Әлеуметтанулық зерттеудің бағдарламасы

Қоғамда болып жатқан əлеуметтік процестер мен құбылыстарды жете білу жəне оларды жан-жақты зерттеу үшін методология мен əдіс (метод), əдістеме (методика) міндетті түрде қажет. Əлеуметтанудың методологиясын əркім əрқалай түсінеді. Методология ұғымы гректің метедос, яғни таным тəсілі жəне логос, яғни ілім деген мағына беретін сөздерінен тұрады. Бір сөзбен айтқанда, методология ғылыми зерттеулер принциптерінің жүйесі. Эмпириктер методология туралы айтқанда оны техниканың жиынтығы жəне əлеуметтікті талдаудың жөні ретінде пайымдайды. Теоретиктер методологияны əлеуметтікке жету үшін арнайы əдіс, əдістеме жəне техниканы дайындау мен таңдауды қажетсінетін əлеуметтік шындық туралы белгілі бір пікірлер жүйесі ретінде қарастырады. Əлеуметтанушы эмпириктердің методология жөніндегі түсіндірмесі олардың əлеуметтану зерттеулерінде теорияның орны мен рөлін белгілі бір деңгейде жете бағаламауынан немесе олардың қолдануға жарамайтын теориялық тұжырымдамалардан бас тартуға тырысуынан туындағанын көрсетеді. Теоретиктердің методология туралы түсінігі теориялық зерттеулерді эмпирик алық ізденістермен тығыз байланыс орнатуға бағыттайды. Бірақ осы байланыс жөнінде тіс жарып ештеңе айтпайды. Сондай-ақ методология туралы əлеуметтану зерттеулерін теориялық жəне тəжірибелік деңгейлерде ұйымдастыру мен жүзеге асырудың алғышарттары мен принциптерінің жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Əлеуметтік зерттеудің теориялық жəне эмпириялық (эмпирия -- грек сөзі, тəжірибе деген мағына береді. Бұдан əрі тəжірибелік деп жазылады) типтері бар. Тəжірибелік зерттеу іргелі жəне қолданбалы болып екіге бөлінеді. Іргелі əлеуметтік зерттеудің басты мақсаттарының бірі зерттеліп қаралатын пəн жөніндегі ғылыми түсінікті жетілдіру мен дамыту болып саналады. Қолданбалы зерттеу нақты бір əлеуметтік проблеманы шешуге арналады.Қолданбалы зерттеудің социоинженерлік сипатта болуы оның теориялық зерттеуден айырмашылығы бар екендігін де ашып көрсетеді. Өйткені соның нəтижесінде əрекет етудің нақты бағдарламасы жасалады.Оны жүзеге асыру зерттелген проблеманы практикада шешуге бағытталады. Саясаттанушылар мен саясаткерлер, заңгерлер мен басқарушылар, экономистер мен бизнесмендер жəне басқа да социогуманитарлық бағдардағы мамандар эмпириялық əлеуметтану зерттеулерінің нəтижесінде алынатын ақпараттарды белсенді тұтынушылар болып саналады. Сол ақпараттарды қолдана отырып, олар өздерінің практикалық жəне теориялық сипаттағы кəсіби мəселелерін шешеді.Нақты əлеуметтік зерттеулер жалпы ғылымдағы зерттеулерге тəн кейбір элементтерді қамтиды. Бұл элементтерге,

• 
  біріншіден, объект жатады, ол əлеуметтік шындықты (ақиқатты) бейнелейтін құбылыстар мен процестерден тұрады;
  
• 
  екіншіден, субъект жатады, бұл əлеуметтанушы немесе əлеуметтанушылар тобынан тұрады;
  
• 
  үшіншіден, нақты міндеттерді шешуге бағытталған зерттеудің мақсаты жатады;
  
• 
  төртіншіден, ғылыми, техникалық, ұйымдық құралдар саяды;
  
• 
  бесіншіден, зерттеу қорытындылары жатады