Соы кездері сапасыз білім, сатып алынан диплом, баыт-бадарсыз білім беріп отыран оу орындарыны мәселесі ушыты. Бан Елбасыны

6

www.facebook.com/aikyn.kz

www.twitter.com/aikyn_gazeti

e-mail: aikyngazeti@gmail.com

WWW.AIKYN.KZ



PARASAT

№141 (3606) 

14 ҚЫРКҮЙЕК 2019 СЕНБІ

AI  YN

Q

Q

P.S.

 

рине, мәдениетсіз қоғам жасай алмаймыз. «Мың ліп, мыр тірілген» 

қазаққа лмейтін жыр арнаған Жұбан Молдағалиевтің еңселі ескерткіші 

Орал трінде қасқайып тұрса, бұл да Қабиболла әкімнің жеңісі. Санкт-

Петерборда тұңғыш Думаға қатысқан қазақ, лихан Бкейхановтың 

бюсті қойылса, ол да Қабиболла Қабенұлының жемісі. Батыстағы  

мәдениет ошақтарын аман сақтап қалғаны үшін де әкімге дән-риза 

халық кп. Қабиболла Қабенұлының батыстықтар ерекше құрметтейтін 

тағы бір қасиеті – турашылдығы, кішіпейілдігі, тазалығы.  Қазақстан 

тарихында 8 жылға жуық әкім болған адам жоқ. Бұл да Қабиболла 

Қабенұлына тиесілі. Демек, Қабиболла Жақыповтың Батыста лмейтін, 

шпейтін ізі қалды. Тәуелсіздік уығын тіктеген кптеген ісі әлі талай 

айтылар.

...Ең бастысы, Қабиболла салған соқпақ бар. Ол соқпақ ұзақ жылдар 

бойы елдің есінде, жұрттың жадында қалары сзсіз. 

Қазақ ғылымында алғашқы 

текстологиялық жұмыстар Абай 

шығармаларын бастыру ісінде 

айқын крінді. Бұл жұмыстың 

басы-қасында Мұхтар #уезов, 

оның талантты шәкірттері Мұрат-

бек Бжеев, Қайым Мұхамедханов 

болып, қыруар іс тындырғаны 

бел  гілі. Осы ғалымдардан ке йін 

фольклор мұраларын тексто ло-

гиялық жнге қоюда бірден-бір 

мәтінтанушы бірегей маман, з 

ісінің білгірі Телмұхамед Қана-

ғатов зор еңбек сіңірді. Бұл есім 

кпшілікке соншалықты таныс 

болмағанымен, ғылыми қауым 

оны туа біткен талантты текстолог 

ретінде жақсы біледі. 

Телмұхамед Қанағатов – екі 

бірдей алып империяда ғұмыр 

кешкен мірбаяны ерекше жан. 

Ол мәтінтанушы маман ғана емес, 

Қытайдағы қазақтар арасында 

мемлекет қайраткері деңгейіне 

ктерілген тарихи тұлға. 1919 

жы лы бұрынғы Семей облысы 

Ая кз ауданының Қарақол ауы -

лында ауқатты отбасында мір ге 

келген жеткіншек, сонау 30-жыл-

дар басындағы дүрбелеңде бай 

ұр пағы ретінде ата-анасымен 

бірге Қытайға ауа кшті. Балалық, 

жастық шағы Қазақстанмен 

шека ралас Шәуешек қаласында 

тіп, бір кезде Алаш басшылары 

Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып 

Дулатұлы талай рет бас қосқан осы 

шаһарда Шығыс Түркістандағы 

ұлт-азаттық қозғалысының ксем-

дері Шәріпхан Жеңісханұлы мен 

Дәлелхан Сүгірбайұлынан тәлім 

алды. 8мірге сергек қара ған жігіт 

гоминдан режиміне қарсы азаттық 

күресте Дубек Шалғынбаев, Жағда 

Бабалықұлы, Қалдыбай Қанафин, 

Гүлзина БЕКТАС

КІТАПХАНАНЫ ҚАЛАЙ 

САҚТАП ҚАЛДЫ?

Тәуелсіздік алған алғашқы 

жылдары кез келген ңірге де 

тір  шілік кешу оңай болған жоқ. 

На рықтың з заңдылықтары бар. 

Жалақы берілмейтін, зейнета қы 

жетпейтін, ауыл түгілі об лыс-

тың бюджеті жоқ, ауыр кезең дер 

басталды.  Ауыл мен ауыл жал-

ғас пай, жолсыз, газсыз, ауызсу-

сыз қалған қиын шақ еді. Дәл 

осындай  қиын кезеңдерде, ең бір 

күрделі тұста облыс  тізгінін қолға 

алу Қабиболла  Жақыповтың  

маңдайына  бұйырыпты. Мұндай 

сәтте елді тығырықтан алып шығу 

азаматтың азаматының ғана қолы-

нан келетін шаруа. Бұл  қалай 

жүзеге асты? 

«Ең бірінші адамға қажеті – 

се нім. Сенім болмаған жерде 

ел бас қару оңай емес. Рас, біз 

тә уел  сіздік  алған  алғашқы  жыл-

да ры әкім болдық. Ел үшін де, 

әкімдікті қолға алған азаматтар 

үшін де оңай кез емес еді. Бәріміз 

де жүрексіндік, бәріміздің де бо-

йы мызда «бұл қалай болар екен?» 

деген ой болғаны рас. Бі рақ мұндай 

сәтте адамды алға итермелейтін 

ерекше күш бола ды. Ол – туралық, 

тазалық, табан  дылық», – дейді 

Қабиболла Қабенұлы. 

ХХ ғасырдың 90-жылдарының 

басы. Экономика мен саяси ах-

уал тұралап тұрған кез.  8ндіріс 

бол маған соң, нім болмайтыны 

белгілі. 8нім болмаса, қаражат 

та жоқ. Не істеу керек? 8ңірдің  

эко  номикасын  ктеру – басты 

па рыз. Одан блек, мәдениеті мен 

әле уеті тағы  бар. 8зге ңірлерде  

жап пай жабылып жатқан кітап-

хана, мәдениет үйлерін сақтап 

қалу керегін әкім жақсы түсінді. 

Бір-бірін жалғап жатқан жолы жоқ 

 үш аудан: Казталовка, Жәні бек, 

Бкей ордасын ойлаңыз. Шал-

ғай дағы ауданнан  ағайын облыс 

орталығы Оралға кітап оқуға келе 

алмайтыны белгілі. Мәдениет 

ТЕКСТОЛОГИЯ 

ТАНУДЫҢ ТЕЛҚОҢЫРЫ 

ТУРА ЖОЛДАН 

ТАЙМАҒАН  

Филология ылымыны  

әдеби мралар мен тарихи 

жаттарды кне мәтіндерін 

анытайтын крделі бір са ла-

сы – текстология. Мәтін та ну 

а за ылымында ХХ асыр-

ды ортасында ана негізі 

а ланып,  ылым  дәре же сіне 

ктерілді. 

Мәжіліс депутаты $абиболла Жаып «сотыпалы, 

сопаты» жылдардан тті. $рылысшы ызметінен 

бастап, $азастан Парламенті Мәжілісіні траасы 

мәртебесіне дейін ктерілді. (мірлік кредосы – 

туралы, тазалы.  Елді экономикасы тралап, саяси 

жйе кйреп, халыты трмысы мейлінше тмендеп, 

«балапан басымен, трымтай тсымен» кеткен иын 

уаыттарда талай жауапты ызметтерді атарды. (з 

станымынан, адалдыы мен азаматты алыбынан 

еш уаытта айырылмады.

Ахметқали Бітімбаев сияқты қай-

рат керлермен бірге сіп, бірге 

шыңдалды. 

1941 жылы Үрімжідегі Шың-

жаң педагогикалық училищесін 

қытай тілінде оқып бітірген та-

лант ты жас алғашында Манас 

уе зін де бастауыш класта сабақ 

беріп, 1944-1945 жылдары Шың-

жаң провинциясының депар та-

мен тінде аудармашы болып істеді. 

Сол 1945 жылдың мамыр-тамыз 

айларында гоминдан үстемдігіне 

қарсы «үш аймақ тңкерісі» деп 

аталған ұлт-азаттық қозғалысына 

белсене қатысады. Одан кейінгі 

жылдар білікті де білгір басшының 

қызмет баспалдағымен су кезеңі 

бол ды. Тарбағатай аймағы тексеру 

комиссиясы бастығының орын-

басарынан бастап, үгіт-наси хат 

блімінің бастығы, аймақ тың 

білім басқармасының бастығы 

болған ол 1950-1952 жылдары Др-

біл жің уезінің басшысы қыз  метін 

атқарып, 1952-1955 жыл дары 

Қытай  коммунистік  пар тия сы 

Орталық комитетінің Шың жаң 

блімшесі жанындағы ұлттық 

біртұтас майдан блімін бас қара-

ды. 1955-1960 жылдары Тар ба-

ғатай аймағының уәлиі, яғни 

гу бер наторы  жоғары  лауазымында 

абыроймен істеп, ел құрметіне 

бле неді. Ордабұзар отызында 

алып империяның үлкен бір ай-

ма ғын басқарған жігерлі жас 

қыз мет істей жүріп, 1960 жылы 

Бей жіңдегі Қытай Компартиясы 

Орталық комитеті жанындағы 

Жоғары партия мектебін бітірді. 

Осы жылдары оған айрықша құр-

мет крсетіліп, Іле қазақ авто-

но  миялы облысы халық кілдері 

жиналысының, Шыңжаң-Ұйғыр  

автономиялы районы халық кіл-

де рі жиналысының депутаты 

болып сайланады. 

#рине, осындай үлкен қызмет 

сатысынан ткен оған одан ары 

сіп, жоғары шенге ктерілуге 

мүмкіндік бар еді. Бірақ отаншыл 

жүрек қызметтің бәрінен бас 

тартып, қырықтан енді асқан 

шағында туған еліне оралды. 

Сйтіп, 1961 жылдың басында 

Қазақстан Ғылым академиясының 

М.#уезов атындағы #дебиет және 

нер институтына аға лаборант 

болып жұмысқа қабылданып, жыл 

соңында кіші ғылыми қызметкер 

ретінде біржола орнықты.

Иә, Телмұхамед Ахметұлы бәз-

бі реу лер сияқты тмен қызметті 

місе тұтпай тулаған да жоқ, арлан-

ған да жоқ. Институттың қолжазба 

және текстология блімінде кіші 

ғылыми қызметкер болып зей-

нет демалысына шыққанға дейін 

жиырма жыл бойы жемісті еңбек 

етті. Ол атажұртына оралып, қыз-

мет бұйырғанына, оның үстіне 

ғұла ма ғалым Қаныш Сәтбаев 

негі зін салған Ұлттық Ғылым 

ака  демиясы  құрамындағы  ұлы 

жазу шы-ғалым Мұхтар #уезов 

мір бойы ғылыми жұмыстар 

жүр  гізген киелі шаңырақта жұмыс 

істей тінін үлкен бақытқа балады. 

Бала жасынан араб жазуымен 

хат танып, кейін з бетімен араб, 

парсы, орыс тілдерін жетік мең-

гер ген, татар, збек, қырғыз, ұй-

ғыр тілдерін ана тіліндей білген 

ерекше зерек, түсінуге қиын талай 

қолжазбаны оңай оқыған кәнігі 

маман Телмұхамед Қанағатовқа 

инс титуттың бай қолжазба қорын-

да қызмет ету, алғашқы күннен 

үлкен жауапкершілік жүктеді. 

Бұрын ғылыми жұмыспен арнайы 

айналыспаған білімпаз жан бұл 

іске құлшына кірісіп, ұжым сені-

мін молынан ақтады. 

Институтта ткерген жиырма 

жыл аралығында қажырлы қол-

жаз батанушы Орталық ғылыми 

кітапхана мен институттың 

ға Қазақстан табан тіреді. Сол чем-

пионат ткеннен кейін ертесіне 

үш жүз бала үйірмеге жазылыпты. 

#лем чемпионатының  балаларға 

қандай рух бергенін осыдан-ақ  

байқап отырған шығарсыздар», – 

дейді Қабиболла аға. 

#лі күнге батыстықтар бұл 

жарысты аңыз қылып айтады.  

#лем чемпионаты  балалардың 

жүрегіне жеңімпаздық дәнін септі. 

#рине,  әкімге Чапаевтың орнына 

Жұбанның ескерткіші тұрғаны 

керек.  «Чапаевтың ескерткіші 

тура орталықта тұр. Айналасы – 

саябақ. Жергілікті тұрғындардың 

демалуына да әдемі мүмкіндік 

жасалған. Ал ол орынға Жұбанды 

ауыстырайық десек, қарсылар кп. 

«Басқа жерге тұрғызыңдар» дейді. 

«Жоқ, Жұбанның ескерткіші де 

тұп-тура  осы орталықта тұруы 

ке рек» деп қасарысып бақтым. 

Сосын милиция бастығын шақы-

рып алып, «Ертең ескерткіш ті қоя-

мыз. Сендер жан-жағынан күзе тіп 

тұрыңдар» дедім. Қойдық. Нара зы 

болғандар да ақырында шулап-

шулап қойды», – дейді Қабең.

Қабиболла Қабенұлының тағы 

бір ерлігі – қазақ драма театрын 

ашуы. Оралда 1941 жылдан кейін 

драма театр болмаған. «Оралда 

Островский атындағы орыс драма 

театры бар. Ол XIV ғасырдың ба -

сында салынған. Ал қазақ театры 

ХХ ғасырдың басында ашыл ған 

екен. 1941 жылы театр ғимараты 

ртеніп кетіпті. Театр ртеніп 

кеткен соң, директорын соттап 

жібереді. Труппа қалды. Тарих 

бойынша, 1942 жылы 1 қыркүйекте 

Сталин Орал облысында  майдан 

шебін құру туралы  жарлығын 

шығарады. Орда, Жәні бек, 

Казталовка аудандары Вол-

гоградпен шектесіп жатыр. Во л-

гоградтың оң жағында не міс  тер, 

сол жағында тылдағы май дан-

герлер. Майдан шебі құрылған 

соң, труппаны Атырауға жібереді. 

Осылайша, батыс мүлдем театрсыз 

қалады. #кім болып келген 

1993 жыл дары ауыл ақсақалдары 

жиы лып, маған келді. «Біз осылай 

театр сыз отыра береміз бе? Бір 

ама лын таппайсың ба?» деп қол-

қа салды. Оралда зауыт кп. #р 

зауыттың з мәдениет сарай ла-

ры бар. Бір күні бір зауыттың 

бас тығын шақырып алдым да, 

«Құрманғали, сендердің мәдениет 

сарайларыңды аламыз» дедім.  

Ол зауыттың мәдениет сарайы 

әдемі жерде орналасқан. 8зінің 

саябағы бар. Сйтіп, зауыт дирек-

торы мен келісіп, 1993 жыл-

дың 16 желтоқсанында  театр-

д ы ң   ш ы м ы л д ы ғ ы н   а ш т ы қ . 

Жан- жақтан батыстан шыққан 

ар тис терді  жинадық.  «Жылына 

үш пәтерден беріп отырамын. 

Жас тарға жатақхана беремін» 

деп айттым. Киімдерін Мәскеу де 

тік тірдік.  Режиссерді  Маң ғыс -

тау дан алып келдік. 1997 жы-

лы жаңа ғимараттың ірге та сын 

қа ла дық.  Мәдениет  министр-

лі гі мен  келісімге  келуге  тура 

кел ді. Олар «комедия театрын 

ашыңдар» дегендей болды. «Драма 

театр болып ашылған соң, солай 

жалғастырған жн» деп, алған 

бетімізден қайтпадық. Батыс 

Қазақ стан облысындағы Хадиша 

Бкеева атындағы драма театрдың 

іргетасы осылай  қаланды», – дейді 

Қабиболла аға. 

ДАРЫНДЫ БАЛА 

ҚАЙДА ЕКЕН?

Бірде Қабиболла Қабенұлының 

кабинетіне рімдей жас жігіт келіп, 

қабылдауға жазылады. Бар-жоғы – 

16 жаста. Жастың да, жасамыстың 

да кңілін қалдырмайтын әкім жас 

баланың кіруіне қарсы болмайды. 

Жігіт – Бауман атындағы Мәс кеу 

мемлекеттік техникалық уни -

верситетінің студенті. # де ген-

нен әкімге:  «Менің әке-ше ше ме 

баспана беріңізші» депті. «Неге?» 

дейді әкім. Сйтсе, жас жігіт-

тің ата-анасы қаланың ше тін-

дегі барақ үйлерде тұрады екен. 

Тұрмысы те нашар. #ке-ше-

ше сі мектепте мұғалім. Жалғыз 

қарындасы бар. 15 жасында мектеп 

бітіріп, Бауманға оқуға түскен. 

Вундеркинд  баланы университет 

бірден оқуға қабылдаса керек. 

Сол жолы жас бала университет 

бітіріп келген соң, елге қызмет 

етуге уәдесін беріп кетеді. #кім 

де жастың тілегін жерге тастамай, 

әке-шешесіне үш блмелі пә-

тер  дің кілтін тапсырады. Бұл 

оқиға мүлдем ұмытылған. Ара ға 

жиырма жыл салып, әлгі жігіт-

тің  қарындасын Нұр-Сұлтанда 

кезіктіріпті. Қабиболла Қабенұлын 

танып, арнайы келіп, сәлем бе ріп-

ті.  Қазір сол бір дарынды жас Ир-

лан диядағы үлкен бір ком па нияда 

басшылық қызмет атқарады екен. 

Ата-анасының алғысын жеткізген 

қыз бала әкімге ризашылық сезі-

мін білдіріпті. Кісіге жасаған жақ-

сы лық ұмытылмайды деген – осы. 

қол   жазба  қорында  кз  майын 

тауы  сып жұмыс істеп, мыңдаған 

кне қолжазбаны қазіргі жазуға 

түсірді. #ртүрлі автордың оқылуы 

қиын, түсініксіз қолтаңбасымен 

жазылған мәтіндерді тірілтіп, 

ғы лыми айналымға енгізді. Инс-

ти туттың облыстарға ұйым дас-

тырған бірнеше фольклорлық 

экспедициясына қатысты. 

Қолжазба және текстология 

б лімі 1965 жылдан қолға алып, 

іс ке асырған бірегей ғылы-

ми басылым – «Қазақ қол -

жаз   ба ларының  ғылыми  си-

пат    тамасы»  атты  кптомдық 

анық  тамалық  жинақтың  жеті 

то мын құрастыруға атсалысты. 

Осы басылымның батырлар жы-

ры, ғашықтық жырлар, тарихи 

жыр лар, ХV-XIX ғасырлар мен 

ХХ ғасыр басындағы ақындар 

шығармалары, айтыс нері туралы 

анық тама деректер топтасқан 

том дарға 380 бет клемінде си-

пат  тама жазып берді. Бұдан бас-

қа жоғарыда аталған екі үлкен 

қор да сақталған араб әрпіндегі 

28 папка қолжазба материалын 

да қарап шығып, аңдатпасын 

әзірледі. Қолжазбатанушы-ғалым 

Мәлике Ғұмаровамен бірлесе 

отырып, «Крұғлы» дастанының 

29 нұсқасын кне араб жазуынан 

қазіргі әріпке түсіріп дайындады. 

Сонымен бірге шешендік сздер-

дің мәтіндерін іріктеп, 300 бет 

кле мінде жинақ құрастырды. 

1975 жылы жоспарланған «Алтай-

Тарбағатай халықтарының тарихи 

жырлары» атты жинаққа 12 бас па 

табақ клемінде мәтін дайын дап 

ұсынды.

Қолжазба білгірі Қанағатов 

бұ лардан зге кзге крінбей, ес-

ке рілмей келген тағы бір ауқым ды 

жұмыс – қорларға түскен к не 

қолжазба материалдарды дер ке-

зінде  оқып,  жарамды-жа рам  -

сыз   дығы  жнінде  жүздеген  пі кір 

жазды. Тағы бір ерекшелік – рес-

пуб ликаның  түкпір-түкпірін де гі 

фольклор мен ауыз әдебиетін 

жинаушылармен, белгілі халық 

ақындарымен хат арқылы да, жеке 

кездесу арқылы да тығыз байланыс 

жасау нәтижесінде бұрын белгісіз 

жыр-дастандар мен ертегі аңыздар, 

ақындар шығармаларының 

мәтін дері жинақталған он мыңға 

жуық жолдан тұратын қолжазба 

материалды әзірлеп, институттың 

қолжазба қорына тапсырды. 

Кеңестік кезеңде институттың 

кіші ғылыми қызметкері үш жылда 

бір рет жаңа мерзімге конкурс 

арқылы жасырын дауыс беру 

негізінде сайланатын. Телмұхамед 

Қанағатов үнемі осындай сыннан 

мүдірмей тіп жүрді. 1975 жылы 

16 қаңтарда Қолжазба және 

текс тология блімінде осындай 

мә се ле  қаралған  мәжілісте 

оның әріптестері – Мұратбек 

Бжеев, Шеген Ахметов, Бүркіт 

Ысқақов, Мәлике Ғұмарова 

сияқты ғалымдар Қанағатовтың 

бірден-бір қолжазбатанушы 

маман екеніне ерекше тоқталып, 

з қызметіне лайық білгірлігін 

бірауыздан атады. Сонда Шеген 

Ахметов: «Телмұхамед Қанаға-

тов – дайындығы мол, еңбекқор 

ғы  лыми  қызметкер.  Мұндай 

ма ман

 

  дар кп емес. Ол шығыс 

халық та рының  тілдерін  меңгерген. 

Ол кне араб әрпімен жазылған 

қиын қолжазбаларды оқи алады. 

8збекстанда Қанағатов сияқты 

мұндай мамандарға аға ғылыми 

қызметкердің еңбекақысын тлей-

ді» деп, үлкен ілтипат білдірген еді. 

Кеңес Одағы мен Қытай ара-

сын дағы 60-жылдары бастал ған 

қырғиқабақ қарым-қатынастар 

еліміздегі «қытайлық» атанған 

аға  йындарға  салқынын  тигіз-

бей қойған жоқ. Қой шаруа-

шы  лығында  еңбек  еткендер 

бол маса,  ғылым  саласындағы 

зерт  теушілерге  марапат  атаулы 

бұйыр мады. Телмұхамед Қанағатов 

Қытайда ел басқарған беделді 

қызметі үшін Шығыс Түркістан 

Республикасының «Истиклалит», 

«Азаттық» ордендерімен, екі рет 

«Садақат» медалімен, оншақты 

Құрмет грамоталарымен марапат-

та лып, еңбегіне лайықты құрмет 

крсетілді. Ал з елінде қаншама 

мыңдаған қолжазбалар құпиясын 

ашып, кптеген жинақтарда 

жария лануына тер тккен ерен 

еңбе гі ескерусіз қалды. 

«Мәдени мұра» мемлекеттік 

бағдарламасы бойынша жүз том 

болып шыққан «Бабалар сзі» атты 

баға жетпес фольклор шығар ма-

лары жинағының халыққа жол 

тартуына Телмұхамед Ахмет ұлы-

ның да үлкен үлесі бар деп нық 

се нім мен  айтамыз.  Осылайша, 

ұлты ның ұлағатты ұлы, бірегей 

білімпаз жанның еңбегі еш кеткен 

жоқ. 

«Білімді туған жақсылар аз да 

болса кппен тең» деп атақты ақын, 

батыр, қолбасшы Ақтамберді 

жырау дп басып айтқандай, ер 

жүректі қаһарман қайраткер, 

жаратылысынан бекзат, сырбаз да 

сыпайы, теңдесі жоқ білгір жан, 

бір зі бір институттың қызметін 

атқарған мәтінтанушы-ғалым 

Телмұхамед Қанағатовтың есімі 

ұрпақ жадында үлкен неге болып 

қала берері хақ. 

Серікқазы ҚОРАБАЙ, 

Рухани мұраны қорғау 

ж%ніндегі Қазақстан Ұлттық 

комитетінің  мүшесі,  профессор                                                                                

e

WWW

.AIKYN

Мәж

соп

баст

туралы

жйе к

«бал

уаыт

ста

орам кола мен бір қорап сникерс 

ұр лапты. Прокурор да, сот та еке-

уін соттап жіберуге бейім. #кім 

бұған жол бергісі келмеді. Бұл 

салаға жауапты адамдарды ша-

қырып алды да: «Балалардың 

ертең сотталып келгеннен кейінгі 

тағдырын ойладыңдар ма?  Олар 

түрмеден түзеліп келе ме? Сендер 

балаларыңа ақша бере аласыңдар. 

Ақша таба алмай отырған қанша 

отбасы бар? Олар не істеу керек? 

Ол баланың да сникерс жеп, кола 

ішкісі келеді. Сосын амалсыз ұр  -

лыққа барады» дейді. Сйтіп, 

екі баланы арашалап алып қала-

ды. Бұл сол Орал ңіріндегі  екі 

баланың ғана тағдыры. Одан блек, 

қанша тағдыр бар? Олардың да 

қылмыс жасамауына кім кепіл? 

Сол жылдары облыста балаларға 

арналған 32 спорт мектебі болған 

екен. Облыстық бюджеттен қар-

жы  ландырылады.  Ендігі  амал, 

осы мектептерді сақтап қалу. #рі 

спорт – балалар қылмысын азай-

туға да себеп болады. Осыны мық-

тап ой лас тырған Қабекең бір жағы 

ұлт сау лығын, екінші жағынан 

жұртты жаман дықтан сақтаудың 

амалын табады.

«1996-97 жылдар те қиын 

ке зең болды. Республикадан келе-

тін кмек жоқ. «Жасспірімдер 

арасында чемпионат ткізсек 

қайтеді?» деген ой туды. Оны ткізу 

оңай емес. #кімдікте ақылдаса 

келіп, шайбалы хоккейден әлем 

чем пионатын ткізейік деген 

тоқ  тамға  келдік.  Ұйымдастыру 

ко митетінің де з шарттары бар.  

Мұз айдыны барлық талапқа сай 

келуі керек. Оның үстіне,   Шве-

ция ға ұшақ та ұшпайды. Бар лы ғы 

тек Мәскеу арқылы. Оның зін-

де Мәскеуден Самараға келу ге 

тура келеді.  Қиындықтың бә-

рі не қарамастан, келісімге ке-

ліп, чемпионат ткізуге шешім 

шы   ғардық.    Швеция,  Норвегия, 

Фин ляндия, Ресей және Қазақ-

стан. Осы  бес мемлекеттен жас с-

пі рімдер қатысты. Стадион толып 

кетті. Бірінші орын – шведтер, 

екінші орын – Ресей, үшінші орын-

кетсе, кітап оқылмайтын болса, 

руха ни азық болмаса, адам биікке 

кте ріле ала ма? 

Қабиболла Қабенұлы сол күн-

дерді еске алып: «Облыс орта-

лы  ғындағы    болмаса,  жергілікті 

ңір дегі кітапханалар Мәдениет 

үйіне қарайды. Сол себепті, бі-

рін ші кезекте Мәдениет үйін сақ-

тап қалу керек болды. Ол үшін  

бір штатты тртке блуге тура 

кел ді. 25 пайызын клуб мең геру-

ші сіне, 25 пайызын кітап ха на-

шы ға, 25 пайызын еден жуу шы ға, 

25 пайызын нерпазға бердік. 

Адамдардың да келіспеске ама-

лы жоқ еді. 8мірбойы сол жерде 

қызмет атқарған жандарға басты-

сы – жұмысын сақтап қалу. Ғи-

ма рат бір апта қараусыз қалса, 

оның жағдайы не болатынын 

зі ңіз де білесіз. Біреу терезесін 

сын  дырады, біреу есігін ұрлайды. 

8йт кені жан бағу керек. Қоғам 

бір ден нарыққа бейімделіп кеткен 

жоқ. Біртіндеп қана кше бастады. 

Сол ауыр жылдарда қиындыққа 

шыдамай, күйреп кеткендер де 

кп. Бірақ біздің парызымыз – 

ел  дің еңсесін түсірмей, кп бо-

лып кмектесіп, тығырықтан 

алып шығу ғана болды. Соның 

ар қасында бірде-бір кітапхана, 

мә дениет үйі жабылған жоқ»,  – 

дейді. 

ОРАЛДАҒЫ 3ЛЕМ 

ЧЕМПИОНАТЫ

Батыста жабылмай,  қиын-

дық қа ттеп берген  саланың 

бірі – спорт. #кім спорт мектеп те-

рін қа лай сақтап қалды?  Кез келген 

мә лімет әуелі әкімге же те тіні бел гі-

лі. Алдына келген құ  жат тарды тек-

се ретіндер де, тексермейтіндер де 

бар. Ал Қабиболла Жақыпов ондай 

емес. Кез келген нәрсеге мұқият 

қарап, жіті қадағалап отырады.  

Бір де алдына келген құжаттардың 

бірінен жасспірім екі баланың 

қыл мыс жасағаны туралы ақпа-

ратты кзі шалады. Жалақы жоқ. 

Жұмыссыздық жайлаған.  Ұрлық-

қарлық кбейген кез. Екі бала 

не істеген дейсіз?  Киоскіден бір 

Кп жастың жүні жығылмады, 

қиындықтан қашып, қуыс-қуысқа 

тығылмады...

ҰЛТТЫ САҚТАҒАН АНАЛАР

«Қазақ қоғамын қиын кезең-

дер де сақтап қалған – әйелдер. 

8йт кені ер азаматтардың кбі 

күйреуік, қиындыққа кп тзе 

алған жоқ.  Ішіп кеткендер де, 

зін-зі құрбандыққа шалғандар 

да кп болды. Ал отбасын сақтау – 

әйелдердің иығына түсті. Шиеттей 

балаларды асырап-сақтау үшін күн-

түн демей еңбек етті. Иығы на ала 

дорбасын арқалап, базар жа ға лап 

кеткендер де  – аналар. Егер сол 

жылдары аналар осын дай тәуекелге 

бармағанда,  біз бұл қиындықты 

жеңіп шыға ал мас едік», – дейді 

Қабиболла Қабен ұлы. 

Бірде кейіпкеріміз станциядан 

түсіп, вокзалда кже сатып тұрған 

келіншекті креді. Сағат – түнгі 

трт. Жалғыз зі. Қолында бес 

литр кже, бес литр сүт, бес литр 

ай  раны бар.  Кп болса, пойыз үш 

минут тоқтайды. Қабиболла аға 

келіншекке жақындап, «мынаның 

бәрін сатып аламын» дейді. «Қан-

ша?» деп сұраса, «барлығы – 

250 теңге» депті. Келіншектің қо -

лына 500 теңгесін  ұстатып, жүре 

беріпті.  Бұл кезде бір блке нан ның 

құны – 30 теңге. 250 теңгеге  келін-

шек бала-шағасын асырау үшін үш-

трт күнге жететін азық алатын еді. 

«Аналардың сол бір жанкешті 

еңбегі туралы клемді шығарма 

жазылған жоқ. Бұл аналарға арнап 

повесть, роман жазсақ та артық 

емес. Олар отбасын ғана емес, тұ-

тас ұлтты, мемлекетті сақтап қал-

ды», – дейді кейіпкеріміз. 

ЧАПАЕВТЫҢ ОРНЫНДА 

ЖҰБАН ТҰР

Батыс Қазақстан облысы 

Ресейдің бес облысымен шектесіп 

жатыр. 8ңірде казактар да те 

кп. Ал сол жылдары  Оралдың 

ор та лығында    Чапаевтың  бір  емес, 

екі ескерткіші тұрды.  Чапаев ты 

алып тастауға  жергілікті тұр-

ғын дар қарсы. Не істемек керек?