Ш.Уәлиханов зерттеуші ғалым екендігін еңбектері арқылы

Шоқан Уәлиханов- 19 ғасырдың екінші жартысында қазақ даласында туған демократтық, ағартушылық мәдениеттің алғашқы және талантты өкілдерінің бірі. Оның философия, этнография, тарих , экономика, фольклор, әдебиет теориясы жайлы еңбектері бар 1855 жылы Шоқан Уәлиханов Орталық қазақстанды, Жетісу мен Тарбағатай аралайды.Қазақ халқының тарихы мен әдет-ғұрпы, діни ұғымдары жайында материал жинап қайтады. Осыдан кейін ол «Тәңір», «Қазақтардағы шамандықтың қалдығы» деген еңбектерді жазады.

Шоқан Уәлиханов Қырғыз елінде болғанда қандай шығармалар жазып алды?

Осы сапарлар барысында «Жоңғар очерктері», «Қырғыздар туралы жазбалар», «Қазақтың халық поэзияның түрлері туралы», « Ыстық көл сапарының күнделіктері», «Қытай империясының батыс провинциясы және Құлжа қаласы» атты еңбектерін жазып шығады. Бұл еңбектер жергілікті халықтардың тарихы, мәдениеті, әдебиеті, әдет-ғұрпымен тұтасып, аса жоғары бағаланған туындылар болып есептеледі. Шоқанның демократтық, ағартушылық көзқарасын анықтауда бұл еңбектердің үлкен маңызы бар.

Әдебиет мәселелері жөнінде шоқан сол кездің өзінде-ақ көп тың пікірлер айтқан ғалым «Қазақө халық позиясының түрлері» зерттеу еңбегінде тоқталатын болсақ, мұнда шоқан халықтың әдебиетіне оның қоғамдық, әлеуметтік өмірімен тығыз байланыстыра қарайды.Поэзияны халықтың рухани серігіне санайды. Бұл жайлы «Бұл халықтың ертеден өзіне тән тұрмысында есте қалдырмаған бірде-бір маңызды оқиғасы, бірде-бір тамаша адамы жоқдеуге болады. Олардың бірін суырып салма ақындар мен жыршылар жыр етсе, екінші біреулерінің атын кейінгі ұрпақ естерінде ұмытылмастай етіп белгілі бір сыбызғышы не қобызшы смузыканттар тастап кеткен»,- деп жазды.

Қорыта келе, Шоқан Уәлиханов қазақ тарихында қалдырған іздері әрқашан кейінгі ұрпақтың есінде болады деп ойлаймын,себебі Шоқан-өз еліне шын берілген қазақ тұрмысын ардақтаушы үздік тұлға. 244