Сөж тақырыбы: “Әлеуметтанулық қиял” түсінігі



жүктеу 71,23 Kb.
Дата24.10.2022
өлшемі71,23 Kb.
#39820
«Әлеуметтанулық Қиял» түсінігі

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі


Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті



Факультеті «Химия және химиялық технология»
СӨЖ
Тақырыбы: “Әлеуметтанулық қиял” түсінігі

Орындаған: Сейтбек Айгерім


Тексерген: Авсыдыкова К.А.

Алматы 2022 ж


Қиял — сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының субъективтік образдарын қайтадан жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға ғана тән психикалық процесс: «...барлық жан қуаттарын (рухани күштерді) тек қиял ғана өзіндік сақталатын сөзімдік заттарды модельдендіре алады» (әл-Фараби). Адамда қиял пайда болған кезде ми қабығында бұрын жасалған уақытша байланыстар түрлі комбинацияларға түседі де, жаңа нәрселердің бейнесі туып отырады. Уақытша байланыстарды қайта жасап, өндеу процесінде екінші сигнал жүйесі шешуші рөл атқарады. Адамдардың қиялына тән кейбір ерекшеліктерді төмендегіше топтастыруға болады:

  1. әр адамның қиял ерекшеліктері оның жеке қызығулары мен қасиеттеріне, алдына қойған мақсатына байланысты болып келеді. Бүл арада суды аңсап шөлдеген жолаушының қиялы мен екі-үш күннен кейін емтихан тапсыратын студенттің машинасының тетігін жетілдіруді ойлап жүрген инженердің қиялын салыстырып көруге болады;

  2. қиялдың мазмұны мен формасы адамның жас және дара ерекшеліктеріне де, білім тәжірибесіне де байланысты. Мәселен, көргені де, түйгені де көп, өмір тәжірибесі мол, әр тарапты білімі бар ересек адамның қиялы мен енді ғана өмірге аяқ басайын деп түрған жеткіншектің қиялын бір өлшемге салуға болмайды;

  3. Қиял адамның өскен ортасына, этностық ерекшелігіне, табиғат, жер-су қоршауына байланысты да көрініп отырады. «Жаратылыстың құшағында,—деп жазады М. Жүмабаев, — меруерт себілген көк шатырдың астында, хош иісті жасыл кілем үстінде, күнмен бірге күліп, түнмен бірге түнеп, желмен бірге жүгіріп, алдындағы малымен бірге өріп, сары сайран далада түрып өсетін қазақ баласының қиялы жүйрік, өткір, терең болуға тиісті».

  4. қиял адамның барлық психикалық құбылыстарымен ұштасып жататын процесс. Мәселен, алға қойған мақсатты жоспарлап, жүзеге асырудың жолдарын іздестіру қиялсыз мүмкін емес. Бұл - қиялдың ерікпен байланысына жақсы мысал. Қиялдың ойлау процесінде алатын орны ерекше. Өйткені ойлау белсенділігі адамды шығармашылық әрекетке жетелейді. Ал ондай әрекет қиялдың өте күшті дамуын қажет етеді. Ойлау мен қиял бір-бірімен тығыз байланысты. Жан қуаттарының осы екеуі де мәселені шешуге, сұраққа жауап беруге қатысады. Бірақ қиялда мәселені шешудің өзіндік ерекшелігі болады. Қиял — мәселені суреттеу, жанды көрініс арқылы шешсе, ойлау оны тірі суретсіз жалпылай, ұғым, пікір, тұжырым түрінде шешеді;

  5. адам қиялы еңбек процесінде, іс-әрекет үстінде жарыққа шығып, дамып отырады. Мұндағы негізгі шарт: саналы мақсаттың болуы, болашақты болжай алу, істейтін еңбектің нәтижесін күні бұрын көре білу, яғни оны өңдеп, өзгертіп, елестете алу — адам қиялына тән негізгі белгілер. Қиялда адамның дүние жөніндегі әр түрлі таным-түсінігі әртүрлі формада қиюласып, жаңа сапаға ие болады. Қиял бейнелері адам қажеттігінен тәуелді бола түрып, оны белсенді кызметке итермелейді, творчестволық ісіне күш-жігер қосады. Қиял тек теориялық және практикалық қызметте ғана емес ол адамның бүткіл рухани өмір жүйесінде елеулі орын алады. Кісінің өмір жолы, жеке басының ойдағыдай дамуы, даралық қасиеттері, іс-әрекетінің құрылымы, өмір салтының қалыптасуы мұнсыз мүмкін емес. Адам санасының жануар психикасынан басты айырмашылығы адамда ойлаумен қатар қиял әрекетінің болғандығында.

Айдаһардың бейнесін Италияның атақты суретшісі Леонардо да Винчи қиял арқылы былайша суреттейді: «Көкжал аңшы иттің не жай иттің басын саламыз, оған басқа мысықтың көзін саламыз, құлағы үкінікі болады, мұрыны тазынікі секілді, қасы арыстандікі, самайы — әтештікі, мойыны суда жүзетін тасбақанікі сияқты». Осы бейненің өзі шындықта бар нәрселерді топтастыру арқылы туып отыр. Бірақ осы топтастыру нәтижесінде келіп шыққан тұтас образдың өзін көре білу үшін адамға ең күшті, өрен жүйрік қиял қажет. Қиял процесінің адам әрекетінің қандай саласында болмасын зор маңызы бар. Қиялдың өзі осы әрекет арқылы өзгеріп, дамып отырады. Тіпті бала қиялындағы фантастикалық образдардың өзі де оның танымын кеңейтетіндігі, қоғамдық тәжірибені меңгеруге жағдай жасайтыны, мұның өзі баланың психологиясына қатты әсер ететіні байқалады. Қиялдың адам қажетіне асуы, оның шындықпен байланысты болып келуі адамға ерекше қанат бітіріп, оның ілгері өрлеуіне себепші болады. Халық «Қыран жетпеген жерге қиял жетеді» деп өте тауып айтқан. Бір кезде талантты орыс ғалымы Қ. Э. Циолковский (1857-1935) космосқа ұшуды армандап еді. Космос кораблімен аспан әлеміне тұңғыш жол салған Ю. Гагарин мен қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіровтің және басқаларының ерліктері осындай шындықпен тығыз байланысты қиялдың іске асуы болып табылады.
Әлеуметтанушылар тұжырымдаманы әр түрлі түсінеді, бірақ диапазон бірнеше маңызды ортақ белгілерді ұсынады. Олар бірігіп, К.Райт Миллс социологиялық қиялды «жеке тәжірибе мен кең қоғам арасындағы қатынасты түсіну» деп анықтады деген тұжырым жасайды.
Социологиялық қиял - бұл күнделікті өмірдегі біртектіліктен бас тартуға тырысатын өмірге деген көзқарас. Нақтырақ айтқанда, социологиялық қиял жеке тұлғаның өмірбаяны тарихи процестің нәтижесі болып табылатындығын және үлкен әлеуметтік контексте болатындығын терең түсінуді дамытады.
Социологиялық қиял: Социологиялық сұрақтар қоюға және жауап беруге қиялды ойды қолдану. Әлеуметтанушылық қиялды қолданатын адам күнделікті өмірдің үйреншікті әдеттерінен «өзін ойлайды».
Социологиялық қиялды сипаттаудың тағы бір тәсілі - бұл әлеуметтік нәтижелер біздің істегенімізге негізделгенін түсіну. Осы анықтаманы кеңейту үшін, қоғамдағы кейбір нәрселер белгілі бір нәтижеге әкелуі мүмкін екенін түсіну керек: аталған факторлар - басқаларға әсер ететін нормалар мен мотивтер, әлеуметтік контекст және әлеуметтік әрекет сияқты мысалдар. Біз жасайтын нәрселер: бізде қалыптасқан жағдай, бізде бар құндылықтар және айналамыздағы адамдардың әрекеті. Бұл құрылғылардың барлығының бір нәтижеге қалай қатысы бар екенін тексеру үшін зерттеледі. Социологиялық қиялды жеке адам мен қоғамның өзара байланысын түсінетін ақыл-ойдың сапасы деп те қарастыруға болады.
Осы нәтижелерді қалыптастыратын нәрселерге мыналар жатады (бірақ олармен шектелмейді): әлеуметтік нормалар, адамдар өз әрекеттерінен не алғысы келеді (олардың мотивтер) және олар өмір сүретін әлеуметтік контекст (мысалы, ел, уақыт кезеңі, олар араласатын адамдар).
Социологиялық қиял дегеніміз - бір көзқарастан екінші көзқарасқа ауысу мүмкіндігі. Социологиялық қиялға ие болу үшін адам жағдайдан алшақтап, балама көзқарас тұрғысынан ойлауы керек. Бұл бізден «өзімізді күнделікті өмірден алшақтап ойлап, оларға жаңаша қарауды» талап етеді. Білімді алу үшін, күнделікті жағдайға емес, жеке жағдайлардың жеделдігінен арылып, жағдайларды кең контекстке енгізу маңызды.
Миллс социологиялық қиялдың «жеке проблемаларды қоғамдық мәселелермен» байланыстыратын күшіне сенді.
Тарихи және білуге ​​деген ұмтылыс бар социологиялық мағынасы қоғамдағы сингулярлық индивидтің, әсіресе олардың уақыт аралығында. Мұны істеу үшін социологиялық қиялды әр түрлі адамдардың ішкі жан дүниесі мен сыртқы мансабы үшін мағынасы жағынан үлкен тарихи сахнаны жақсы түсіну үшін пайдалануға болады. Егер өткен тарихтағы барлық оқиғалар туралы ой елегінен өткізген болса, социологиялық қиялды практика жүзінде дәл сол заңдылыққа сүйене отырып, қазіргі уақытқа дейін жүргізсе болады. Миллс тарихты социологиялық қиялдың маңызды элементі деп тұжырымдады. Бұл әртүрлі тарихи оқиғалар қазіргі қоғамды және оның ішіндегі әрбір жеке тұлғаны қалыптастырды. Бұл адамға өткен тәжірибелерге сүйене отырып, өз өмірінің басқалармен салыстырғанда қай жерде екенін көруге мүмкіндік береді. Миллс өз жағдайларын шынымен түсіне білген жағдайда ғана өзін шынымен түсінуге болады дейді.
Тағы бір көзқарас: Миллс социологияны таңдады, өйткені ол «... әлеуметтік әділетсіздікті ашуға және оған жауап беру үшін ұғымдар мен дағдыларды ұсына алады» деп санады. Ол ақырында әлеуметтану кәсібінен көңілі қалды, өйткені ол өз кітабында сынға алған жауапкершіліктен бас тартып жатқанын сезді Социологиялық қиял. Миллспен бірге кейбір кіріспе әлеуметтану сабақтарында социологиялық қиял тәрбиеленеді және оның социологиялық қиялды ерлер мен әйелдерге «ақпаратты пайдалануға және ақыл-ойды дамытуға көмектесетін ақыл-ойдың сыни сапасы ретінде қалай сипаттағандығы туралы» әлемде болып жатқан және өз ішіндегі болып жатқан нәрселер туралы ».
Социологиялық қиял дегеніміз - өзін күнделікті өмірден тыс орналастыру және өзінің іс-әрекетін немесе өмірін үшінші тарап тұрғысынан қарастыра білу. Бұл іс-әрекетке басқаша ықпал етуі мүмкін әлеуметтік нормалар немесе факторлар әсерінен гөрі өзін-өзі білетін шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді. Социологиялық қиялдың болмауы адамдарды өте бей-жай қалдырады. Апатия бұл көптеген мәселелердің себебі болуы мүмкін «рухани жағдай». Бұл проблемалар - моральдық сұмдыққа қатысты сценарийлерде ашуланудың болмауы, олардың басшыларының (саяси немесе таныс) зұлымдықты қабылдауы және олардың басшыларының әрекеттері мен шешімдеріне моральдық реакция жасау қабілетінің болмауы. The Холокост бұл қоғам өзін көшбасшы билігіне бергенде және социологиялық қиялды пайдаланбағанда болатын жағдайдың классикалық мысалы. Холокост диктатура жағдайында абсолюттік билік принципіне негізделді, онда қоғам апатияның құрбаны болып, олар жасаған қасіреттерден ықыласпен бас тартты. Олар қабылдаған шешімдерді ерікті түрде қабылдады Адольф Гитлер бұйрықтарды орындады, өйткені олар өзін-өзі тану мен моральдық кодексті жоғалтты, содан кейін жаңа әлеуметтік қабылдады моральдық кодекс. Осылайша олар Гитлердің бұйрығына моральдық реакция жасау мүмкіндігінен айырылып, өз кезегінде 6 000 000-нан астам еврейлерді, басқа азшылықтар мен мүгедектерді қырып тастады.
Социологиялық қиял қоғам ретінде әлемнің социологиялық түсініктері мен ақпараттарын қамтиды. Біз оны қалай түсіндіреміз және оны қалай көреміз. Байланыс орнату үшін адам жеке өмірді және қоғам өмірін бір уақытта түсінуі керек. Осылайша, өз өміріндегі жағдайларды нақты әлемдегі жағдайлармен салыстыру.
Бұл адамдарға, оқиғаларға және жағдайларға байланысты емес, біздің әлемге қалай қарайтындығымызға және белгілі бір психикалық кедергілерден қалай өтетіндігімізді өзгертуге көмектеседі. Бұл бізді өзгелердің орнына қоюға мәжбүр етеді, осылайша кейбір мәселелерімізді шешіп, өзімізге жеке пайда әкелеміз.
Мұның бәрі біздің жеке жағдайларымыз бен әлеуметтік жағдайлардың, жалпы қоғамдастыққа әсер ететін қарапайым ерекшеліктерімен байланысты. Өз кезегінде қоғамдағы күнделікті күрестер мен заттарды қалай тиімді жеке таңдау жасауға және өзімізге пайда келтіруге, әлемді жақсартуға шығару үшін пайдалану керектігін анықтау. Бұл өмірді жеңілдететін, стрессті азайтатын және жалпы алғанда, бізді пайда әкелетін және бақытты ететін жағдайларға әкеліп, жеке тұлға ретінде дұрыс әрекет ету.
жүктеу 71,23 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау