Сборник научных материалов студентов и молодых ученых

26 
 
қағидаларға бағынбайтын эсселік стильдің өзіндік ерекшелігін Монтень: «Байқауымда, менің 
ой-толғамдарымның тамырланғаны соншалық, оларға өзім де ие бола алмайтын сияқтымын» 
дейді. Бұдан кейін эссені көптеген зерттеуші ғалымдар, Н.Л.Лейдерман, Л.В.Куприяновский, 
З.И.Кирнозе, Г.М.Цвайг бұл жанрды автобиография, биография, күнделік, мемуарлар, очерк, 
эпистолярлық әдебиет, құжаттық драма және т.б. қатарына жатқызды.  
Бүгінгі таңда эссе жиі қолданылатын тапсырма түрі ретінде ұсынылады. Ол оқу орнына 
түскенде  немесе  жұмысқа  орналасқанда    құжат  пакеттерінің  негізгі  компоненттерінің  бірі 
болып табылады. Эссе байқауы көпшіліктің ішінен ең үздігін таңдап алуға көмектеседі. Эссе 
жазу  мамандар үшін де ең маңызды, себебі,  жұмысқа не оқуға түсетін кандидат өзін қалай 
көрсеткені,  өзінің жақсы жақтары мен жетістіктерін қалай суреттегені  жұмыс берушіге сол 
байқауға  қатысушыны  бағалауға,  оның  сол  салада  қандай  мүмкіншілігі  мен  қабілеті  бар 
екендігін анықтауға мүмкіндік береді. Эссенің жазылуының жүйесін сақтап,жазу барысында 
құрылымына  назар  аудару  керек.  Эссенің  құрылымы:  кіріспе,  негізгі  бөлім,  қорытындыдан 
тұрады.  Маңызды  ережелерінің  бірі  –  тезис  қою.  Тезис  –  эссенің  кілті.  Кілті  табылмаса, 
эссенің негізгі мақсатына жетуі де қиындыққа ұшыратады. Тезис  – автор ұстанымы, негізгі 
бөлімде  дәлелденетін  ойға  сілтеуші  негізгі  идея.  Тезис  кіріспе  бөлімде  қойылады.  Кіріспе 
бөлім нені қамтуы керек? Кіріспе бөлімде эссе жазушы эссе тақырыбына түсінік береді. Осы 
арқылы  жазушының  эссе  тақырыбын  түсінгенін  анықтай  аламыз.  Бұл  тақырып  неліктен 
өзекті  екендігі  жазылады.  Тақырып  және  оның  өзектілігі  туралы  жазылғаннан  кейін  тезис 
қойылады. Тезистен кейін негізгі бөлімге көшуші сөйлем жазылады. 
Эссе  жанрын  классификациялауда  бірқатар  ғалымдардың  тұжырымдамалары  бар, 
соның бірі ретінде американдық  зерттеуші Маркус Клэйннің тұжырымы нақты әрі шынайы 
деп ойлаймыз. Ол эссенің негізгі екі түрі бар деп есептейді: жеке және формальды [3]. Оның 
пікірінше, жекелік эссе қарапайым, ауызекі тіл түрінде жазылады. Ал, формальды эссе терең 
ойға  құрылып,  жинақы,  маңызды  және  қисынды  болып  келеді.  Әдебиеттанушы  ғалым 
С.Негимов  «Эссе  сипатында  туған  туындыларға  батыл  болжамдар  мен  өткір  ұсыныстар, 
пікір  жарыстырулар  мен  талас  тудыратын  жорамалдар,  ойлар,  көкейге  қонымды,  таным 
көкжиегін  кеңейтуге  қозғау  саларлық    байламдар  тән»[4]  деген  құнды  пікір  айтады.Эссе 
жанрын  зерттеуші  орыс  әдебиеттанушыларының  барлығы  дерлік  оның  өмірлік  тәжірибе, 
жеке  адамның,  яғни  автордың  танымдық  байламдары  мен  тіршіліктегі  көріп,  білгенінен 
түйген  тұжырымдары  екенін  айтады.  Сол  себепті  де  эссені  «философиялық»  және  «әдеби» 
деп  жіктеуге  болатынын  айтады.  Мысалы,  И.И.Щербакова,  Р.Р.Москвина,Э.Ауэрбах, 
Н.Глушков  т.б.  зерттеушілер  эссенің  осы  бір  өзіндік  ерекшеліктерін  айта  келіп,  кеңес 
әдебиетіндегі  эсселік  шығармалардың  негізі  батыс  әдеби  дәстүрлерімен  тығыз  байланысты 
екенін атап өтеді. 
Өзіміздің қазақ жерінде ХХ ғасырдың орта тұсынан бері қарай эссе жанрында өндіріп 
еңбек еткендердің алдыңғы қатарын әрине М.Әуезов бастап тұр. Оның Рамбриндранат Тагор 
туралы  «Менің  Индиям»  шығармасының  ізін  ала  М.Қаратаев,  М.Әлімбаев,  Б.Кенжебаев, 
А.Нұршайықов,  А.Тарази,  Қ.Ергөбек,  З.Қабдоловтар  көркемдік  кестесі  алуан-алуан, 
авторлық  концепциясы  сан  қырлы  шығармалар  жазды.  Белгілі  әдебиеттанушы 
Д.Ысқақұлының пікірінше, қазақ эссеистерінің шығармаларындағы  кейбір ойлар жекелеген 
ғылыми зерттеу тақырыбы деңгейінде екен. Ол: «Негізінде, эссе – көркем жанр. Солай бола 
тұра, оның сыншылық сипаты айқын. Әдетте әдебиеттің тарихында өзіндік орны бар үлкен 
қайраткерлер  жайында  естелік,  не  толғаныс  түрінде  жазылып,  оған  деген  автордың 
субъективті пікірлері айтылады» деп, эссені әдеби сын жанрына жақын телиді [5]. 
Бүгінде  ЖОО-да  берілген  біліміді  бағалау  үшін  ЭССЕ    көп  жазылады.  Ал  батыс 
елдерінде оқуға құжат тапсырылғанда ерекше көңіл тағы да ЭССЕге бөлінеді, енді болашақ 
маман  ретінде  мектепте  балаларға  сабақ  беру  барысында  эссе  жазғызудың  қаншалықты 
маңызды  екендігін  осыдан-ақ  көруге  болады.  Қазіргі  таңда  эссе  жазудың  көпеген  әдіс-
тәсілдері  бар,  біз  болашақ  педагог  ретінде  солардың  ең  тиімдісін  сұрыптап,  таңдап  алуға 
тиіспіз.  Ол  үшін  әртүрлі  классификацияларға  ерекше  ден  қою  қажет.  Мәселен  жоғарыдағы 
өзіміздің  талдаған  классификацияның  ішінде  американдық    ғалым  Маркус  Клэйннің 

27 
 
тұжырымы  нақты  деп  санаймыз,  ол  эссенің  екі  түрі  бар  деп  есептеп,    оларды  қарапайым, 
ауызекі  түріндегі  және  екіншісі  формальды  деп  бөлген.  Осы  классификация  бойынша 
мектепте  балаларға  эссе  жазғызу    тиімді  болады  деп  есептейміз,  себебі  бірінші  топтағы 
бөлуге, яғни қарапайым немесе ауызекі эссенің түрін бастауыш сыныптарға жазғызуға әбден 
болады,  себебі  олардың  әлі  ойы  шашыраңқы  ,  тұрақталмаған  болып  келеді,  сондықтан  да 
эссенің қарапайым түрлерін жазғызу арқылы олардың ойын жинақтауға, жүйелі түрде ойлай 
білуге, тиянақтылыққа баулимыз. Мәселен бастауыш сыныптарға  «Менің жанұям»,  «Менің 
Отаным-  Қазақстан»,  «Менің  жан  досым»  секілді  тақырыптарды  алып,  оларға  шағын  өз 
ойларын  эссе  түрінде  жазғызуға  болатын  болса,  ал    жоғары  сыныптарда  эссе  жазғызудың 
формальды  түрлеріне  көшу  керек.  Дәлірек  айтар  болсақ  қоғамдағы  дау  туғызатын  өзекті 
мәселе төңірегінде ой қозғатып, оларға өзінің көзқарастарын білдіріп жазғызуға баулу керек. 
Себебі  жоғарғы  сыныптың  оқушылары  ойларын  жүйелі  түрде  жеткізіп,  қоғамдағы  әртүрлі 
тақырыптарда ой қозғай білу керек деп есептейміз.  
Мақаламызды  қорытындылай  келе,  М.Дулатовтың  мына  бір  сөзін негізге  алып  кетуге 
болады:  «Біздің  заманымыз-  жазу  заманы:  жазумен  сөйлесу  ауызбен  сөйлесуден  артық 
дәрежеге  жеткен  заман.  Алыстан  ауызбен  сөйлесуге  болмайды,  жазумен  дүниенің  бір 
шетіндегі  адам  екінші  шетіндегі  адаммен  сөйлеседі»-деп  бекер  айтпаған,  осыдан  шығатын 
қорытынды жазылым оқылымның ерекшеліктерін толықтыра келіп, тілді меңгерудің күрделі 
саласы болып табылады. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1. Оразбаева Ф.Ш. Тілдік қатынас. Оқулық. Алматы: «Сөздік-словарь»,2005.-272 бет. 
2. Қазақ әдебиеті. «Энциклопедиялық анықтамалық». Алматы: «Аруана» ЖШС,2005.-576 бет. 
3. Markus Klein. The world book encyclopedia. Volume 1994.p 369 
4. Негимов С. Әдебиеттану терминдерінің сөздігі.  Құрастырушылар: З.Ахметов,  Т.Шаубаев.  –  Алматы: 
«Ана тілі», 1996. - 254 бет. 
5. Ысқақұлы Д. Сын жанрлары (оқу құралы). – Алматы:«Сенат», 1999. -237 бет. 
 
 
УДК 622.232.07:371.7 
АЛИМХАН М., ОРСАРИНОВА А.,  
ТЕМИРБЕКОВ Н.М., КАДЫРОВА А.С.  
ВКГУимени С. Аманжолова, г. Усть-Каменогорск 
 
ОБ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИКТ ДЛЯ РЕШЕНИЯ ЗАДАЧ 
ИНКЛЮЗИВНОГО ОБУЧЕНИЯ 
 
Рассмотрим  основные  направления  применения  информационно-коммуникационных 
технологий  (ИКТ)  для  решения  дидактических,  коммуникативных  задач  обучения,  в  том 
числе для обучающихся с ограниченными возможностями здоровья (ОВЗ). 
Области применения ИКТ в образовании разнообразны, но можно выделить несколько 
направлений  в  их  использовании:  1)  решение  вспомогательных  задач  (помощь  в  усвоении 
материала  путем  многократного  повторения,  аудиотесты  для  восприятия  информации  на 
слух,  тренажеры  в  написании  текстов  путем  воспроизведения  порядка  построения  слов  в 
предложении,  тестирование в форме текущего контроля;2) использование ИКТ для решения 
задач  обучения  (компьютерная  программа  никогда  не  «наказывает»,  а  «терпит»; 
дистанционное предоставление  учебного материала и общение); 3) использование ИКТ для 
формирования 
коммуникативных 
навыков 
(создаются 
условия 
преодоления 
коммуникативных преград) [1]. 
На  сегодняшний  день  формируются  области  производства,  которые  характеризуются 
системой 
специфических 
технологий 
(информационно-коммуникационных, 
робототехнических). Благодаря развитию цифровой системы связи, сжатию мультимедийной 
информации, произойдут дальнейшие изменения во всех сферах производства. Осмысление