Сборник трудов международной научной конференции молодых ученых

273

5. Өндірістің  даму  кезіндегі  тұрақты  қаржылық  тепе-теңдігін  қамтамасыз  ету. Тепе-

теңдік  жоғары  деңгейдегі  қаржылық  тұрақтылығымен  жəне  өндірістің  оның  даму  кезіндегі

барлық кезеңдерінде төлемақыларын төлей алатындығымен айқындалады  жəне капиталдың

белсенді  жүйелілігінің  қалыптасуымен  жəне  оны  жоғары  өтімді  ықпалдардың  түрлерімен

қажетті көлемде қаржыландыру болып табылады.

6. Өндірісті  жеткілікті  деңгейде  қаржылық  бақылауды  оның  серіктестері  жағынан

қамтамасыз  ету.  Қаржылық  бақылау  өндірістің  бастапқы  серіктестіктерінің  қолындағы

бақыланбайтын  үлестерімен  қамтамасыз  етіледі. Өндірістің  даму  процесіндегі  капиталдың

келесі  қалыптасу  кезеңінде  міндетті  түрде  мынаны  ескеру  қажет, мұнда  сыртқы  қайнар

көздерден тартылған жеке капиталдар қаржылық бақылаулардың құлдырауына əкеп соқпауы

тиіс жəне өндірісті басқа инвесторлар сіңіріп кетпеуі тиіс.

7. Өндірістің  жеткілікті  түрде  қаржылық  икемділігін  қамтамасыз  ету. Əсері  жоғары

инвестициялық  ұсыныстардың  кенеттен  пайда  болуынан  немесе  экономикалық  өсу

жылдамдығының  жаңа  мүмкіндіктерімен  қосымша  капиталдардың  қажетті  көлемін  тез

қалыптастыра алатын мүмкіндігімен айқындалады.  Қажетті қаржылық икемділік жеке жəне

қарызға  алған  оның  түрлерінің  қарым-қатынасының  оңтайландыру  есебінен  капиталдың

қалыптасу  процесінде,  оның  тарту  кезіндегі  ұзақ  жəне  қысқа  мерзімді      қалыптарын,

қаржылық  тəуекелдердің  деңгейін  азайтуды, инвесторлар  мен  кредиторлардың  уақытымен

есеп айырысуларын қамтамасыз етеді [13, 142 б.].

8. Айналымдағы  капиталды  оңтайландыру. Бұл  міндеттер  капиталдың  əртүрлі

қалыптарының  оның  өндірістегі  айналымының  жеке  циклдерінің  процесінде  қарқынды

басқару  ағындарымен  шешіледі; капитал  ағындарының  жеке  түрлерінің  қалыптасу

синхрондығын  қамтамасыз  етумен, ол  операциялық  немесе  инвестициялық  іс-шаралармен

байланысты болады.

9. Капиталды  заманауи  қайта  инвестициялаумен  қамтамасыз  ету. Сыртқы

экономикалық  жағдайдың  немесе  өндірістің  шаруашылық  іс-шараларының  ішкі

параметрлерінің  өзгеруімен  байланысты, капиталдың  қолданысындағы  қалыптар  мен

бағыттардың  қатары  қарастырылған  кіріс  деңгейін  қамтамасыз  ете  алмайды. Осыған

байланысты  капиталды  заманауи  қайта  инвестициялауда  маңызды  ролді  оның

қарқындылығын қажетті деңгейде  толығымен  қамтамасыз  ететін, барынша  кіріс келтіретін

ықпалдар мен операциялар иемденеді.

Өндірісті  капиталмен  басқару  жүйесі – бұл  теңгерімді, мақсаты  айқын  процесс,

қалыптасудың  қарқындылығын  механизмді  түрінде, айналым  құралдарын  қолдану  мен

реттеуді  көрсетеді, ол  өнеркəсіптік  өндіріс  орындарының  тұрақты, инвестициялық  дамуын

қамтамасыз етуге бағытталған.

Капиталды  басқаруға  қатысты  саясат  жəне  айналымдағы  ықпалдар  өндірістің

ағымдағы  іс-шараларының  қарқындылығы  мен  үздіксіз  болуын  қамтамасыз  ету  үшін

маңызды. Өнеркəсіптік өндіріс орындарындағы мұндай жағдай – айналымдағы ықпалдардың

көлемінің өзгерісі ( азаю немесе ұлғаю) қысқа мерзімді пассивтердің өзгерісімен (өндірістің

қарыздарының азаюы мен ұлғаюы) өтеді, сондықтан бұл есептік нысандардың екеуі де  таза

айналым капиталымен басқару саясатының жетегімен бірлесіп қарастырылады, оның көлемі

айналым  ықпалдары  мен  қысқа  мерзімді  пассивтердің  арасындағы  айырмашылыққа  сенім

артады.

Капиталды  басқару  қаржылық  менеджмент  жəне  концепцияларға  негізделген  оның

экономикалық  табиғатын  түсінумен  орнығу  керек. Қазіргі  таңда  экономикалық  табиғаттың

қиындықтары  берілген  дефинация  бойынша  жалпы  қабылданған  анықтамалармен

көрінерліктей  өндірілмеген. «Капитал» түсінігіне  басқару  нысанасы  ретінде  оның

ерекшеліктерін  ескере  отырып, əртүрлі  көзқарастағы  анализдер  мен  қорытулар  авторлық

анықтамаларды  қалыптастыруға  мүмкіндік  берді. Капитал  иелері  мен  инвесторлардың

ұйымның  негізгі  жəне  айналым  құралдары  ендірілген  ресурстарының (материалдық,

материалдық  емес, қаржылық  жəне т.б.) жиынтығын көрсетеді, сонымен қатар рационалды

қолдану  кезінде  үстеме  бағаларды  құрауға  мүмкіндік  беретін  басқа  да  кредиторлардың

274

қарыздарын  да көрсетеді. Коммерциялық ұйымдардың капиталын басқаруда міндетті түрде

3  ауқымды  процесті  бөліп  көрсету  керек:  1)  капиталдың  бастапқы  қалыптасуын  басқару

процесі; 2) капиталда қолданылатын басқару  процесі; 3) капитал өндірісін  басқару процесі.

Дəстүрлі  жақындау  екі  процестің  шығуымен  ғана  қарастырылады: капиталдың

қалыптасуының басқару процесі мен оны қолданудағы басқару процесі. Бұл жақындау біздің

пікіріміз  бойынша, айналымдардың  негізгі  кезеңдерімен  жəне  капиталдың  қалыптасуымен

толықтай  байланыста  болмайды  жəне  осыған  байланысты  нақтылықты  талап  етеді.

Капиталды  ұдайы  басқару  процесін  бөліп  қарау  бағаны  толықтыратын  болашағы  бар

концепцияны қолдануға мүмкіндік береді [14, 98 б.].

Шетелдік компаниялардың айналым капиталдарын басқару əдістері де, қазақстандық

нарықтағы ісі жүріп тұрған ұйымдар қолданатын əдістерімен бірдей.

Айналым  капиталдарын  басқару  міндетін  атқару  кезінде  қандай  компания

туралы,яғни  оның  қай  түрге (өндірістік, сауда-саттық, немесе  аралас  түрде) жататынын

білген  дұрыс  болады. Сауда-саттықпен  айналысатын  фирмалар  өндірушілерге  қарағанда

көбірек, олар  маркетингтік  стратегияларды  ұстанады, анығында, жоғарыда  айтқан

өндірістерге қарағанда, оларға маркетингтік іс-шараларды  анықтайтын факторлар əсер етеді,

(мысалы,жеке  өнімдерге  сұраныстың  өзгеруі). Сауда-саттық  компанияларының  айналым

құралдары құрылымының ерекшелігі болып ағымдағы ықпалдар мен ағымдағы пассивтердің

арасындағы  пропорционалдық  қарым-қатынасы  табылады. Бұл  өндірістікке  қарағанда

қысқаша түрде түсінуге болады, сауда-саттық компанияларының  айналым циклі мен  елеулі

еңбегі  мынадай  сыртқы  факторларға  əсер  етеді: мезгілдік, инфляция, нарықтағы

жағдайлар.Қаржы менеджерінің шешімдері осы ерекшеліктерді ескеруі  қажет [24, 68 б.].

Кез-келген компаниялардың айналымдағы капитал  құрылымын құру кезіндегі негізгі

идеясы мынадан тұрады, айналымдағы барлық ықпал мен пассивтердің  элементтері  уақыт

өте келе бір-біріне айналып кетеді. Артынша, нақты элементке салынған белгіленген көлем

компанияның өзінің ерекшелігіне, өнеркəсібіне,сыртқы ортаның жағдайына  тəуелді болады..

Дамыған елдерде бұл мəселе ерікті қаржыландыруды ендірумен шешіледі, онда сатып

алушы белгіленген  мерзіміне дейін өнімді төлеуге бағадан ауқымды жеңілдіктер ала алады.

Осы  мерзім  өткеннен  кейін  сатып  алушы  келісімшартты  сақтай  отырып, толық  төлемін

төлейді.

Осылайша  ұйымдағы  капиталды  негізін  қарастырдық, кəсіпорын  үшін  капиталды

дұрыс  басқару  маңызды  болып  табылады  басқарудың  əдістемелік. Капиталды  басқару

дегеніміз  маңызды  да  жəне  керекті  басқару  жүйесін  құрап, өндірісті  толығымен  басқару

болып  табылады, ол  оның  заманауи  нарықтық  жағдайдағы  жұмысының  тұрақты  болуын

қамтамасыз етеді.

Əдебиеттер:

1.  А.Молдахметова, М.Өтебаев. Микроэкономика. Алматы, 2010. Оқулық. Фолиант баспасы,

248 б.

2. Т.Түсіпбеков, Ғ.Теңізбаева. Кəсіпорын  экономикасы. Астана, 2010. Фолиант. Əдістемелік

құрал. - 194 б.

3. Маркс К., Энгельс Ф. Сочинения. М.: Политиздат, 1968. Т. 25, ч. 2. 1001 с.

4.  Смит  А. Исследование о природе и причинах  богатства  народов.  — М.: Эксмо, 2007.  —

(Серия: Антология экономической мысли) — 960 с.

5.  Смит  А. Исследование о природе и причинах  богатства  народов.  — М.: Эксмо, 2007.  —

(Серия: Антология экономической мысли) — 960 с.

6. Советский энциклопедический словарь / Под ред. А.М. Прохорова. М.: Сов. энциклопедия,

1983. - 1281 с.

7. Ле-Кутре В. Основы балансоведения. М.: МАКИЗ, 1925.

8.  Международный бухгалтерский учет  GAAP  и  IAS:  Справочник бухгалтера от А до Я.  М.:

Дело и Сервис, 2012. - 383 с.

9. Экономика  и  менеджмент  на  предприятии / Под  ред. С.Ю. Вайнштейна. Новосибирск:

НГАЭиУ, 2011. - 340 с.