307
пайдалануға,кәсіпорындардың орналасуын санитарлық нормаларға сай жоспарлауға
мүмкіндік береді.
1.1 Каспий теңізінің экологиялық проблемалары
Жалпы айтқанда, барлық бағыттар бойынша Каспий бассейніндегі экологиялық ахуалдың
нашарлауына тұрақты тенденциялардың болуын атап өткен жөн. Соңғы жылдары Каспий
маңы мемлекеттерінде мұнай барлау көлемі біршама ұлғайып отыр, олардың арасында
Қазақстанда бұл жағдай аймақтағы экологиялық жағдайдың күрт нашарлауына әкелді.
Бүгінгі таңда жұқпалы аурулар саны ұлғайып, өлім саны көбейді. Каспий маңы
облыстарында республика бойынша ең жоғары сәби өлімінің көрсеткіші – 100 сәбиге 37
оқиғадан тіркелді. Бұнда дүниеге келетін сәбилердің 90%-ы анемиямен ауырады. Сондай-ақ,
туберкулез бен басқа респираторлық аурулар да кең етек алып отыр. Атырау және
Маңғыстау облыстарында бұл көрсеткіш жалпы республикалық деңгейден 91%-ға асып,
100000 тұрғынға 262,1 жағдайды құрап отыр. Үлкен залал-Каспий теңізінің флорасы мен
фаунасына тиіп отыр: бекіре тұқымдас балықтар мен бірқатар теңіз жануарларының саны
күрт қысқарды. Аймақтағы экологиялық қауіпсіздікке бірқатар қауіп-қатер төнуі мүмкін,
негізгілердің қатарынан келесілерді атап өткен жөн:
• Мұнай шығарумен байланысты қоршаған ортаға зиян келтіру.
• Биоресурстардың қысқаруы.
• Қоршаған ортаның радиоактивті қалдықтармен ластануы.
• Каспий теңізі деңгейіні көтерілуі.
• Каспий теңізіне құятын өзендердің және теңіздің өзінің ағын сулармен ластануы.
Мұнайдың қабаттары суға төгілуі, ретке келтірілмеген техника мен көлік қозғалысы
салдарынан жер мен топырақ ластанады.
Мұнай өнеркәсіптерінде өндіріс қалдықтарының қалыптасуынан құтылуға болмайды.
Бұнда технологиялық қамбалар орналасқан алаңдар бар. Онда ұңғыламаларды күрделі
жөндеуден өткізу жұмыстары кезінде немесе төтенше жағдайлар (апаттар) салдарынан пайда
болған мұнай қалдықтары орналасады. Қайраңдағы мұнай кен орындарын барлау мен
шығару, әсіресе қоршаған ортаға әсер етуін алдын ала бағалаусыз және басқа жағалау
мемлекеттерінің келісімінсіз апаттардың экологиялық тәуекел қаупіне, мұнай төгілуінің
трансшекаралық зардаптарына әкеледі. Есептеу бойынша, мұнай барлаудағы нормадағы
режимде әр бұрғылау құрылғысы суға: 30-120 тонна мұнай, 150-400 тонна бұрғылау шламы,
200-1000 тонна бұрғылау қазбаларын лақтыратыны белгілі. Бұның барлығы теңіз ағзаларына
улы әсер етеді. Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігіндегі жағажай аудандарында, Теңіз
бен Прорва кен орындарында мұнай барлаудың игерілуі мен дамуына байланысты экожүйе
қазақстандық мұнай күкіртке бай және құрамында күкірт бар қосындылармен ластануға
бейім.
Теңізде газды қайта өңдеу кешені алаулардағы ілеспе газдың өртенуіне жол береді,
осылайша аймақтың әуе бассейнін ластайды. Ашық ауада 3,7 млн тоннадан астам күкірт
қышқылы сақталады. Көптеген алаңдарға мұнай қалдықтары және бұрғылау ерітінділері
құйылған. Барлық кен орындарының топырағында (кадмий, сынап, мыс, кобальт, селен,
сурьма, қола) ауыр металдалдарының жалпы формасы ШРК-дан аспайды. Тек Теңіз кен
орнындағы жеке учаскелерді есепке алмағанда, онда қола мөлшері 60 мг/кг құрайды және
ШРК -дан 2 есеге асады, ал 1 профилі мен УП-да ШРК-дан 8-12 есеге, мырыштың жалпы
құрамы 18-29 есеге асады. Кей жерлерде күшәннің мөлшері ШРК-дан 15-3 есеге асады.
Топырақ құрамына ауыр металдардың жиналуы негізінен атмосфераға шаң, түтін,
аэрозольдің техногендік қалдықтары тарайды. Өсімдіктерде ауыр металдар (мыс,мырыш,
кобальт, қола, кадмий) жиналады. №1 кесте Каспий маңы аймағының азот, фосфор, сынап
және кадмиймен ластану көлемін көрсетеді.
2.1 Экожүйелерді математикалық модельдеу
Экожүйені математикалық модельдеу – экологиялық үрдістерді танудың әрекет ететін
аппаратына айналатын ғылыми бағыт болып табылады, аталмыш бағыт оларды басқару
тәжірибесін жүзеге асыруға жақындатады және математикалық модельдеу мен
308
эксперименталдық бақылаулар бір-бірін толықтырып, дамытады. Атмосфера немесе су
ортасында қоспалардың кеңістіктік турбуленттік диффузиясының математикалық моделін
мысал ретінде келтіріп, келесі түрдегі дифференциалды теңдеуді пайдалануға болады:
бұнда t - уақыт;
X – координата;
Р – орта көлеміндегі қоспа концентрациясы;
К
Х
– бір өлшемді көлденең диффузия (алмасу) коэффициенті;
υ – ортадағы ағымның орташа жылдамдығы;
k –қоспаның консервативтік еместігінің коэффициенті (қоспаның физика-химиялық
өзгерістерінің есебінен ортадағы қоспа концентрациясының өзгерісін анықтайтын
коэффициент; ортаның өзін өзі тазалау коэффициенті);
F(X, t) – қоспа көзін сипаттайтын кеңістіктік-уақытша функция.
2.2. Қызатын шамдар мен инновациялық жарық көздерін пайдалану кезінде
энергетикалық шығындар мен төлемді есептеу талдауы
Бөлмелерді жоспарлаудың маңызды шарттарының бірі табиғи және жасанды
жарықтандыру болып саналады. Жарықтандыру дегенді жарықтандырылатын жерге түсетін
жарық толқынының тығыздығы деп түсінуге болады. Жарықтандыру бірлігіне люкс (лк)
қабылданды. Бөлменің табиғи жарықтандырылуын бағалау үшін жарық коэффиценті
пайдаланылады.
Сk = S1/S, где S1 – аталмыш бөлменің бір әйнектелген терезесінің аумағы; S – аталмыш
бөлме аумағы (еден аумағы). Сk көлемі жақсы болған сайын, табиғи жарық та жақсы болады.
Түрлі бөлмелер үшін Сk көлемінің өз нормасы бар: тұрғын үй бөлмелері үшін – 0,166+0,125;
қоғамдық және оқу бөлмелері үшін – 0,25+0,2; дәліздер мен баспалдақтар үшін –
0,083+0,077.
№1 кестесінде қуат үнемдейтін шамдарды пайдалану кезінде электр қуаты мен ақшалай
шығындарды үнемдеудің есебі көрсетілген. Есептеу шамның күніне 6 сағат қосылуына
байланысты жүргізіледі.
Сондай-ақ, 20 Вт -тық 1 қуат үнемдейтін шам жарық түсіру бойынша 100 Вт қыздыру
шамының күшіне сәйкес келеді екен.
Ықшам қуат үнемдейтін нұршамның орташа қызмет көрсету мерзімі шамамен 12000
сағатты құрайды. Сатылымнан 400-1000 теңге бағадағы қуат үнемдейтін шамдарды
кездестіруге болады, өз есептеулерімізде біз әдейі ең жоғары бағаны алып отырмыз, себебі
біз осылайша қуат үнемдейтін шамның арзан қыздыратын шамнан үнемдірек екенін
көрсеткіміз келеді.
Мәселен, біз 6 жылда 12 қыздыру шамын (12x50 тг. = 600тг) немесе 1 ықшам нұршамды
(1000 тг.) пайдаланамыз.
Қыздыру шамын пайдалану кезіндегі жалпы шығын, шам бағасын қосқан кезде:
11 640 тг. + 600 тг. =12 240 теңге. ЫЛШ пайдаланылған жағдайда: 2328 тг. + 1000 тг=3228
теңге
Қыздыру шамы (100
Вт), бағасы 50 тг.
1000 сағат (1000/6=166 күн,
яғни шамамен жарты жыл)
100 Вт = 0,1 кВт;
0,1 кВт * 12000 сағат * 9,7 тг./кВтс =
11 640 тг.
Ықшам нұршам (20
Вт),
бағасы 1000 тг.
12 мың. сағат (12000/6 = 2000
күн, яғни 5,5 жыл)
Достарыңызбен бөлісу: |
