.
Оћыту нќтижесiн тексерудi џйымдастыру нысандары
жќне тексерудiѓ ќдiс-тќсiлдерi мќселесiне келсек, оћушы-
лардыѓ бiлiмi, алдымен, жаѓа материалды оћып љйрену
барысында байћалады. Мџнда оћушылардыѓ негiзгi тiрек-
деректердi, џѕымдарды, жасалѕан ѕылыми ћорытындылар
мен тарихи деректерге берiлген баѕаларды ћаншалыћты
дќрежеде тљсiнгендiгi аныћталады. Оћылѕан материалды
оћушылардыѓ тереѓ меѓгергенiн аныћтаудыѓ таѕы бiр
тќсiлi — олардыѓ    здерiне   ћорытынды    жасату.
Бiлiмдi тексерудiѓ екiншi жолы — љйге   берiлген   тапсыр-
маны   сџрау. Мџнда бiлiмдi тексерудiѓ ауызша жќне жазбаша
тќсiлдерiн ћолдануѕа болады. Оћушылардыѓ бiлiм деѓгейiн
ауызша тексергенде оларѕа ћойылатын сџраћтарды алдын
ала дайындау ћажет жќне сџраћтардыѓ тљрi мен деѓгейлерi
тљрлiше болуы керек. Оћушыныѓ жауабын мџћият тыѓдап,
жауаптыѓ толыћтыѕына, наћтылыѕына, тереѓдiгiне,
дќлдiгiне назар аударѕан дџрыс.
Сабаћ љстiнде оћушылар бiлiмiн жазбаша тексерудiѓ
тљрлерi: толыћ жоспар ћџру; тезисiн жасау; таћырыпты
сџраћтарѕа блу жќне жауап жазу; кескiндеме жасау
тапсырмаларын орындату; диаграммаларды, сџлбаларды,
кестелердi сыздырту. Жазба жџмыстыѓ барлыѕы мџћият
тексерiлiп, баѕаланады.
Бiлiмдi тексеруде ћайталау сабаћтарыныѓ маѓызы зор.
Клемдi таћырып бойынша ћайталау сабаћтарында, оћу
тоћсаныныѓ аяћталуына, белгiлi тарихи дќуiрдi ћайталап-
ћорытуѕа, тiрек бiлiмдердi жљйеге келтiруге арналѕан
жинаћтап-ћорыту сабаћтарын  оћытудыѓ  нќтижесiн аныћ-
тауда  љлкен  маѓызѕа  ие.
Кейiнгi уаћытта оћушылардыѓ бiлiмi тарих пќнiнен
џйымдастырылѕан аудандыћ, ћалалыћ байћау жарыстары
мен олимпиадаларында бiлiм тестiк тќсiлмен тексерiлуде.
Бџл ќдiс — мiр талабы. Оныѓ артыћшылыѕы мынада: аз
уаћытта кп оћушыныѓ бiлiмi тексерiледi, барлыћ оћушы
баѕа алады, оћушылар тестiк сџраћтарѕа жауап беруге
жаттыѕады.
Мектептердегi оћу љдерiсiн жетiлдiру, жаѓѕырту баѕы-
тында наћты ћадамдар жасалуда. Олардыѓ iшiнде еѓ
бастысы бiлiм беру барысында жаѓа педагогикалыћ  жќне

8
аћпараттыћ   технологияларды  кеѓiнен  ћолдану.  Оны
жљзеге асыру љшiн мџѕалiмге бiраз еѓбектенуге, шыѕар-
машылыћпен жџмыс iстеуге тура келедi. Мџѕалiмнiѓ осы
баѕытта  жаѓа педагогикалыћ, аћпараттыћ технологиялар
таћырыбындаѕы ќдебиеттердi, журнал маћалаларын оћып,
зерделегенi дџрыс болмаћ. Бџларды з тќжiрибесiнде
бiртiндеп ћолданып крумен ћатар, осы жаѓалыћтар
бойынша жџмыс жасап жатћан џстаздардыѓ iс-тќжiри-
бесiнен љйрену ћажет. Демек, бiз ћысћаша атап ткен
жаѓалыћтар, згерiстер жастарды ХХI ѕасырдыѓ талабына
сай оћыту, дамыту, тќрбиелеу талаптарынан туындап отыр.
Ќдiстемелiк џсыныстармен мџћият танысћаннан кейiн
кейбiр  џстаз  сабаћ  жоспарын,  оларды  џйымдастырып
ткiзу жобаларын басћаша жасауы мљмкiн. Осындай
жаѕдайларды  ескере  отырып,  авторлар  оћулыћтаѕы  тоѕыз
тараудыѓ ќрбiр таћырыпшасын оћытудыѓ таћырыптыћ-
сабаћтыћ љлгi  жоспарын  тљрлi  ќдiс-тќсiлдермен  ћатар
џсынуды  жн  крдi.

9
I тарау.  ЋАЗАЋ  ХАЛЋЫНЫЃ  ТЌУЕЛСIЗДIК
ЖОЛЫНДАЅЫ  ЏЛТ-АЗАТТЫЋ  КЉРЕСI
Ћазаћ халћыныѓ тќуелсiздiк жолындаѕы џлт-азаттыћ кљрес
тарихы — Ћазаћстан тарихы курсындаѕы негiзгi таћырыптардыѓ
бiрi.
Мџнда XVII—XVIII ѕасырлардаѕы ћазаћ-жоѓѕар ћатынастары
мен XVIII—XIX ѕасырлардаѕы џлт-азаттыћ ћозѕалыстар жќне
олардыѓ туу себептерi, негiзгi оћиѕалары, нќтижелерi мен
салдары  ашып  крсетiледi. Ћазаћстандаѕы  џлт-азаттыћ  ћозѕа-
лыстардыѓ дамуы мен ерекшелiктерiн аныћтауѕа жќне оны
дљниежљзiлiк тарих тџрѕысынан саралай бiлуге назар аударылады.
Тараудаѕы   таћырыптарды   оћытудыѓ   бiлiмдiк   маћса-
Тараудаѕы   таћырыптарды   оћытудыѓ   бiлiмдiк   маћса-
Тараудаѕы   таћырыптарды   оћытудыѓ   бiлiмдiк   маћса-
Тараудаѕы   таћырыптарды   оћытудыѓ   бiлiмдiк   маћса-
Тараудаѕы   таћырыптарды   оћытудыѓ   бiлiмдiк   маћса-
ты —
ты —
ты —
ты —
ты — 
 џлт-азаттыћ ћозѕалыс, ктерiлiс, тѓкерiс џѕымдарына талдау
жасап, Ћазаћстандаѕы џлт-азаттыћ ћозѕалыстыѓ дамуын, ерек-
шелiгiн дљниежљзiлiк џлт-азаттыћ ћозѕалыс тарихымен салыстыра
отырып тљсiндiру.
Ћазаћстандаѕы џлт-азаттыћ ћозѕалыстар мен кљрестердiѓ даму
кезеѓдерiне сипаттама берiп, тарихи маѓызын ашып крсету.
Тараудаѕы  таћырыптарды  оћытудыѓ  тќрбиелiк  маћса-
Тараудаѕы  таћырыптарды  оћытудыѓ  тќрбиелiк  маћса-
Тараудаѕы  таћырыптарды  оћытудыѓ  тќрбиелiк  маћса-
Тараудаѕы  таћырыптарды  оћытудыѓ  тќрбиелiк  маћса-
Тараудаѕы  таћырыптарды  оћытудыѓ  тќрбиелiк  маћса-
ты —
ты —
ты —
ты —
ты — 
џлт-азаттыћ ћозѕалыстыѓ тарихи мќнiн, ћазаћ халћыныѓ
тќуелсiздiк жолындаѕы ерлiк кљресiнiѓ ерекше сипатын тљсiндiру
арћылы оћушыныѓ отаншылдыћ сезiмiн ћалыптастыру.
Џлттыћ тќуелсiздiк, тќуелсiз мемлекет идеяларын жан-
дандыру.
Т а р а у д а ѕ ы     т а ћ ы р ы п т а р д ы     о ћ ы т у д ы ѓ     д а м ы т у ш ы л ы ћ
Т а р а у д а ѕ ы     т а ћ ы р ы п т а р д ы     о ћ ы т у д ы ѓ     д а м ы т у ш ы л ы ћ
Т а р а у д а ѕ ы     т а ћ ы р ы п т а р д ы     о ћ ы т у д ы ѓ     д а м ы т у ш ы л ы ћ
Т а р а у д а ѕ ы     т а ћ ы р ы п т а р д ы     о ћ ы т у д ы ѓ     д а м ы т у ш ы л ы ћ
Т а р а у д а ѕ ы     т а ћ ы р ы п т а р д ы     о ћ ы т у д ы ѓ     д а м ы т у ш ы л ы ћ
маћсаты
маћсаты
маћсаты
маћсаты
маћсаты
 — џлт-азаттыћ ћозѕалыс оћиѕаларына талдау жасап,
дљниежљзiлiк тарих тџрѕысынан саралай бiлу.
Азаттыћ ћозѕалыстыѓ себептерiн аныћтап, нќтижелерiне
ћорытынды жасап, з пiкiрлерiн айта бiлуге даѕдыландыру.
§
 1. ЋАЗАЋСТАНДАЅЫ ЏЛТ-АЗАТТЫЋ ЋОЗЅАЛЫСТАРДЫЃ
ДАМУ КЕЗЕЃДЕРI, ЕРЕКШЕЛIКТЕРI, ТАРИХИ МАЃЫЗЫ
Сабаћтыѓ бiлiмдiк маћсаты. 
Сабаћтыѓ бiлiмдiк маћсаты. 
Сабаћтыѓ бiлiмдiк маћсаты. 
Сабаћтыѓ бiлiмдiк маћсаты. 
Сабаћтыѓ бiлiмдiк маћсаты. Сабаћ барысында џлт-
азаттыћ  ћозѕалыс  џѕымы  турасында  тљсiнiк  ћалыптас-
тыра отырып, оныѓ туу себептерiн ашып крсету. Џлт-азат-
тыћ  ћозѕалыстыѓ  даму  кезеѓдерi  мен  ерекшелiктерiне
жќне олардыѓ iшiндегi неѕџрлым iрiлерiне тоћталып сипат-
тама беру.
Ћазаћ халћыныѓ XVIII—XX ѕасырлардаѕы жљргiзген
азаттыћ кљрестерiнiѓ бiр-бiрiмен байланысына оћушы-
лардыѓ назарын аудару.