Схемотехника негіздері

оқу-әдістемелік құрал

Қостанай, 2014
УДК 621.0372

ББК 32.85я73

К 18

Рецензенттер:

Жикеев Азамат Айтпаевич, тех.ғ.к, ақпараттық технологиялар факультетінің деканы

Кудубаева Сауле Альжановна, тех.ғ.к, информатика және математика кафедрасының меңгерушісі

Джаманбалин Қадырғали Қоныспаевич, ф.-м.ғ.д, КӘТУ-нің ректоры

Калакова Гульсим Кабдуловна информатика және математика кафедрасының аға оқытушысы

Оқу-құралда 5В060200- Информатика мамандығының студенттері үшін «Схемотехника негіздері» пәні бойынша зертханалық жұмыстарды орындауға арналған оқу-әдістемелік құрал.

«Схемотехника негіздері» пәні болашақ инжинерлер үшін микроэлектроника білімдерін игеру үшін қажетті жағдайлар жасайды. Әдістемелік құралда жұмыстың мақсаты, қысқаша теориясы, схемотехниканың негізгі сұрақтары, негізгі тұсініктері мен анықтамалары, қарастырылады.

ББК 32.85я73

А. Байтұрсынов атындағы ҚМУ – нің ғылыми- әдістемелік кеңесімен бекітілген __.__.2013 ж. хаттама № __

© Калакова Г.К., 2014

№ 1 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

Бағдарламалық қамтамасыз ету : Electronics Workbench .

ҚЫСҚАША ТЕОРИЯЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕР

Зертханалық жұмыстардың орындалуы үшін мына мәліметте электр тізбегі элементтері қысқаша сипатталған болады. Бұл элементтер Electronics Workbench электрлік тізбек программасында қалай белгіленеді және нақтылықта қалай қолданы.Пиктограммаларды электр тізбектернің керекті элементтері бойынша қарау үшін, бұл жұмыстың қосымшасын қараңыз.

Оларға өткізгіштердің қатынау тұйіндері, диэлектриктер, ажыратқыштар және ауыстырып қосқыштар, резисторлар, конденсаторлар, өткізгіштер жатады.

Өткізгіш – электр тізбегі элементтерінің өзара қосылу құралы және тізбектін бір нүктесінен екінші нүктеге электр тогын тасмалдау қызметін атқарады. Өткізгіштің кедергісі минималды болуы қажет. Шынында өткізгіштің кедергісі үлкен емес. Есептеулерде, өте жиі, өткізгіштің кедергісі 0 тең боп саналады. Өткізгіш ол иілгіш диэлектрикпен қапталған (электрлік сым) жұқа металды сым (әдетте мыс сым).

Диэлектрик - бұл электрлік ток өткізбейтін және өткізгіштерді бөлу үшін қолданылатын электр тізбегінің элементі. Ең жиі диэлектрик – ауа болып табылады. Нақтылықта, диэлектриктің түрлері өте көп болады. Негізінде ол пластмассалар. Кез келген өткізгіш иілгіш немесе иілгіш емес диэлектрикпен қапталған. Схемаларда диэлектрик белгіленбейді.

Кілттер және қосқыштар - электрлік құралды жылдам қосуға және сөнуге арналған қызмет ететін құралдар (электр көзінің электр тізбекті қосу және сөндіру), электртізбекке элементтерді қосу және сөндіру.

Конденсатор – электр сыйымдылық жасауға арналған электрлік құрал. Диэлектрикпен бөлінген екі әр түрлі зарядталған пластиналарды конденсатор. Конденсатордың сыйымдылығы пластиналардың ауданына, олардын ара қашықтығына және диэлектрик электрлік қасиеттеріне тәуелді болады.

Резистор немесе кедергі – электрлік токқа кедергі жасайтын электрлік құрал. Резисторда жиналған электрлік токтын энергиясы резистормен қоршаған ортаға жылы түрінде ыдырайды. Сондықтан резистордін сипаттамасынын бірі болып –электрлік токтын номинал қуатты саналады . Қуаттын өлшеу бірлігі – ватт .(1 Вт немесе 1 W ). Резисторлардың қуатты әдетте 0,125 ден 2 дейін және одан да көбірек ватқа ие болады . Резистордың ең маңызды сипаттамасы кедергі болады . Резистордын кедергісі Ом мен өрнектеледі

Жартылай өткізгіштік диод – электрлік токты түзетуіге арналған тібек элементі. Диодтың қабілеттілігі оның қасиетімен түсіндіріледі – электрлік токты бір бағытта өткізу. Диодтың көп түрлері және класстары бар. Зертханалық жұмыстарда ең қарапайым жазықтық жартылай өткізгіштік диодтар қолданылады.

Электр коректену көзі.

Электр қоректену көзі – электр қоректенумен электрлік тізбекті қамтамасыз етуге арналған элементтер. Оларға батареялар, екіншілік электр қоректену көздері тұрақты және айнымалы (синусоидтық) токтың генераторлары (өндіргіш электржүйесі) жатады. Бұл көздер нақты тізбектерді қоректендіруге арналған. Аккумуляторлық батарея – бұл электрлік қоректенудің көзі, ал генераторлардың кернеуі тізбекке жеткенге дейін өңдеуден өтеді. Бұл өңдеуді екіншілік электр қоректену көздері орындайды. Әдеттегі осы өңдеу келесіде құрылады: кернеудің генераторын трансформатордың көмегімен төмендету (өндірістік электрожүйеде). Трансформатордың қуаты және төмендетілген кернеудің өлшемі тізбектің жүктеуіне саналады. Төмендеуден кейін, электрлік синусоидалді ток жартылай өткізгішті диодтармен жиналған түзеткішпен түзеледі. Онан әрі ток конденсатормен сүзіледі және стабилизатормен тұрақтандырады .

Зертханалық жұмыстарда 12V және 5V кернеулері бар екіншілік электрлік қоректену көздері қолданылады. Электрлік тізбектер, цифрлік элементтерді зерттеу жүргізіледі, олар тек қана электрлік қоректену кернеуімен ғана емес, баптауға арналған сигналдың көзімен де. Бұл көздермен импульстік генераторларды ( тік бұрышты токтың ) қолданылады. Стендыларда – ол мультивибраторлар. Аспаптардың панелінде Electronics Workbench-тің барлық көздері қолданылады. Бұл көздердің мінездемелері қалыпты өңделеді, керекті талаптармен өзгеріле алады. Оларға қатынау тәсілдері, олардың параметрлерін баптау және қысқаша мінездеме қосымшада белгіленген.

Электрлік - өлшеу құралдар

Электрлік - өлшеу құралдар – электрлік ток барын жазып қояды, қайсібір параметрдің сандық мінездемесі туралы мәлімет шығару немесе электрлік токтың формасы туралы мәлімет алу.

Жарықдиод электрлік-өлшеу құралдарға жатпайды. Бірақ ол берілген жұмыста қарастырылады, себебі ол жоғары деңгейлі сигналды нақтылау үшін қолданылады. Жарықдиоды жартылай өткізгішті диод болып табылады, сондықтан ол токты бір бағытта өткіздіреді (қара «Жартылайөткәзгішті диод»), және жарықты шағылыстырады.

Вольтметр – электрлік құрылғы, тізбектің кернеуінің өлшем бірлігін өлшеуге арналған. Вольтметр үлкен кедергіге ие болады, сондықтан да электр көзіне параллельді тізбекке қосылады. Вольтметрлер аналогты (белгімен) және цифрлік болады. Қазіргі кезде цифрлік вольтметрлер кеңінен таралған, себебі олар қолдануда ыңғайлы және нақтылау. Workbench бағдарламасында өлшеу диапазондарын автоматты түрде ауыстырғыш цифрлік вольтметр қолданылады. Өлшеуіш құрылғының шкаласында максимальді мән өлшеуіштердің диапазоны болып табылады.

Амперметр – электрлік өлшеуіш құрылғы, тізбек тогының күшін өлшеу үшін арналған. Амперметр өте аз кедергіге ие болады, сондықтан тізбекке электрлік көзіне тізбектей қосылады.

Осциллограф – электрлік-өлшеуіш құрал, электрлік токтың қалпын анықтайтын құрылғы. Осциллограф уақытқа байланысты электротоктың потенциалының өзгеруін көрсетеді, сондықтан оның көмегімен кернеудің үлкендігін өлшеуге болады.