Сыбайлас жемқорлықҚА Қарсы мәдениет негіздері

СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ НЕГІЗДЕРІ 
102
ішінде, 35 Үкімет қаулылары, 41 ведомстволық бұйрық және 154 жергілікті 
мемлекеттік  органдардың  қаулылары  мен  шешімдері  айқындалды  [21].
Мемлекеттік қызметшілерді конкурстық іріктеу, олардың мәртебесіне 
байланысты шектеулерді сақтау рәсімдерінің ашықтығы мен объективтілігі 
қамтамасыз  етілді,  іскерлік  қасиеттері  мен  кәсібилігіне  негізделген 
қабылдау және ілгерілету қағидаттарын енгізу процесі басталды.
2005  жылы  Президент  Жарлығымен  Қазақстан  Республикасы 
мемлекеттік қызметшілерінің Ар-намыс кодексі бекітілді [22].
Transparency International («Халықаралық жариялылық») халықаралық 
үкіметаралық ұйымының пікірінше, Қазақстан Республикасы мемлекеттік 
қызметшілерінің Ар-намыс кодексінің қабылдануы сыбайлас жемқорлық 
құқық бұзушылықтар жасау үшін алғышарттардың жолын кесуге тиімді 
әсер етті.
Мемлекеттік қызметшілердің ар-намысы мен қадыр-қасиетін қорғау 
саласындағы  серпілісті  жағдай  ретінде  Ар-намыс  кодексіне,  егер 
мемлекеттік қызметшінің атына сыбайлас жемқорлыққа қатысты негізсіз 
жария  айыптаулар  айтылса,  ол  тиісті  түрде  бұл  айыптауларды  теріске 
шығаратын  ақпаратты  табуы  тиіс  деген  норманың  енгізілуін  атауға 
болады.  
2005 жылдың 8 шілдесінде «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан 
Республикасының  Заңына  өзгерістер  мен  толықтырулар  енгізілген 
болатын,  онда  сыбайлас  жемқорлық  қылмыс  жасаған  адамдардың 
мемлекеттік қызметке кіруіне тыйым салатын нормалар қарастырылды, 
саяси  мемлекеттік  қызметшілерді  ротациялау  институты  енгізілді, 
бұлардың  барлығы  халыққа  және  ұйымдарға  тікелей  мемлекеттік 
қызметтер  көрсету  деңгейінде  жемқорлықтың  алдын  алудың  тиімді 
құралы бола білді.   
Өңірлерде  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күрес  мәслихаттар 
бекіткен  бағдарламалар  шеңберінде  жүзеге  асырылды.  Жемқорлыққа 
қарсы  күрес  мәселесі  облыстарда,  Астана  және  Алматы  қалаларында 
әкімдіктердің  отырыстарында,  сондай-ақ  облыстардың  құқық  қорғау 
органдарының және оларға теңестірілген прокурорлардың жанындағы 
үйлестіру  кеңестерінде  қарастырылды.  Тәртіптік  кеңестер  қабылдаған, 
сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзушылық  жасаған  адамдарды  жазалау 
туралы шешімдердің тиімділігін арттыру, сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
іс-қимыл мәселесінде тәртіптік кеңестердің қызметін үйлестіруді күшейту 
мақсатында олар Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері 
агенттігінің  қарауына  берілді.  Сонымен  қатар  сыбайлас  жемқорлыққа 
қарсы күрес саласындағы халықаралық ынтымақтастық та дамыды. Шет 
мемлекеттердің  құқық  қорғау  органдарымен,  арнайы  қызметтерімен, 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселелері жөніндегі халықаралық 
үкіметтік  емес  ұйымдармен  ынтымақтастықты  және  өзара  іс-қимылды 
орнату және нығайту бойынша жұмыстар жүргізілді [23].
Экономикалық  ынтымақтастық  және  даму  ұйымының  (ЭЫДҰ)  
2004 жылғы 14 желтоқсандағы кеңестік тобының бірауыздан қабылдаған 
шешімімен  Қазақстан  Республикасы  Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы 
күрес  жөніндегі  Стамбул  іс-қимыл  жоспарына  енгізілді.  Халықаралық 

1-ТАРАУ. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ:
ҰҒЫМЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ, МІНДЕТТЕРІ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫ
103
ұйымдардың  және  жұртшылықтың  өкілдері  еліміздің  сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы күрес саласындағы саясатын оң бағалады, сондай-
ақ республиканың халықаралық ынтымақтастыққа ұмтылуы атап өтілді. 
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күрес  жөніндегі  Стамбул  іс-қимыл 
жоспарына  сәйкес,  2005  жылдың  20-21  қазанында  Парижде  кеңесу 
тобының  кездесуі  болып  өтті,  онда  Қазақстандағы  және  Ресей 
Федерациясындағы  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күрес  мәселелері 
бойынша  заңдық-құқықтық  және  институционалдық  база  туралы 
ақпарат ұсынылды [24].
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы превентивті шара – еліміздің барлық 
өңірлерінде  жұмыс  істейтін  «бір  терезе»  қағидаты  бойынша  халыққа 
қызмет көрсету орталықтары болып табылады.
Сонымен,  2006–2010  жылдарға  арналған  Сыбайлас  жемқорлыққа 
қарсы  күрес  жөніндегі  Мемлекеттік  бағдарламада  инвестициялық 
жобаларды,  құрылысты  және  республикалық  маңызы  бар  автокөлік 
жолдарын  қайта  жөндеуді,  ауыл  шаруашылығы,  шағын  және  орта 
кәсіпкерлікті қолдауды жүзеге асыру үшін бюджеттен бөлінген қаржылық 
шығындардың  жұмсалуын  бақылауды  қамтамасыз  етуге  бағытталған 
іс-шараларды  қамтыды  [25].  Сондай-ақ  аталған  іс-шаралардың  ішінде 
мемлекеттік  сатып  алу  конкурстарын  өткізу  кезінде  жеке  және  заңды 
тұлғалардың мүдделерін көздейтін тұлғалардың қызметінің жолын кесу 
бойынша жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу, сыбайлас жемқорлыққа 
қарсы  мемлекеттік  саясатты  насихаттау,  құқықтық  базаны  жетілдіру 
мәселелері де қамтылды. 
Өз кезегінде, сыбайлас жемқорлықты азайтуға бағытталған іс-шаралар 
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 9 ақпандағы Қаулысымен 
бекітілген, 2006–2010 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
күрестің  мемлекеттік  бағдарламасын  іске  асыру  жөніндегі  Іс-шаралар 
жоспарында  да  көрініс  тапты.  Аталған  жоспарға  сәйкес,  Сыбайлас 
жемқорлыққа  қарсы  саясат  әртүрлі  өмір  сүру  саласында  сыбайлас 
жемқорлықтың туындауына ықпал ететін және мемлекеттік қызметшіні 
сыбайлас  жемқорлық  іс-қимыл  жасауға  итермелейтін  себептер  мен 
жағдайларды азайту тұрғысынан мемлекет пен қоғамның жан-жақты әрі 
кезекті іс-шараларын әзірлеу және жүзеге асыруды көздеді.   
2005-2007  жылдары  Қазақстан  Республикасында  «электрондық 
үкіметті»  қалыптастырудың  мемлекеттік  бағдарламасын  іске  асыру 
мақсатында  бірыңғай  ақпараттық  жүйені  енгізу  бойынша  жұмыстар 
жүргізілді, нәтижесінде ұйымдар мен халықтың мемлекеттік қызметшімен 
байланысы  қысқартылып,  сыбайлас  жемқорлық  көлемі  төмендеді  [26].
2007  жылдың  шілдесінде  «Қазақстан  Республикасының  кейбір 
заңнамалық актілеріне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселелерін 
жетілдіру бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан 
Республикасының  Заңы  қабылданған  болатын.  Бұл  Заң  бойынша  
32  қылмыс  құрамы  Қылмыстық  кодекс  бойынша  сыбайлас  жемқорлық 
ретінде  сарапталады.  Пара  алу  бойынша  қылмыстық  жауапкершілік 
қатаңдатылды. Мысалы, егер оған дейін лауазымды адамға пара алғаны 
үшін  бостандығынан  айырудың  барынша  ұзақ  мерзімі  бес  жылды