Сабақтың тақырыбы Күштер. Күштерді қосу. Ньютон заңдары Сабақтың номері: №11

Сәлеметсіздерме балалар! Өткен тақырыпты тексеру.

12минут

2.Статика нені зерттейді

3.Қандай шарттарда дене тепе-теңдік болады?

4. дененің денелер жүйесінің массалар центрінің координаталар жүйесі қалай анықталады?

5.Массалар центрі деген не?

(20 минут – оқушыға)

1.орнықты,

2.орнықсыз

3. талғаусыз күй (52-су­рет).

1.Егер тепе-теңдік күйінен шығарылған дене бастапқы күйіне қайта оралса, онда тепе-теңдік орнықты деп аталады.

2.Де­не орнық­ты те­пе-тең­дік күй­інен ау­ыт­қы­ған кез­де оны қай­та те­пе-тең­дік күй­іне ке­лтіре­тін күш­тер пай­да бо­ла­ды. Орнық­ты те­пе-тең­дік ке­зін­де де­не­нің ау­ыр­лық цент­рі бар­лық мүм­кін күй­лер­дің ең тө­мен­гі­ мәнін­де ор­на­ла­са­ды.

Орнық­ты те­пе-тең­дік күй­ін­де де­не ең минимал по­тен­циал­дық энер­гия­ға ие бо­ла­ды. Мы­сал­ы, тер­бел­ме­лі орын­дық орнық­тыте­пе-тең­дік күй­де болады.

2.Егер тепе-теңдік күйінен шығарылған дене одан әрі тепе-теңдік күйден ауытқи беретін болса, тепе-теңдік орнықсыз деп аталады. Дене орнық­сыз те­пе-тең­дік күй­інен сәл ғана ау­ытқыса да, де­не­ге әсер ете­тін күштердің теңәсерлі күші де­не­нің те­пе-тең­дік күй­ден ау­ыт­қу­ын арт­ты­ра тү­се­ді.

Орнық­сыз те­пе-тең­дік күй­ін­де ау­ыр­лық центрі­нің би­ік­ті­гі ең үл­кен мән­ге ие бо­ла­ды, демек, де­не­нің по­тен­циал­дық энер­гия­сы максимал мән­ге ие бо­ла­ды.

Орнық­сыз те­пе-тең­дік күй­де­гі де­неге­дар­шы­ (ар­қан бо­йы­мен жү­ре­тін адам) мысал ­бо­ла ала­ды (53- су­рет). 3.Егер тепе-теңдік күйінен шығарылған дене өзінің бастапқы күйін өзгертпесе, тепе-теңдік талғаусыз деп аталады. Талғаусыз те­пе-тең­дік күй­дегі де­не­нің по­тенциал­дық энер­гия­сы өз­гермей­ді, се­бе­бі ау­ыр­лық цен­трі­нің би­ік­ті­гі бұ­рын­ғы қал­пын­да қа­ла­ды. Талғаусыз те­пе-тең­дік горизонталь жазықтықта домалап бара жатқан шар тә­різдес де­не­лер­ге, дөң­ге­лек­тер­ге тән. Күтілетін нәтиже:

Осы параграфты игергенде:

• әртүрлі тепе-теңдікті түсіндірген кезде себеп-салдар байланысын орната аласыңдар.

52-су­рет­те бей­не­лен­ген те­пе-тең­дік түр­ле­рін атап шы­ғың­дар.

А) N N mg mg Ә)) N mg mg N1 Б) N mg mg N1

3-тапсырма Орнықты, орнықсыз жә­не талғаусыз те­пе-тең­дік күй­де­гі де­не­лер­ге мы­сал­дар кел­ті­рің­дер. Бұл қызық! Адам­дар мен жа­ну­ар­лар­дың құ­ла­ғы тек ес­ту ­қыз­ме­тін ға­на ат­қар­май­ды, құ­лақ­тың іш­кі бө­лі­гін­де де­не­нің те­петең­ді­гі­не жау­ап бе­ре­тін мүше бар (54-сурет).

Құлақжарғағы Ішкі құлақ Тепе-теңдік мүшесі Есту нервісі Орта құлақ Дыбысжарғағы Сыртқы құлақ 54-су­рет.

11.Тіректегі дененің тепе-теңдік орнықтылығы. Аударылу Біз­ді қор­ша­ған де­не­лер­дің кө­бі­сі: ғи­ма­рат,жи­һаз бен тұрмыс зат­та­ры, мәшинелер, ал­ты­ба­қан, әт­кен­шек­тер, тіп­ті адам­ныңөзі ті­рек­ке сүйенуарқылыты­ныш­тық­таболады. Қан­дай жағ­дай­да ғи­ма­рат­тың ор­нық­ты­лы­ғы ар­та­тын­дығын анық­тай­ық. Ке­сек­тің те­пе-тең­дік орнық­ты­лы­ғын қарас­ты­рай­ық (55-су­рет). Оны қан­дай да бір шек­тік бұрыш­қа дей­ін бұруға бо­ла­ды, о­дан әрі ол аударылып тү­седі. Бұрылудың шек­ті бұ­ры­шын гео­мет­рия­лық түр­де анық­тай­мыз: tg L H α0 = (55, б-су­рет). Ті­рек­те­гі денені ау­ыр­лық цент­рі ар­қы­лы өте­тін тік сы­зық ті­рек­тің ау­данын қиып өткенше бұра бе­ру­ге бо­ла­тын­ы­на тә­жі­ри­бе арқы­лы көз жет­кі­зу­ге бо­ла­ды (55, ә-су­рет). Бұл жағ­дай­да ау­ыр­лық кү­ші­нің мо­мен­ті оң мән­ге ие бо­ла­ды, де­не са­ғат ті­лі­не қа­ра­ма-қар­сы ба­ғыт­та­ла­ды, ол бас­тап­қы күйі­не қай­тып ке­ле­ді. Тік сы­зық ті­рек ау­да­ны­ның ше­гі­нен шы­ға 53-су­рет. Дар­шы орнықсыз тепе-тең­дік күйін­де Бұл қызық! Май­кл Грэб – аме­ри­ка­лық су­рет­ші, ол – тас­тар­дан құрылысы ға­жап мү­сін­дер жа­сау­дың ма­ма­ны (56-сурет). Ол бе­кіт­кіш ма­те­ри­алдар­ды пай­да­лан­бас­тан, тас мү­сін­дер­тұр­ғы­за­ды. 56-су­рет. Мү­сін­де­гі тастар орнықсыз те­пе-теңдік­те ор­на­лас­қан. N Fа H C L Fа C N 0 α αα0 Fа C N H L 0 α0 α0 а) ә) б) в) 55-су­рет.