Сќуенова Р., Нџѕыманова Н. Ћазаћстан тарихы

2
УДК 373(072)
ББК 74.263.3
С28
ISBN 978—601—293—405—2
© Сќуенова Р., Нџѕыманова Н., 2007
© «Мектеп» баспасы, кркем
безендiрiлуi, 2011
Барлыћ ћџћыћтары ћорѕалѕан
Басылымныѓ мљлiктiк ћџћыћтары
«Мектеп» баспасына тиесiлi
Сќуенова Р.,  Нџѕыманова Н.
Ћазаћстан тарихы:  Ќдiстемелiк нџсћау: Жалпы
бiлiм беретiн мектептiѓ ћоѕамдыћ-гуманитарлыћ
баѕытындаѕы 11-сынып мџѕалiмдерiне арналѕан
ћџрал.  —  &ѓд.,  толыћт.   2-бас. — Алматы:  Мектеп,
2011. — 160 б.
ISBN 978—601—293—405—2
С28
УДК 373(072)
ББК 74.263.3
27(2)—11
С
404(05)—11
4306020600—058

3
АЛЅЫ  С%З
Ћоѕамдыћ-гуманитарлыћ баѕыттаѕы 11-сынып мџѕалiм-
дерiне арналѕан бџл ќдiстемелiк нџсћау оћушыларѕа Отан
тарихыныѓ аса маѓызды кезеѓдерi мен басты-басты ѕылыми
мќселелерi  жнiнен  мектеп  баѕдарламасы  клемiнде  тереѓ
де  толыћ  бiлiм  беруге  кмектеседi.
Ћџралда пќндi оћытудыѓ жалпы тљсiнiктемесi ћарасты-
рылып, «Ћазаћстан тарихын» оћытудыѓ кейбiр мќселелерi,
жекелеген таћырыптарды оћытудыѓ жоспарлары сз
болады. Олар авторлардыѓ зiндiк ќдiстемелiк тќжiрибесi
ретiнде крiнiс бередi. Бџлардыѓ iшiнде соѓѕы жылдары кп
ћолданылып жљрген оћушылардыѓ зара  белсендiлiгiн
арттыру  (интерактивтi)  ќдiсiн  ћолдану  љлгiлерi  де  бар.
Тарих пќнiн оћыту теориясы мен ќдiстемесiнде сабаћтыѓ
маћсатын, мiндеттерi мен нќтижесiн аныћтау жнiнде
бџлжымайтын ћаѕида жоћ, яѕни бџлардыѓ бќрiне мџѕа-
лiмдер  шыѕармашылыћпен  ћараѕаны  дџрыс.
Негiзгi маћсат — жаѓа баѕдарлама мен оћулыћтаѕы бiлiм
негiздерiн оћытып, љйретуге жќне оћушыларды мџѕалiмнiѓ
берген шыѕармашылыћ тапсырмасына байланысты
кiтапханаларда каталог-карточкалармен, мџраѕаттарда
тљрлi ћџжаттармен жџмыс iстеуге, ћажеттi монография-
лармен, кпшiлiкке арналѕан ќртљрлi ќдебиеттермен
танысып, баспасз материалдарын пайдалана отырып
ћысћаша хабарлар, баяндамалар, рефераттар дайындауѕа,
сйлегенде з пiкiрiн аныћ айтуѕа даѕдыландыру екенiне
мџѕалiмнiѓ назарын аудару.

4
ЋАЗАЋСТАН ТАРИХЫН ОЋЫТУДЫЃ КЕЙБIР
ЌДIСТЕМЕЛIК МЌСЕЛЕЛЕРI
Мектепте  Ћазаћстан  тарихын  оћытудыѓ  басты  маћса-
ты — жастарды Отан тарихымен таныстыру,  ћазаћ халћы
мќдениетiнiѓ  басты-басты жетiстiктерiмен сусындату, ткен
тарихты здiгiнше сын кзбен талдап, сараптай алатын,
келешектi баѕдарлайтын, тарихи деректермен з бетiнше
жџмыс iстеп, бiлiмiн љнемi толыћтырып отыратын, сол
бiлiмiн кљнделiктi мiрде ћолданып, ћоѕам пайдасына
жарата алатын азамат  тќрбиелеу.
Бiз жастарымызды, соныѓ iшiнде, еѓ алдымен, мектеп
оћушыларын, сырттан љздiксiз болып жатћан рухани
экспансиядан ћорѕауымыз жќне оларды саяси сауатты
болуына тќрбиелеуiмiз, машыћтандыруымыз керек. Мiне,
наћ сол љшiн мектепте ћоѕамдыћ-гуманитарлыћ пќндердi,
соныѓ iшiнде тарих пќнiн ќдiснамалыћ тџрѕыда сапалы
оћытуды, тарих ѕылымыныѓ мектеп клемiндегi ќдiсна-
малыћ мќселелерiн тереѓiрек ашып, жан-жаћты тљсiндiру
зор маѓызѕа ие.
Тарихты оћыту барысында демократияландыру џстаны-
мын жљзеге асыру деп ћарапайым халыћ бџћарасыныѓ
тарихта алатын орнын крсете бiлудi, барлыћ игiлiк пен
байлыћты жасаушы халыћ екенiн оћушылар зердесiне
жеткiзудi айтамыз.
Тарих сабаѕында гуманитарландыру љдерiсi тарихта
болѕан барлыћ iзгiлiк пен игiлiктердiѓ адам ћолымен
жасалѕанын, оныѓ ћызметiн, рлiн, еѓбегiн крсетудi бiрiншi
орынѕа ћоя бiлуден крiнедi. Тарихтаѕы аса крнектi
ћайраткерлердiѓ мiрi мен ћызметiн жан-жаћты ашып
крсету,  оћушыларды  соларды  љлгi  етiп  тќрбиелеу,  олар-
дыѓ  халыћћа  жасаѕан  жаћсы  iстерiн  дќрiптеу.
Мџѕалiм осы џстанымды оћушыларымен ћарым-ћаты-
насында ћолдана бiлуi тиiс. Мџныѓ зi те кљрделi де ћиын
мiндет, оныѓ љдесiнен шыѕа алу мџѕалiмнiѓ шќкiрттерiн,
мектеп оћушысыныѓ психологиясын ћаншалыћты бiле-
тiндiгiне байланысты. Бџл талапты жљзеге асыру љшiн
оћушылардыѓ орындайтын ќртљрлi тапсырмаларын бiрте-
бiрте ћиындатуѕа, олардыѓ iшiнде ойлау ћызметiн дамытуѕа
баѕытталѕан тапсырмалардыѓ кбiрек болуына кѓiл блген
жн. Мџныѓ зiнде де ќр оћушыныѓ зiндiк ерекшелiгiн —
ћабiлетiн, ынтасын, ћызыѕушылыѕын мџћият ескерiп
отырѕан  дџрыс.

5
Тарих пќнiнiѓ, оныѓ ќрбiр таћырыбыныѓ, сабаѕыныѓ
алдына ћойылатын басты љш маћсат (бiлiмдiк,  тќрбиелiк,
дамытушылыћ)  бар.  Ћазiргi  кљнде  де  бџлардыѓ  маѓызы
арта тљсуде. Сабаћтыѓ дамытушылыћ маћсаты оћушы-
лардыѓ ойлау ћабiлетiн арттыруѕа баса назар аударып
отыруды талап етедi.
Тарихты оћытудыѓ дќстљрлi џйымдастыру нысандары:
сабаћ,  семинар,  дќрiс,  бiлiктердi ћалыптастыруѕа жќне
ћолдана бiлуге љйрету; конференция, консультация,
экскурсия жќне таѕы басћалар. Ќрине, мџѕалiмнiѓ семинар
мен дќрiстi џйымдастыруына оћушылардыѓ алдын ала
дайындыѕы ћажет.
Тарих сабаѕыныѓ бџрыннан пайдаланылып келген тиiмдi
тџрпатымен ћатар, ћазiр озат мџѕалiмдер тќжiрибесiнде
сабаћтыѓ дќстљрлi емес: пiкiрсайыс, рлдiк,  тљрлендiрiлген,
театрландырылѕан,  топћа   блiп   жарыстыратын,  саяхат,
сабаћ-конференция,   кеѓес    беру,  кiрiктiрiлген,   аукцион,  тарих
дѓгелегi,  ойын-сабаћ,  сабаћ-викторина,   сабаћ-бќйге,
мџражайдаѕы   сабаћ  сияћты тљрлерi де ћолданылып жљр.
Оћытудыѓ ћандай нысаны мен сабаћтыѓ ћандай тљрiн
таѓдау материалдыѓ мазмџнына тiкелей байланысты. Демек,
оћу материалыныѓ ойдаѕыдай меѓгерiлуi сабаћтыѓ тиiмдi
тљрiн таѓдау арћасында жљзеге асады. Жиi ћолданылатын
дќстљрлi   безендiрулер  кмегiмен таћырып мазмџнын
џѕындыру ќдiстерiмен ћатар, жоѕары сыныптарда оћу-
шыныѓ жауабына ћатысты пiкiр айту; мќтiндегi негiзгi
мќселенi  табу;  кескiн  картамен,  жџмыс  дќптерлерiмен
жќне ћосымша дидактикалыћ материалдармен жџмыс
iстету; туѕан лке материалын пайдалану; тљрлi жазбаша
жџмыстарды (баяндама, хабарлама) орындату,  т. б.  ќдiс-
тќсiлдерiн  оћу  барысында  тарихи  оћиѕаларды  таразылай
бiлуде  кп  септiгiн  тигiзедi.
Тарих пќнiн оћыту теориясы мен ќдiстемесiнде оћытуды
мiрмен, ћазiргi кезеѓмен байланыстыру талабы ћойылѕан.
Бџл талапты орындауда тарих пќнiнiѓ мљмкiндiгi мол.
Мысалы, «Ћазаћстанда тџратын зге этникалыћ топтар»
немесе «Тќуелсiз Ћазаћстан Республикасы» тарауларындаѕы
таћырыптардыѓ мазмџны кљнделiктi мiрмен, ћазiргi
кезеѓмен тыѕыз џштасып жатады. Бiраћ осы пќн бойынша
сабаћ беретiн џстазѕа кљнделiктi сабаћ материалын ћазiргi
ћоѕаммен, Ћазаћстанныѓ iшкi, сыртћы жаѕдайымен