Сәрсеке М. Шығармалары

274
Медеу СӘРСЕКЕ
Наркомат кеңсесі Ногин алаңындағы бұ 
рын әр түрлі ак-
ционерлік қоғамдар мен фирмалардың әкімшілік басқармалары 
қо ныс тепкен, «Деловой двор» деген жария атпен жұртқа мәлім 
болған, үлкен терезелері жы 
пыр 
лап кең алаңның үстінен, ту 
жоға рыдан құздиып тұратын еңселі үйде. Қаныш Иман тай ұлы 
қонақүйден ертерек шыққан-ды. Сегіз жыл дан бері сергелдеңге 
түскен мүд делі жұмысы бүгін өрге шығады не жарға құлап, көп 
жыл дарға жабулы қалады. Көңі лінің ала бұртып тынышсыздануы 
да содан. Әсі ре се таң атқалы. Қыстың қысқа күні бүгін ала бөтен 
ұзарып кеткендей, батпай қойған...
Үстіңгі қабаттағы қабылдау бөлмесіне жүрексіне кірді. Мұнда 
оны жасы жер орта лап қалған ер адам орнынан тұрып, ізетпен 
қарсы алды.
– Семушкин.
– Сәтбаев, қазақстандық геологпын.
– Қаныш Эмантаевич? Қош келіпсіз!.. 
Зың еткен қоңырау үні естілді. Семушкин ғафу өтініп, төргі 
бөлмеге беттеді. Келуші кабинетте жалғыз қалды. Шағын ғана 
төрт таған бөлме. Үлкен жазу үстелі, шынылы шкаф. Босаға жақта 
аспалы киім ілгіш. Жа ңа байқады: үлгілері өзгеше леу екі-үш қал-
пақ, сырт киімдер ілулі тұр. Демек, өзі ертелеу кел ген, наркомда 
кісі бар... Көңілі қоңыл тақ сып зеріге бастады, бейжай күй бойын 
тағы да шырмады. Қа бырғадағы сағаттың бірқа лып ты тықылы 
зорая түскен 
дей, дүңк-дүңк тарсылдап тұр. Құдды төбеңнен 
ұрғандай беймаза үн.
Көмекші кешікті. Ол кідірген сайын Қа ныштың тағаты таусы-
лып, ойы әр саққа ауытқып мазасыздана бастады.
«Қымбатты Григорий Константинович, Жезқазған жайында 
естіген боларсыз? Бір кезде оны орыс алпауыттары иемденген, 
одан соң әккі ағылшындар. Ағыл шын дарды, өзіңіз білесіз, рево-
люция қуып тастады...»
– Амансың ба, жолдас?!
Қаныш Имантайұлы оқыс дауысқа селк етіп, жалт қараған: 
ерекше көңілді, соны жайраңдаған жүздерімен де, дабырлаған 
үндерімен де сездіріп, еңгезердей-еңгезер дей мол денелі, келбеттері 
де бірыңғай мойыл қара үш-төрт адам қасында тұр.
– Сәлеметсіздер ме? 
– 
Сергоға келдің бе? Қазір кіресің, қым баттым, – деп мұртты 
қара іштарта сөйледі.

275
ШЫҒАРМАЛАРЫ
– Сен одан именбе, батыл сөйлес. Жал паңдаған жасық сөзіңді 
тыңдамайды. Ол сондай адам!
– Рақмет, жолдастар!
– Григорий Константинович босады, жүріңіз.
Бейтаныс кавказдықтармен танысып та үлгермеді, төргі 
кабинеттің есігін айқара ашқан Семушкинге еріп төрге беттеді.
ІІ
Наркомның кабинеті ерекше сәнді деп ойлаған. Рас, кеңдігі 
бірталай бар. Қаныш Иман 
тай 
ұлы бұдан да зор кабинеттерді 
көр ген, оларға қарағанда мынау шағын сияқты. Сән-салтанаты 
жұпыны. Төрдегі үстелдің артын да, бөлек тағанда бірнеше теле-
фон аппарат ы тұр. Терезе жақта тағы бір ұзынша үстел, оны 
жағалай арқалы орын дықтар қойылған. Бұ рышта, биік тағанда – 
домна пешінің макеті. Оның ал дында жаңа зауыттардың алғашқы 
өнімі болу керек – шойын, болат құймалары жатыр.
– Сәлеметсіз бе, Григорий Констан ти нович?
Бұйра шашты, қалың қабақ, бет-жүзі кел бетті бейтаныс қазақ-
стандыққа нарком аңыра көз тастап орнынан тұрды да, үстелін 
айналып келіп қолын ұсынды. Қаныш Иман тайұлы фамилиясын 
атады.
– Білемін, – деді нарком алдындағы был 
ғары креслоның 
біріне келушіні отырғы зып, екіншісіне өзі жайғасқан соң. Қайда 
тоқта ғанын, қалай орналасқанын тәптіштей сұра ды. Жауабына 
қанағаттанды білем, кенет қолына «Правда» газетін алып:
– Мынада сізді Қаныш Эмантаевич депті, ал маған жолдаған 
хатыңызда басқаша көрсетілген. Қайсысы дұрыс? – деді.
Наркомның нұсқап отырғаны – «Правда ның» 18 қараша күнгі санында 
жария ланған «Түсті металдар елі» деген мақала. Серго ның қызыл қарындашы 
соның өзі туралы жазыл ған тұсын қоршап қойыпты: «Ғалым-геолог Қаныш 
Эмантаевич Сәтбаев Жез қаз ған жай ын да тебірене сыр шертеді. Жезқаз ған – 
Ал тайдан мүлдем оқшау өңір... Оны көп жұрт білмейді, бірақ жуық арада бұл 
өлкенің атағы Қарағанды сияқты керемет дүрілдейтін бо лады. Мұнда қоры 
орасан мол мыс кеніш тері бар, олар шөл далада орна ласқан, сол өңірде бұрын 
қазақтар көшіп жүрген...»
Газетпен бірге қабаттасқан қағаздарды да та 
ныды. Осыдан 
бірнеше күн бұрын наркоматқа өзі жолдаған материалдар. Оның 
да әр беті қызылданып қалыпты, жуан-жуан сұ рақ әр жерде жы-
пырлап тұр... 

276
Медеу СӘРСЕКЕ
– Дұрысы – Имантаевич, – деді ол әр сөзін нықтай сөйлеп. – 
Газет тілшісі бір әріпті жаңсақ жазған.
Қобалжып отырғанын сөйтсе де сездіріп алды. Нар ком да соны 
аңғарған тәрізді. 
– Оқасы жоқ, қымбаттым, кейде солай бо ла ды, – деп Орджо-
никидзе жайдары жүзбен күлімсірей қарады. Қаныш та Сергоның 
жү зіне барлай көз жүгіртті: суретінен та ныс бейне... Портретінде 
бірақ жасаңырақ, кескі ні де сұлуырақ аңғары ла тын. Кең маңдайы, 
қою мұрты, жоталы мұр ны, мол төгілген бұй ра шашы дараланып 
тұратын. Ал мына қар сы алдында, қол со зым дай жақын да, өзі-
не қадала қарап отыр ған алпамса денелі кісі – суреттегі кейпіне 
ұқса ған мен, соның әкесі сияқты, әлдеқайда кек се, көз алды ісіп, 
маңдайын ирек-ирек сы зық тар шалған, жү зінде аса шаршаулы 
жанның белгілері менмұнда лап баттиып тұр. Ба дырайған қара 
көзі ішіне қарай тереңдеп кеткен. Кавказдықтарға тән қара-
торы өңі де сұрланып, жүдеу де сырқат күйінен хабар еткендей. 
«Қайдан жүдемесін – осыншама жұмыс, бір сәт дамыл жоқ!..» деп 
тебіренді геолог. 
– Сірә, даланың өз түлегі боларсыз? 
– Иен далада көшіп жүріп күнелткен ежелгі қазақ баласымын.
– Демек, шөл дала сырын жақсы білесіз.
Білемін деп бірден қолқ етуге геологтің дәті бармады. Профессор 
Ванюковтың: «Наркомның сізінен сақтан. Әңгімелесіп отырған 
кісісін ұнатпаса, «сіз» деп кенеттен сызыла қалатын қырсығы бар. 
Көбіне оны жорта істейді...» деген ескертпесі есіне түсті де:
– Көрген-баққаным сайын дала болған соң, жолдас нарком, 
оның жай-жапсарын аздап білемін, – деді.
– 
Қайда оқыдың? 
– Бастауыш білімді өз ауылымда, болыс тық орыс-қазақ мек-
тебінде алдым. Мамандығым бойынша Сібірде, Том технология 
институт ын да оқыдым. 1926 жылдан бері Ұлытау – Жез қаз ған ау-
данында геологиялық жұмыстамын, Григорий Константинович. 
– 
Демек, өндіріс сырына қанық, тісі шық қан мамансың. – Серго 
сәл еңкейе түсіп, машық әдеті ме, саусағымен кресло ның арқа сын 
бірер мәрте ұрғылап қойды.
– Иә, сегіз жыл болды! Жетерлік мерзім.
– Сонсоң да сегіз жыл бойы Главцветметтің білгіштерімен 
айқасып келемін де. Мықты сың! – деді кабинет иесі мырс етіп.
Қаныш Имантайұлы үндеген жоқ. Көзге түртіп тұрған шын-
дыққа не десін?.. 

277
ШЫҒАРМАЛАРЫ
Орд жоникидзе орнынан тұрып, үстелді айналып барып, Сәт-
баевтың арызын қолына алды.
– Түсті металл басқармасында әсіре біл гіш тер, әрине, аз емес, – 
деді нарком орнына қайтып келген соң. – Бірақ солардың бәрін 
түк білмейді деп бекерге жазғыруға бол май ды. Тәубе деу керек, 
ығай мен сығай дерлік ірі мамандар жұмыс істейді. Жә, сіз маған, 
Қаныш Иманта е вич, ту ра сын ай тыңызшы, Жезқазғанды түбе -
гей лі зерт теуге мұндағы жұрттың қарсы болуы не себептен? 
Сірә, өзін сынап отыр, әлде мәселенің мән-жайын білгісі ке-
леді? Геолог та ойын бүкпеуге бекінді.
– 
Басқарма мамандарының білгірлігіне менің ешқандай шүбәм 
жоқ. Бірақ әңгіме онда емес, Григорий Константинович, басқа-
да. Орталықтағы мамандар Жезқазғанның кен қорынан гөрі 
жағрафиялық орнынан, тым шеткері тұрғандығынан шошиды. 
Күні ертең күткен қор шықпай қалса, жауапкер ші лігіне қаламыз 
деп сақтанады. Ал Жез қазған кеніші шынында да шалғайда, шө-
лейт дала, су тапшы, жол атымен жоқ...
– Қисынды сөз, –

жүктеу 3,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: