Сборник материалов международного научно-практическоого семинара «Научные подходы к экологизации системы образования в условиях развития «зеленой экономики»

107 
  3.  Физика  тақырыбындағы  заңдар  мен  процестердің  экологиялық  құбылыстарын  ғылыми 
тану мүмкіншілігі. 
  4.  Экологиялық  көзқарас  тұрғысынан  қарағандағы  пән  аралық  байланыстардың 
информациялығы көппараметрлік мағынасы және функциялық байланыстарының қалыптасу 
ерекшеліктері; 
  5. Сұрақ құрамын мазмұндық түсіну көлемімен, толықтығымен, қарапайымдылығымен, әрі 
жан-жақты  дүниетану,  тіршілік,  табиғат,  ғылым  негіздері  арқылы  тиімді  құрастыру.  Сол 
сияқты  сұрақтың  мазмұны  оқушылардың  қабылдау  мүмкіншілігінің  дәрежесіне  сай  бола 
отырып, сонымен қатар ғылым мен техника дамуын қамтуы қажет; 
 
6.  Жауаптың  саналылығы,  тереңдігі,  жан-жақтылығы  арқылы  әрбір  оқушының  жеке 
басының ерекшеліктерін кең аша отырып, оның құрамын күнделікті өмірмен, практикамен, 
табиғи құбылыстармен байланыста қалыптастыру. 
 
Тиімді  қолданылған  иерархиялық  белгілер  экологиялық  мағлұматтар  мен  физикалық 
заңдылықтарды физика-экологиялық тұрғыдан жан-жақты қарап, кеңінен ашу мүмкіншілігін 
туғызады.  Сонымен  қатар  сабақ  беру  тәсілінің  негізгі  элементтері  ретінде  ұсынылды. 
Оқушыларға  экология  ерекшеліктерін  табиғи  ресурстарды  тиімді  пайдалану  және  қорғау 
тұрғысынан  қарағанда,  қоршаған  ортаны  жақсарту  және  оның  құндылығын  арттыра  түсу 
бағытына  баса  көңіл  бөлу  қажет.  Сонымен  қатар  экологиялық  сұрақтарға  байланысты 
материалдарды түсіндірген кезде политехникалық және пән аралық қатынастар ұстанымына 
сәйкес,  әлемнің  физикалық  біртұтастық  суреттемесіне  сүйене  отырып  жүргізген  тиімді 
болады.  Жоғарыда  келтірілген  нәтижелерге  сүйене  отырып,  «Экологиялық  білім  негіздерін 
физика  сабағына  енгізу  әдісі»  жүйесінің  құрылымы  жалпы  жүйелеу  түрінде  енгізілді  (1-
сурет).  
Бұл  жүйе  үлкен  және  күрделі  «Экология  -  педагогика  саласындағы  физика-
экологиялық білім арқылы дүние тану» жүйесінің құрамына енеді. 
Жас  ерекшеліктеріне 
сай  өмірлік  тәжірибесінің  молаюы  және  жас  кезінен  бастап  баланың  бойына  экологиялық 
тазалықтың  қалыптасуы,  оның  рухани  байлығының  мол  болуына  әсер  етеді,  экологиялық 
саналылық  -  үздіксіз  тәрбиеленіп,  өзгелердің  үлгі-өнегесі  арқылы  біртіндеп  қалыптасатын 
комплексті қасиет. 
Қорытындылай  келгенiмiзде  тұжырымдайтын  шындық,  ол  әлем  мен  табиғаттың 
сырларын,  сапасын  тану  және  түсiну,  адамзатқа  арналған  табиғи  байлығымызды  тиiмдi 
пайдалана  отырып,  келешек  өмiр  үшiн  сақтай  бiлу-бүкiл  адамзат  қауымы  алдындағы  өте 
маңызды  рухани  парыз.  Олай  болса,  болашақ  жас  жеткiншектерге  дүниенiң  физикалық 
суреттемесiн түсiндiре отырып, оны қалай аяалап, қорғау керектiгiн экологиялық саналылық, 
бiлiмдiлiк,  имандылық,  адамгершiлiк,  iзгiлiк  сияқты  рухани  байлықтармен  ұштаса 
қалыптастыру,  қазiргi  кезеңдегi  маңызды  педагогикалық  мәселелердiң  бiрi  деп  санаймыз. 
Экология  ғылымы  табиғатта  түсінуге,  оны  игеруге,  байлығын  пайдалануға,  адам 
денсаулығын  сақтауға  қызмет  етеді.  Ұстаздың  шеберлігіне  байланысты  кез-келген 
тақырыпта  физика  пәнінде  экологиялық  білім  беруді  мазмұнына  енгізу  тиімді  болады  деп 
санаймыз [4, 70 б].  
 
Әдебиеттер тізімі 
1. 
Н.Ә.Назарбаев,  "Төртінші  өнеркәсіптік  революция  жағдайындағы  дамудың  жаңа  мүмкіндіктері"  , 
Елбасының Қазақстан Халқына Жолдауы, 2018 жыл 
2. 
Г.Т.  Түгелбаева,  А.Е.  Қанибекова  «Экологиялық  білім  негіздерін  физика  сабақтарына  енгізу  әдісін 
жүйелік талдау», ҚР Ұлттық ғылым академиясының хабарлары. Физика-математика сериясы. №2, 2016. – 
104-107 б. 
3. 
Г.Т.  Түгелбаева,  А.Е.  Қанибекова  Кейбір  экологиялық  мәселелердің  физикалық  негіздері,  ҚазҰТЗУ 
хабаршысы. №3, 2016 
4. 
Г.Т.  Тугелбаева,  С.К.Қожаева  «Қоршаған  ортаның  экологиялық  күйін  педагогикалық-физикалық 
заңдар  арқылы  болжау  неіздері.,  «Географияның  өзекті  мәселелері»  атты  халықаралық  ғылыми 
практикалық конференция. Астана, 17.11.2017 – С-70-73
. 
 
 
 
 

108 
УДК 631.4  
 
ВЛИЯНИЕ ТЯЖЕЛЫХ МЕТАЛЛОВ В ПОЧВЕ НА ПРОРАСТАНИЕ КРЕСС САЛАТА 
 
Калыбекова Жанар Турумовна 
старший преподаватель кафедры экологии Актюбинского университета имени Сактагана 
Байшева, Актобе, Казахстан 
 zhanarkalybekova@mail.ru 
 
Кожабергенова Асстрагуль Бакытжановна 
старший преподаватель кафедры экологии Актюбинского университета имени Сактагана 
Байшева, Актобе, Казахстан 
 
Фомина Дарья Сергеевна 
Студентка 4-ого курса специальности «Экология» Актюбинского университета имени 
Сактагана Байшева, Актобе, Казахстан 
fdasha1997@mail.ru 
 
Аннотация:  Ақтөбе  облысында  химиялық  өндіріс,  мұңай-газ  өңдеу  өндірісі,  авия-және 
көліктасымалдау  жүйесі  өте  жақсы  дамыған.  Сондықтан  да,  Батыс  Қазақстанның  ең  өзекті 
мәселе  -  қоршаған  ортаны  техногенді  ластануы.  Ақтөбе  облысының  топырақ  құрамында 
ауыр  металлдар  анықталып,  олардың  шектеулі  рауалды  мөлшерден  тыс  болуы  байқалды. 
Ауыр металлдардың әсерін өсімдіктіктер-биоиндикаторлар арқылы байқауға болады.  
 
Кілт сөздер: техногенді ластануы, қоршаған орта, шектеулі рауалды мөлшер,биоиндикация 
 
Abstract The chemical industry, the oil and gas industry, air and road transport are well developed 
in  Aktobe  region.  According  this,  the  main  problem  of  the  western  region  is  pollution  of  the 
environment with technogenic substances - pollutants. The soils of Aktobe region are contaminated 
with  heavy  metals,  their concentration exceeds  the  maximum  permissible  standards.  The  effect  of 
heavy metals can be detected using plant-bioindicators. 
 
Key  words:  technogenic  pollution,  environment,  heavy  metals,  maximum  permissible  standards, 
bioin 
 
Актюбинская  область  характеризуется  ярко  выраженной  мозаичностью  в  распределении  и 
содержании  изученных  тяжелых  металлов  в  почвах,  что  обусловлено  региональными  осо-
бенностями распределения пород почвообразования. 
Выявлено, что наиболее интенсивно почвы загрязнены веществами, относящимися к перво-
му и второму классам опасности: свинцом, цинком, медью и никелем. Определено, что доля 
неудовлетворительных проб составила по свинцу 19,3 %, по цинку — 15,5 %, в то же время 
частота превышения ПДК по меди и никелю была 7,3 и 7,6 % соответственно. Содержание 
этих элементов в почвенном покрове превысило естественный уровень загрязнения исследу-
емой территории. 
Цель  исследования  -  определить  влияние  тяжелых  металлов  на  прорастание  семян  кресс 
салата 
Задачи: 
1. 
Проанализировать почвенный покров города Актобе и Актюбинской области и дина-
мику загрязнения в некоторых районах; 
2. 
Изучить особенность влияния загрязнения почв тяжелыми металлами на здоровье че-
ловека; 
3. 
Проведение биоинлдикации с помощью растительного объекта. 
Объект  исследования  –  кресс  салат,  выращенный  на  почвах  с  разным  содержанием 
тяжелых металлов.